نگرانی از بابت سلامت کودکان در همه حال با والدین همراه است. بیماری‌های مختلفی می‌تواند سلامت کودکان و نوجوانان را تهدید کند و این واقعیت همیشه باعث ایجاد دلهره در والدین خواهد بود. یکی از بیماری‌های که برای برخی از کودکان به وجود می‌آید تشنج است. در این مقاله قصد داریم به توضیح جامعی از بیماری تشنج در کودکان بپردازیم، پس تا انتهای این مقاله ما را همراهی کنید.
تشنج در کودکان چیست؟
در گام نخست باید بدانید که تشنج چیست؟ تشنج زمانی اتفاق می‌افتد که برخی عضلات بدن به‌صورت غیرارادی دچار گرفتگی می‌شوند. درزمانی که این اتفاق می‌افتد سطح هوشیاری فرد دچار تغییر می‌شود. حالت ظاهری این عارضه به صورتی است که بدن فرد با لرزش‌های شدید حدود یک تا دو دقیقه مواجه خواهد شد.
تشنج زمانی رخ می‌دهد که درنتیجه جنبش یا تغییر ناگهانی بخشی از مغز عملکرد طبیعی آن با اخلال مواجه شود. تشنج انواع مختلفی دارد که وابسته به قسمت‌های مختلف مغز است. علاوه‌برآن تشنج می‌تواند به‌صورت موضعی (بخشی از بدن) یا گسترده (کل بدن) را با خود درگیر کند.
انواع تشنج در کودکان
همان‌طور که گفته شد تشنج انواع مختلفی دارد. در ادامه به معرفی انواع تشنج در کودکان می‌پردازیم. به خاطر داشته باشید که تشنج در نوزادان بسیار شایع‌تر از کودکان نوپا یا نونهالان است.
- تشنج کانونی
- تشنج عمومی
تشنج کانونی
تشنج کانونی زمانی اتفاق می‌افتد که در یک یا چند ناحیه از مغز عملکرد الکتریکی آن با مشکل مواجه شود. قبل از ایجاد تشنج کانونی در کودکان نشانه‌هایی رخ می‌دهد. درصورتی‌که دفعات به وجود آمدن این نشانه‌های زیاد باشد و ناشی از خیال‌پردازی کودکان نباشد حتماً به پزشک مراجعه کنید. این نشانه‌های شامل ترس ناگهانی و بی‌دلیل، احساس عذاب وجدان ناگهانی و بی‌دلیل، علاوه‌بر این‌ها ایجاد تغییرات ناگهانی در بینایی، شنوایی و بویایی را باید به‌عنوان نشانه‌های این بیماری تلقی کنید. تشنج در کودکان از نوع کانونی به دودسته تقسیم می‌شود که به شرح زیر است.
تشنج کانونی ساده
همان‌طور که گفته شد تشنج کانونی زمانی اتفاق می‌افتد که عملکرد الکتریکی مغز در یک یا چند نقطه با خلال مواجه شود. حال درصورتی‌که بخش‌هایی از مغز که مسئولیت مدیریت بر بینایی، بویایی و شنوایی را به عهده‌دارند با اخلال مواجه شوند کودک به تشنج کانونی ساده مبتلاء می‌شود. در اغلب موارد زمانی که تشنج کانونی ساده اتفاق می‌افتد عضلات درگیر می‌شوند و نشانه‌های اولیه آن سرگیجه، حالت تهوع و رنگ‌پریدگی در کودکان است. در صورت که کودک هوشیاری خود را از دست داد سریعاً اقدامات لازم جهت کنترل عضلات را انجام دهید که در ادامه به آن اشاره می‌کنیم.
تشنج کانونی پیچیده
یکی‌دیگر از انواع تشنج در کودکان تشنج کانونی پیچیده است. این نوع از تشنج بخش‌هایی از مغز را که مسئول کنترل عملکرد احساسات و حافظه است موردحمله قرار می‌دهد. در این مدل از تشنج ممکن است کودک هشیاری خود را از دست ندهد، اما رفتاری از خود بروز دهد که انگار در عوالم دیگری است یا چشمان او باز هستند و به‌صورت غیرارادی شروع به جیغ زدن، گریه کردن، دویدن یا خندیدن کند.
تشنج عمومی
تشنج عمومی نیز ناشی از اخلال در عملکرد مغز است. این مدل از تشنج در دو طرف مغز رخ می‌دهد و کودک در زمان تشنج هوشیاری خود را از دست می‌دهد و پس‌ازآن احساس خستگی می‌کند. انواع تشنج عمومی به شرح زیر است.
تشنج غائب (Absence seizure)
تشنج غائب یا تشنج پتی مال باعث ایجاد تغییر جزئی در میزان هوشیاری در کودک می‌شود. تشنج در کودکان از نوع پتی مال باعث ایجاد خیرگی در کودک می‌شود، اما به صورتی است که فرد می‌تواند تعادل خود را حفظ کند. مدت زمان رخ دادن تشنج در این مدل غالباً بیش از 30 ثانیه طول نمی‌کشد و کودک بعد از تشنج اتفاق افتاده را به خاطر نمی‌آورد. ممکن است جوری رفتار کند که انگار هیچ اتفاقی نیفتاده و به فعالیت قبل از تشنج خود ادامه دهند. رنج سنی مبتلا به این نوع تشنج 4 تا 12 سال است و گاهی ممکن از کودکان در زور چند بار دچار تشنج شوند.
تشنج آتونیک (Atonic seizure)
این مدل از تشنج به تشنج قطره‌ای نیز معروف است. در زمان مواجه با این بیماری کودک ناگهان تعادل خود را از دست می‌دهد و زمین می‌خورد. گاهی حتی تنها به از دست دادن تعادل سر ختم شده و کودک توان کنترل سر خود را ندارد. در زمان اتفاق این بیماری کودک سست است و توان پاسخگویی به سؤالات شما را ندارد.
تشنج تونیک-کلونیک عمومی (Generalized tonic-clonic seizure)
به این تشنج، تشنج بزرگ یا GTC نیز می‌گویند. در حالت کلی این مدل تشنج از 5 مرحله تشکیل می‌شود. در بخش اول بدن کودک دچار انقباض شدید شده و بازوها و پاها خم می‌شود. مرحله دوم منطقه آزاد شدن عضلات است در این مرحله عضلات خود را رها کرده و صاف می‌شوند. مرحله سوم مرحله لرزش است که کودک به شدن در این بخش می‌لرزد. مرحله چهارم مرحله آرامش است که به آن دوره کلونیک نیز می‌گویند. مرحله آخر نیز به دوره پستکتال معروف است که کودک ممکن است خواب‌آلود باشد یا دچار سردرد و خستگی در بدن باشد. ممکن است در زمان تشنج در کودکان تمامی این مراحل رخ ندهد، اما عامل اصلی آن مانند بقیه تشنج‌ها اخلال در عملکرد مغز است.
تشنج میوکلونیک (Generalized tonic-clonic seizure)
این مدل تشنج نیز عضلات بدن را موردحمله قرار می‌دهد. در این نوع تشنج حرکات سریع و گروهی در اعضا بدن باب است به صورتی که اعضای بدن به‌صورت خوشه‌ای و ناگهانی تکان‌های شدیدی را تحمل می‌کنند. این تشنج ممکن است در روز چندین بار اتفاق بیفتد یا در چند روز متوالی برای کودک پیش آید.
عواملی که باعث ایجاد تشنج می‌شود
عوامل مختلفی می‌تواند منجر به تشنج در کودکان شود که برخی از آن‌ها هنوز ناشناخته است. در برخی موارد حتی تشنج در پی بیماری دیگری حادث می‌شود، اما آن بیماری عامل ایجادکننده تشنج نبوده بلکه تنها تحریک‌کننده عوامل موجود بوده است. عوامل ایجادکننده تشنج به شرح زیر است:
- عدم تعادل شیمیایی در بخش انتقال‌دهنده سیگنال‌های عصبی مغز
- تومور مغزی
- صرع
- سکته
- آسیب‌های مغزی ناشی از بیماری و جراحت
- علل زمینه‌ای و خانوادگی
- نوزادان زودرس
- عفونت مغز یا نخاع
- مشکلات قلبی
- افت ناگهانی قند خون یا فشارخون
علائم تشنج در کودکان
همان‌طور که گفته شد بسته به نوع تشنج علائم می‌تواند با یکدیگر متفاوت باشد. شما باید درصورتی‌که اولین علائم را در کودک خود مشاهده کردید سریعاً او را برای درمان پیش متخصص مغز و اعصاب کودکان ببرید. علائم گفته‌شده به شرح زیر است:
- خیره شدن (اکثراً خیره شدن به صورتی است که اگر در حالت عادی از او در ارتباط با زمان خیره شدن سؤالی پرسیده شود چیزی به خاطر نمی‌آورد.)
- حرکت تند و سریع بازو و پاها که این حرکات غالباً بی‌اراده صورت می‌گیرد.
- انقباضات ناگهانی بدن
- از دست دادن هوشیاری چه به‌صورت جزئی و چه بی‌هوشی
- بروز مشکلات تنفسی یا قطع تنفس
- از دست دادن اختیار در دفع ادرار و مدفوع
- افتادن ناگهانی بدن یا بی‌اختیاری در نگه‌داشتن اندام‌های بدن
- عدم پاسخ دادن به محرک‌های خارجی مثل صدازدن (این نشانه برای مدت کوتاه چندثانیه‌ای اتفاق می‌افتد)
- مات و مبهوت ماندن یا حالتی مشابه گیجی
- تکان خوردن سر بدون اختیار
- روندی شامل پلک زدن سریع و خیره شدن به‌صورت پی‌درپی
- توجه کنید که ممکن است در زمان تشنج لب‌های کودک آبی شود در این موارد سریعاً به اکسیژن‌رسانی به او اقدام کنید
به خاطر داشته باشید که این علائم ممکن است علائم بیماری‌های دیگر نیز باشد، پس درصورتی‌که این علائم در فرزند شما رخ داد در پی رفع آن و پیدا کردن عامل اصلی باشید.
پنج محرک تشنج در کودکان
همان‌طور که گفته شد اکثر افراد بیماری‌های دیگر مثل تب را عامل ابتلا به تشنج می‌دانند. این در حالی است که برخی بیماری‌ها محرک تشنج هستند. در زیر به 5 عامل رایج محرک تشنج اشاره‌کرده‌ایم.
ابتلا به تب و بیماری‌های عفونی
هر بیماری که در ساختار و عملکرد طبیعی مغز اخلال به وجود آورد، می‌تواند محرک تشنج به‌حساب آید. حرارت بالای بدن و تب می‌تواند یکی از عوامل اخلال در سیگنال‌های الکتریکی مغز باشد. به همین علت همیشه زمانی که کودک دچار تب می‌شود تلاش برای پایین آوردن دما از پیشانی شروع می‌شود که ریسک ابتلا به تشنج پایین آورده شود.
کم‌خوابی
زمانی که ما خوابیم مغز تلاش می‌کند مواد شیمایی ناشی از کار و تلاش روزانه را که تجمع کرده است، دفع کند. درصورتی‌که فرد زمان کافی به خواب و استراحت اختصاص ندهد، این مواد شیمیایی به‌درستی دفع نمی‌شوند و می‌تواند در عملکرد مغز اخلال به وجود آورد. پس کم خوابیدن می‌تواند به‌عنوان محرک برای تشنج در کودکان به‌حساب آید.
استرس
یکی از عواملی که سطح مواد شیمیایی مغز را بالا می‌برد استرس است. انتظار مواد شیمیایی خاص در مغز حالت استرس را به سیستم عصبی بدن القا می‌کند و حالتی طبیعی است. درصورتی‌که میزان استرس زیاد باشد، حجم مواد شیمایی در مغز نیز بالا می‌رود که همین عامل می‌تواند ریسک تشنج را بالا ببرد.
حضور در محیطی با نور چشمک‌زن
این مورد در همه کودکان یکسان نیست و اغلب کودکانی را که به صرع مبتلا هستند تهدید می‌کند. کودکانی که به صرع مبتلا هستند در صورت قرارگیری در محیطی با نور چشمک‌زن ممکن است تشنج کنند.
قند خون پایین
همان‌طور که می‌دانید مواد قندی سوخت اصلی مغز برای انجام فعالیت است. درصورتی‌که قند خون کودک پایین باشد ممکن است به دلیل اخلال در عملکرد مغز با تشنج مواجه شود. البته این عامل می‌تواند با فشارخون پایین نیز همراه باشد.
تشخیص تشنج در کودکان
زمانی که شما علائم خاصی را در کودکتان مشاهده می‌کنید و او را برای معاینه نزد پزشک می‌برید. پزشک از شما سؤالاتی از قبیل ابتلا به تب یا عفونت در چند وقت اخیر، آسیب یا ضربه به سر، شرایط سلامت کودک در زمان تولد، زودرس بودن در زمان تولد و داروهایی که مصرف می‌کند، از شما می‌پرسد. پس‌ازآن بسته به تشخیص پزشک احتمال انجام یکی از آزمایش‌های زیر برای اطمینان بیشتر وجود دارد.
- انجام آزمایش‌های عصبی
- آزمایش قند خون
- انجام سی‌تی‌اسکن و ام آر آی
- انجام الکتروانسفالوگرام یا نوار مغزی کودکان به‌منظور تائید سلامت فعالیت‌های الکتریکی مغز
- انجام پونکسیون کمری (تپ ستون فقرات) ، به‌منظور سنجش فشار در مغز و کانال نخاعی
روش‌های درمان تشنج در کودکان
پس از انجام آزمایش‌های موردنیاز متخصص مغز و اعصاب تهران تصمیم می‌گیرد که کدام روش درمان برای کودک مناسب‌تر است. به خاطر داشته باشید انتخاب روش درمان کاملاً با نوع تشنج در کودک هم‌خوانی دارد و هدف آن کاهش و کنترل تعداد دفعات بروز تشنج است. اغلب روش‌های دارویی برای کنترل و کاهش تشنج استفاده می‌شود که بسته به سن کودک، عوارض جانبی، سهولت دسترسی به دارو و مواردی از این قبیل انتخاب می‌شود. به خاطر داشته باشید که داروهای تشنج حتماً باید سروقت مصرف شوند و دوز مصرفی مطابق با تجویز پزشک باشد.
درصورتی‌که پس از مصرف داروها عوارض جانبی خاصی را در کودک مشاهده کردید حتماً در اسرع وقت با پزشک معالج در میان بگذارید. علاوه‌بر آن در طی درمان دارویی ممکن است آزمایش‌های خاصی از قبیل آزمایش خون و ادرار به هدف سنجش میزان موفقیت درمان از کودک گرفته شود.
مدت‌زمان مصرف دارو بسته به شرایط هر کودک متفاوت خواهد بود. ممکن است برخی کودکان در شرایط حادی قرار داشته و مجبور به مصرف دارو تا آخر عمر باشند. در حالت کلی اگر فرزند شما پس از مصرف یک الی دو سال از داروها دیگر دچار تشنج نشد، احتمالاً پزشک در وهله اول مصرف دارو را کم‌تر می‌کند و پس‌ازآن دارو کاملاً قطع می‌شود.
کارهایی که بعد از تشنج باید انجام دهید
بعد از تشنج اغلب والدین سردرگم هستند و نمی‌دانند که چه‌کارهایی را باید انجام دهند. اگر پزشک معالج داروی خاصی را برای این مواقع تجویز کرده است، حتماً از آن استفاده کنید. در غیر این صورت به خاطر داشته باشید تمامی اقدامات اولیه باید در جهت محافظت از کودک باشد. اولین اقدام بعد از تشنج در کودکان این است که به او کمک کنید دراز بکشد. تمامی وسایل اضافی مثل عینک را از او دور کنید. چیزی را در دهان کودک نگذارید تنها مراقب باشید که زبان خود را گاز نگیرد. در همین حین تنفس کودک را بررسی کنید. پس از اتمام تشنج کودک را به پهلو بخوابانید و با اورژانس تماس بگیرید. بهتر است نا به هوش آمدن کودک پیش او بمانید.
جمع‌بندی
بیماری‌های مختلفی می‌تواند در کودکان بروز کند. یکی از این بیماری‌ها تشنج در کودکان است. این بیماری علائم و نشانه‌هایی دارد که هرکدام از والدین باید آن علائم را جدی بگیرند. در مقاله بالا توضیحی جامع در ارتباط با این بیماری و مراقبت‌های موردنیاز آن اشاره کردیم. درصورتی‌که فرزند شما هرکدام از علائم گفته‌شده را دارد سریعاً برای درمان اقدام کنید و به کلینیک مغز و اعصاب تهران
