بعضی از علائم در بدن ما را از وجود بیماری یا عارضه‌ای خاص مطلع می‌کند. سردرد ، حالت تهوع و… از رایج‌ترین علائمی هستند که احتمال بروز بیماری‌های مختلفی را هشدار می‌دهند. خونریزی مغزی یکی از خطرناک‌ترین عارضه‌ها در مبحث سلامتی بدن انسان محسوب می‌شود که ممکن است با نشانه‌های ساده‌ای مانند سردرد یا حالت تهوع همراه باشد. خونریزی مغزی دلایل مختلفی دارد که برای بررسی آن‌ها و تشخیص دقیق باید آزمایش‌های مختلفی بر روی شخص انجام شود.
خونریزی مغزی چیست؟
اطراف مغز توسط جمجمه پوشانده شده و خارج شدن خون از جمجمه در اصطلاح خونریزی مغزی نامیده می‌شود. همه ما می‌دانیم که تمام بدن ما از رگ‌های خونی تشکیل شده است. درون مغز نیز چندین رشته از رگ‌های خونی وجود دارد که آسیب وارد شدن به بافت مغز باعث متورم یا پاره شدن این رگ‌ها شده و در نهایت به خونریزی از مغز منجر می‌شود. در صورتی که شدت خونریزی در مغز زیاد باشد، خطر کاهش اکسیژن موجود در خون افزایش یافته و ممکن است شخص دچار ادم مغزی شود.
خونریزی مغزی دومین و از اصلی‌ترین دلایل 30 درصد از سکته‌های مغزی است. هر گونه فشار طبیعی و غیرطبیعی که بر روی شریان‌ها وارد شود، احتمال بروز این عارضه را افزایش می‌دهد. همچنین ماهیت خون به تنهایی نیز می‌تواند عاملی برای خونریزی باشد. افزایش فشار داخل جمجمه نیز از دیگر فاکتورهایی است که سلامت مغز را مورد تهدید قرار می‌دهد.
دلایل خونریزی مغزی چیست ؟
هر عارضه یا بیماری به دلایل مختلفی در بدن رخ می‌دهد؛ به همین جهت برای تشخیص بیماری باید علت‌ها و نشانه‌ها را به دقت بررسی کرد. در ادامه به چند مورد مهم از عواملی که باعث خونریزی می‌شوند، اشاره می‌کنیم.
- وارد شدن ضربه شدید به سر
- تومور مغزی
- افزایش شدید فشار خون
- تورم در شریان مغز یا آنوریسم مغزی
- اختلالات کبدی
- مصرف داروهای غیرمجاز
- اختلالات خونی
- بیماری‌های قلبی و عروقی
- تصلب شرائین (تجمع لایه‌های چربی در عروق خونی)
- ضعیف شدن دیواره عروق
تأثیر فاکتور سن بر روی خونریزی مغزی
در بررسی‌های انجام شده و آمارهایی که از وضعیت بیماران به دست آمده، معمولا خونریزی مغزی در سنین بالا اتفاق می‌افتد؛ البته نه به این معنا که تنها این دسته از افراد به این عارضه مبتلا می‌شوند. خونریزی از مغز در کودکان نیز مشاهده شده که مهمترین دلایل آن، تومور، بیماری‌های خونی یا مصرف داروهای مضر است. همچنین هر گونه ضربه وارد شده به سر نیز می‌تواند در کودکان و همچنین افراد در سنین مختلف منجر به خونریزی شود. سابقه سکته مغزی، بیماری‌های کبدی، نژاد و ژنتیک، جنسیت، بیماری فشار خون و… از فاکتورهایی محسوب می‌شوند که بر روی بروز این عارضه تأثیرگذار هستند.
مهمترین علائم خونریزی مغزی
- سردردهای ناگهانی و شدید
- سرگیجه
- اختلالات تنفسی
- کاهش سطح هوشیاری
- تشنج
- بیحالی و ضعف عمومی
- اختلال در تکلم و بینایی
- اختلال در بلعیدن
- از دست دادن تعادل در حرکت
- بی‌حس شدن اندام‌های بدن
- احساس سوزن سوزن شدن بر روی پوست و گرگرفتگی
افرادی که به خونریزی مغزی مبتلا می‌شوند، پس از بروز این عارضه نیز علائم و مشکلات مختلفی دارند. به عنوان مثال معمولا این دسته از افراد با مشکلات گفتاری و حرکتی مواجه می‌شوند. همچنین این احتمال وجود دارد که شخص تمرکز خود را از دست داده و در حافظه او اختلال ایجاد شود. از دیگر عوارضی که ممکن است پس از خونریزی مغز افراد با آن‌ها مواجه شوند، می‌توانیم به موارد زیر اشاره داشته باشیم.
- تغییر خلق و خو
- اختلال در صحبت کردن روزمره
- کاهش قدرت درک مفهوم کلمات
- فلج شدن بخشی از بدن
- احساس گیجی و سردرگمی
- عدم توانایی در عمل بلع و هضم غذا
- از دست دادن موقت حافظه
- لخته شدن خون در رگ‌ها
- عفونت‌های ریوی
انواع خونریزی مغزی
خونریزی به شکل‌های متفاوتی در نواحی مختلفی از مغز رخ می‌دهد که در ادامه به شرح کوتاهی درباره آن‌ها می‌پردازیم.
یکی از رایج‌ترین اشکال خونریزی مغزی، خارج شدن خون داخل مغز است. به همین جهت در اصطلاحات پزشکی با عنوان خونریزی داخلی مغز از آن نام می‌برند. نوع دیگری از این عارضه، خونریزی سابدورال بوده که در ناحیه بالای مغز و قسمت زیرین لایه داخلی رخ می‌دهد. احتمالا شما اصطلاح خونریزی اپیدورال را برای یک بار شنیده‌اید. در این حالت خونریزی بین مغز و جمجمه بوده که همچون دیگر حالت‌ها با خطراتی جدی همراه است. در آخر نیز باید به خونریزی زیر عنکبوتی اشاره کنیم که ناحیه بین غشا و خود مغز را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
خونریزی اینترا سربرال و اینترا ونتریکولار، نوع دیگری از این عارضه هستند که درون بافت مغز رخ می‌دهند. در حالت اینترا سربرال معمولا خارج شدن خون از ساقه و مخچه انجام می‌شود. در حالت ونتریکولار نیز خونریزی درون بطن مغز اتفاق می‌افتد.
چگونه خونریزی مغزی را تشخیص دهیم؟
در این مطلب اشاره کردیم که علائمی مانند سردرد یا حالت تهوع می‌توانند نشانه‌ای ساده برای خونریزی مغزی باشند. با این حال بسیاری از افراد بدون هیچ علامت خاصی دچار خونریزی شده و آسیب‌هایی جدی سلامتی آن‌ها را تهدید می‌کند. به همین جهت در بعضی از موارد انجام آزمایش‌ها و عکسبرداری از مغز، وجود این عارضه را نشان می‌دهد.
سی تی اسکن CT و ام آر آی MRI از رایج‌ترین گزینه‌ها برای تشخیص خونریزی در مغز هستند که معمولا پزشکان در ابتدا این دو روش را توصیه می‌کنند. آنژیوگرافی روش دیگری است که پزشک متخصص با تزریق رنگ، عکس اشعه ایکس از مغز می‌گیرد. این تفاوت رنگ وجود خونریزی یا لخته خون را مشخص می‌کند. عکسبرداری از قفسه سینه با اشعه ایکس که در اصطلاح الکتروانسفالوگرام نام دارد، بررسی وضعیت عروق خونی، کیفیت مایع نخاع مغزی و آزمایش‌های دیگری مانند آزمایش خون، از جمله روش‌هایی هستند که به کمک آن‌ها می‌توانیم این عارضه را تشخیص دهیم.
درمان خونریزی مغزی
بیمارانی که خونریزی با شدت کمتری دارند، معمولا به جراحی توسط جراح مغز و اعصاب نیاز پیدا نمی‌کنند. برای کنترل خونریزی در این دسته از بیماران از داروهای ضد تشنج استفاده می‌شود. همچنین اگر شخص دارای بیماری‌هایی مانند فشار خون باشد، با کنترل فشار خون، سلامتی بیمار تحت نظارت قرار می‌گیرد. به طور کلی در این روش درمان، پزشک متخصص مغز و اعصاب موظف است از بروز عارضه‌هایی مانند لخنه شدن خون، آمبولی یا عفونت ریه جلوگیری کند.
در بعضی از موارد شدت خونریزی مغزی زیاد نبوده و شخص نیازی به عمل جراحی ندارد اما تجمع خون در مغز ممکن است باعث مسدود شدن مسیری شود که مایع نخاعی از آن عبور می‌کند. این فرایند بسیار خطرناک بوده و پزشک متخصص باید برای تخلیه خون اقدام کند. معمولا در این روش که به جراحی نیازی ندارد از لوله‌گذاری استفاده می‌شود. با توجه به وضعیت سلامتی بیمار لوله‌گذاری به صورت موقت یا دائمی‌برای شخص انجام می‌شود.
جراحی خونریزی مغزی
زمانی که خونریزی داخل مغز زیاد باشد، پزشک متخصص با توجه به ناحیه مورد نظر و وضعیت عمومی سلامت بیمار، عمل جراحی را انجام می‌دهد. از آنجا که این عمل بسیار سخت و حساس است، باید به دست بهترین و حاذق‌ترین جراح مغز و اعصاب انجام شود. به این دلیل که هر گونه فشار و آسیب به بافته‌ای مغز منجر به عواقبی جدی و جبران‌ناپذیر خواهد شد.
در روش جراحی، پزشک برشی در نزدیکی ناحیه‌ای که خونریزی در آن رخ داده، ایجاد کرده و برای تخلیه خون اقدام می‌کند. تخلیه خون از مغز باید به ایمن‌ترین شکل ممکن انجام شود. به این معنا که هنگام تخلیه خون هیچ فشاری بر روی مغز و بافت اطراف آن وارد نشود. روش‌های دیگری مانند استریوتاکسی نیز برای خارج کردن خون از مغز وجود دارد که کاربرد کمتری نسبت به روش جراحی دارد.
تشخیص به موقع و اقدام برای درمان در زمان مناسب، از مهمترین عوامل در بهبود بیمارانی است که به خونریزی مغزی دچار شده‌اند. موفقیت‌آمیز بودن عمل جراحی به فاکتورهای مختلفی بستگی دارد و به دلیل پرخطر بودن این عمل جراحی، تجربه و مهارت پزشک جراح اهمیت بسیار زیادی دارد. پس از جراحی معمولا وضعیت جسمانی بیمار با عوارض متعددی همراه است که برای این منظور از روش‌هایی مانند کاردرمانی، گفتار درمانی و فیزیوتراپی استفاده می‌شود.
چگونه از بروز خونریزی مغزی جلوگیری کنیم؟
بهترین پاسخ برای این سؤال، پیروی از یک سبک زندگی سالم است. این سبک شامل تغذیه مناسب، زندگی شخصی سالم، وضعیت روانی سالم و… می‌شود. به طور کلی بدن افرادی که روشی صحیح برای زندگی و تغذیه خود انتخاب کرده‌اند نسبت به افراد دیگر سالم‌تر و قوی‌تر بوده و به مراتب کمتر به بیماری‌ها و عارضه‌های جدی مبتلا می‌شوند.
در مرحله بعد باید به رعایت نکات ایمنی در زمینه‌های مختلفی مانند رانندگی کردن، ورزش کردن و… اشاره داشته باشیم. به عنوان مثال بسیاری از آمارهای به دست آمده از خونریزی مغزی به افرادی تعلق می‌گیرد که هنگام موتورسواری یا دوچرخه‌سواری از کلاه ایمنی استفاده نکرده‌اند. همچنین ورزشکارانی که ناحیه سر و گردن آن‌ها در معرض آسیب قرار دارد، باید همواره نکات ایمنی هنگام ورزش کردن را رعایت کنند.
همان‌طور که ذکر کردیم، ضربه به سر از رایج‌ترین علت‌های بروز این عارضه است. کنترل بیماری‌هایی مانند فشار خون نیز از بروز خونریزی مغزی به شکل قابل توجهی جلوگیری می‌کند. عدم استعمال سیگار، فعالیت‌های ورزشی، کنترل قند خون، کاهش کلسترول بد و… از دیگر فاکتورهایی هستند که از خونریزی پیشگیری می‌کنند.
چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟
به طور کلی هر علائم و نشانه کوچک را در تشخیص بیماری‌ها جدی بگیرید. اختلالات و بیماری‌های مربوط به مغز مواردی بسیار جدی هستند که باید در زمان مناسب تشخیص داده شوند. به همین جهت با مشاهده سردردهای ناگهانی و شدید، حالت تهوع شدید، اختلال در حافظه و تکلم، تشنج و… در اولین فرصت به پزشک متخصص مغز و اعصاب در کلینیک مغز و اعصاب مراجعه کنید. در بسیاری از موارد به دلیل جدی نگرفتن علائم، محدوده و وسعت خونریزی مغزی افزایش یافته و در نهایت آسیب‌های جبران‌ناپذیری را برای شخص به همراه آورده است.
نتیجه گیری و جمع بندی
متأسفانه آسیبی که به سلول‌های مغز وارد می‌شود، عملکرد کلی آن‌ها را تحت تأثیر قرار داده و هیچ چیز به حالت طبیعی و اولیه خود برنمی‌گردد؛ به همین جهت اقدام به موقع جهت کنترل خونریزی و تخلیه خون از مغز، نقش بسیار مهمی در وضعیت سلامتی شخص دارد. در غیر این صورت بیمار با مشکلاتی جدی مانند اختلالات گفتاری که در این مطلب به آن اشاره داشتیم، مواجه می‌شود. به‌علاوه، به کما رفتن بیماران هنگام خونریزی مغزی نیز از دیگر عوارض خطرناک این عارضه است که ساقه مغز را تحت تأثیر خود قرار می‌دهد. همچنین برخی از افراد در مدت زمانی که بیهوش بوده و در حالت کما هستند، دچار خونریزی می‌شوند. در اشاره به مصرف دارو، داروهای رقیق‌کننده خون مانند وارفارین در پیشگیری از بروز این عارضه نقش مهمی دارند.
