تشنج در کودکان یکی از نگرانی های جدی والدین است که می‌تواند به‌صورت ناگهانی و بدون هشدار رخ دهد. این وضعیت می‌تواند نشانه‌ای از یک مشکل عصبی موقت یا بیماری زمینه ای مانند صرع باشد. برخی از تشنج ها خفیف هستند و تنها چند ثانیه طول می‌کشند، درحالی‌که برخی دیگر ممکن است باعث حرکات غیرارادی شدید، از دست دادن هوشیاری یا حتی مشکلات تنفسی شوند.
شناخت علائم تشنج در کودکان به والدین و مراقبان کمک می‌کند تا در لحظات حساس، واکنش درستی داشته باشند و کودک را از آسیب‌های احتمالی محافظت کنند. در این مقاله، نشانه های مختلف تشنج، دلایل وقوع آن و راهکار های مدیریت این وضعیت را بررسی خواهیم کرد. اگر شما هم نگران سلامت فرزندتان هستید، مطالعه این مطلب به شما کمک می‌کند تا اطلاعات کاملی درباره انواع تشنج در کودکان به دست آورید و بهترین تصمیم را برای حفظ سلامت او بگیرید.
تشنج چیست و چگونه در کودکان رخ می‌دهد ؟
تشنج یک اختلال ناگهانی در فعالیت الکتریکی مغز است که می‌تواند باعث تغییرات موقتی در رفتار، حرکات، هوشیاری یا احساسات کودک شود. این وضعیت زمانی رخ می‌دهد که سیگنال‌های عصبی در مغز به‌طور غیرطبیعی و کنترل نشده تخلیه شوند، که نتیجه آن می‌تواند از یک خیره شدن ساده تا حرکات شدید و غیرارادی بدن متغیر باشد. تشنج ها می‌توانند به دلایل مختلفی مانند تب بالا، صرع، عفونت های مغزی، ضربه به سر، کمبود اکسیژن هنگام تولد یا اختلالات متابولیکی رخ دهند.
در کودکان، تشنج ها معمولاً در دو گروه تشنج های تب دار و تشنج های غیرتب دار طبقه‌بندی می‌شوند. تشنج تب‌دار، که شایع ترین نوع تشنج در کودکان است، اغلب در سنین ۶ ماهگی تا ۵ سالگی و در پاسخ به تب بالا اتفاق می‌افتد. این نوع تشنج معمولاً بی‌خطر است و پس از فروکش کردن تب از بین می‌رود. اما تشنج های غیرتب دار ممکن است به دلایل پیچیده تری مانند صرع یا مشکلات مغزی رخ دهند که نیاز به بررسی دقیق پزشکی دارد.
درک نحوه وقوع تشنج در کودکان به والدین کمک می‌کند تا در مواقع اضطراری بهترین تصمیم را بگیرند. شناسایی علائم اولیه تشنج، مانند تغییرات ناگهانی در رفتار، حرکات غیرارادی یا کاهش سطح هوشیاری، می‌تواند نقش مهمی در مدیریت این شرایط داشته باشد. آگاهی از علت و نوع تشنج، گامی مهم برای ارائه مراقبت‌های پزشکی به‌موقع و جلوگیری از عوارض جدی در آینده است.
علائم عمومی تشنج در کودکان
تشنج در کودکان می‌تواند به اشکال مختلفی ظاهر شود، از حرکات خفیف و گذرا تا حملات شدید و طولانی مدت. شناخت علائم عمومی تشنج برای والدین و مراقبان ضروری است تا بتوانند در لحظه وقوع، واکنش مناسبی نشان دهند. برخی از این علائم ممکن است واضح باشند، در حالی که برخی دیگر به سختی قابل تشخیص هستند.
یکی از شایع ترین علائم تشنج در کودکان، حرکات غیرارادی و غیرطبیعی بدن است. این حرکات ممکن است به‌صورت تکان های شدید در دست‌ها و پاها (مانند پرش‌های ناگهانی) یا انقباضات عضلانی غیرمعمول ظاهر شود. در برخی موارد، کودک ممکن است دچار خشک شدن ناگهانی بدن یا از دست دادن کنترل عضلات شود که باعث افتادن ناگهانی او می‌شود.
از دست دادن هوشیاری یا واکنش ناپذیری یکی دیگر از علائم مهم تشنج است. برخی از کودکان در هنگام تشنج برای چند ثانیه تا چند دقیقه به نقطه‌ای خیره می‌شوند و نسبت به صداها یا لمس واکنشی نشان نمی‌دهند. این نوع از تشنج که به تشنج غیابی (ابسنس) معروف است، اغلب به‌عنوان حواس‌پرتی یا عدم توجه اشتباه گرفته می‌شود.
حرکات غیرطبیعی چشم نیز از دیگر نشانه‌های تشنج محسوب می‌شود. برخی کودکان ممکن است دچار چرخش غیرارادی چشم ها، لرزش سریع پلک ها یا خیره شدن غیرعادی شوند. علاوه بر این، تغییرات در تنفس، مانند نفس نفس زدن یا قطع ناگهانی تنفس، نیز در برخی موارد دیده می‌شود.
علائم دیگر شامل تغییرات رفتاری ناگهانی مانند تحریک پذیری، گیجی، بی‌قراری یا حتی خنده یا گریه بی دلیل است. برخی کودکان ممکن است پس از تشنج احساس گیجی، خواب‌آلودگی یا سردرد داشته باشند. همچنین، بی‌اختیاری ادرار یا گاز گرفتن زبان در طول تشنج‌های شدید اتفاق می‌افتد.
علائم اولیه تشنج در کودکان
تشنج در کودکان معمولاً بدون هشدار رخ می‌دهد، اما در بسیاری از موارد، نشانه های اولیه‌ای وجود دارند که می‌توانند والدین را از وقوع یک حمله تشنجی آگاه کنند. شناخت علائم اولیه تشنج به والدین کمک می‌کند تا سریع‌تر واکنش نشان دهند و کودک را از آسیب‌های احتمالی محافظت کنند.
یکی از رایج ترین نشانه‌های اولیه، تغییرات ناگهانی در رفتار و خلق و خو است. کودک ممکن است بدون دلیل خاصی تحریک‌پذیر، بی‌قرار یا ناآرام شود. در برخی موارد، کودکان احساس ترس، اضطراب یا گیجی را تجربه می‌کنند که می‌تواند مقدمه‌ای برای وقوع تشنج باشد. این تغییرات معمولاً کوتاه مدت هستند و در عرض چند دقیقه تا چند ساعت قبل از شروع تشنج ظاهر می‌شوند.
احساسات غیرعادی در بدن نیز می‌تواند از علائم هشداردهنده تشنج باشد. برخی از کودکان از مورمور شدن، بی‌حسی یا احساس لرزش در دست‌ها و پاها شکایت می‌کنند. این حس ممکن است به‌صورت متناوب و در یک نقطه خاص از بدن رخ دهد. علاوه بر این، برخی کودکان قبل از شروع تشنج، حالت تهوع، سرگیجه یا تاری دید را تجربه می‌کنند.
حرکات غیر ارادی و غیرمعمول نیز می‌توانند از نشانه های اولیه باشند. کودک ممکن است به‌طور مکرر چشمک بزند، دهان خود را جمع کند، لب‌هایش را لیس بزند یا حرکات سریع و غیرعادی در انگشتان یا اندام‌های دیگر داشته باشد. برخی از کودکان قبل از تشنج دچار انقباضات عضلانی خفیف یا پرش‌های ناگهانی در اندام‌هایشان می‌شوند.
تغییر در هوشیاری و تمرکز نیز یکی دیگر از علائم اولیه است. کودک ممکن است برای چند ثانیه به نقطه ای خیره شود، پاسخ هایش کندتر شود یا دچار سردرگمی لحظه‌ای شود. در برخی موارد، ممکن است کودک صداهایی بشنود یا تصاویر غیرواقعی ببیند که نشان‌دهنده تغییرات غیرعادی در فعالیت مغزی او است.
انواع تشنج در کودکان و علائم مرتبط
تشنج در کودکان انواع مختلفی دارد و بسته به علت و نحوه تأثیرگذاری آن بر مغز، می‌تواند علائم متفاوتی ایجاد کند. آشنایی با انواع تشنج در کودکان و علائم مرتبط به والدین کمک می‌کند تا بتوانند نوع تشنج را تشخیص داده و برای درمان مناسب اقدام کنند.
یکی از شایع‌ترین انواع، تشنج تونیک-کلونیک (گراندمال) است که با از دست دادن ناگهانی هوشیاری، گرفتگی عضلات، حرکات غیرارادی شدید بدن و مشکلات تنفسی همراه است. در این نوع تشنج، کودک ممکن است دچار کبودی لب ها، افزایش ترشح بزاق و حتی بی اختیاری ادرار شود.
تشنج غیابی (ابسنس) یکی دیگر از انواع رایج در کودکان است که اغلب با خیره شدن ناگهانی، عدم واکنش به صداها و توقف کوتاه مدت فعالیت‌های روزمره همراه است. این نوع تشنج معمولاً تنها چند ثانیه طول می‌کشد و کودک پس از آن، بدون اینکه چیزی از ماجرا به یاد داشته باشد، به فعالیت خود ادامه می‌دهد.
در تشنج میوکلونیک، کودک دچار پرش های سریع و ناگهانی در عضلات بدن می‌شود که اغلب در دست‌ها و پاها دیده می‌شود. این تشنج‌ها معمولاً در بیداری اتفاق می‌افتند و ممکن است باعث افتادن ناگهانی اشیا از دست کودک شوند.
تشنج آتونیک (افتادگی عضلانی) نیز نوعی از تشنج است که در آن کودک به‌طور ناگهانی کنترل عضلات بدن خود را از دست داده و روی زمین می‌افتد. این نوع تشنج می‌تواند باعث آسیب‌های فیزیکی مانند ضربه به سر شود، زیرا کودک قادر به محافظت از خود نخواهد بود.
تشنج تب دار که معمولاً در اثر تب بالا رخ می‌دهد، در کودکان ۶ ماه تا ۵ سال شایع است. این نوع تشنج معمولاً کوتاه‌مدت بوده و پس از کاهش تب برطرف می‌شود، اما در برخی موارد، می‌تواند مقدمه‌ای برای بروز تشنج‌های پیچیده‌تر در آینده باشد.
شناخت این انواع مختلف تشنج و علائم مرتبط با آن‌ها، به والدین کمک می‌کند تا در هنگام وقوع تشنج اقدامات لازم را انجام دهند و در صورت تکرار، به پزشک متخصص مغز و اعصاب کودکان مراجعه کنند تا درمان مناسب برای کودک تجویز شود.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنیم؟
تشنج در کودکان همیشه خطرناک نیست، اما برخی از موارد نیاز به بررسی پزشکی فوری دارند. والدین باید بدانند که در چه شرایطی مراجعه به پزشک ضروری است تا از عوارض احتمالی جلوگیری کنند. اگر تشنج کودک بیش از پنج دقیقه طول بکشد، یا بعد از پایان تشنج، کودک همچنان بیهوش، گیج یا ناتوان در پاسخگویی باشد، مراجعه به پزشک ضروری است. همچنین، اگر کودک بعد از تشنج دچار مشکلات تنفسی، کبودی لب‌ها یا عدم توانایی در حرکت یک طرف بدن شود، ممکن است یک وضعیت اورژانسی در حال وقوع باشد.
علاوه بر این، اگر تشنج در کودکی که قبلاً سابقه تشنج نداشته است رخ دهد، باید بررسی‌های پزشکی انجام شود تا علت دقیق آن مشخص شود. در کودکانی که تشنج‌های مکرر یا الگوی غیرمعمول دارند، مانند تشنج‌هایی که فقط در خواب رخ می‌دهند یا با علائم عصبی خاصی مانند بی‌حسی یا ضعف عضلانی همراه هستند، نیاز به بررسی تخصصی بیشتر است.
تشنج تب دار در کودکان معمولاً بی خطر است، اما اگر همراه با تب بسیار بالا، سفتی گردن، استفراغ مکرر یا تغییر سطح هوشیاری باشد، می‌تواند نشانه ای از یک عفونت جدی مانند مننژیت باشد که نیاز به مداخله فوری دارد. در نهایت، اگر کودک پس از تشنج احساس ضعف مداوم، تغییر در رفتار یا مشکل در راه رفتن داشته باشد، لازم است که والدین با یک متخصص مغز و اعصاب اطفال مشورت کنند تا علت بررسی و درمان مناسب آغاز شود.
تشخیص تشنج در کودکان
تشخیص تشنج در کودکان فرآیندی پیچیده است که نیاز به بررسی دقیق سابقه پزشکی، علائم بالینی و آزمایش‌های تخصصی دارد. بسیاری از والدین ممکن است متوجه نشوند که فرزندشان دچار تشنج شده است، زیرا برخی از انواع تشنج، مانند تشنج غیابی (ابسنس)، تنها با خیره شدن کوتاه‌مدت یا کاهش توجه ظاهر می‌شوند. بنابراین، مراجعه به پزشک متخصص مغز و اعصاب کودکان برای ارزیابی دقیق ضروری است.
اولین گام در تشخیص تشنج، بررسی سابقه پزشکی کودک و توصیف دقیق علائم توسط والدین یا شاهدان حمله تشنجی است. پزشک معمولاً سوالاتی درباره مدت زمان تشنج، نوع حرکات بدن، واکنش‌های کودک پس از تشنج و هرگونه علائم اولیه قبل از بروز تشنج می‌پرسد. برای تأیید تشخیص، معمولاً آزمایش نوار مغزی (EEG) انجام می‌شود. این تست فعالیت الکتریکی مغز را ثبت می‌کند و می‌تواند نشان دهد که آیا امواج غیرطبیعی وجود دارد یا خیر.
در برخی موارد، برای شناسایی علت تشنج، پزشک آزمایش‌های تصویربرداری مغزی مانند ام آر آی (MRI) یا سی تی اسکن (CT Scan) را تجویز می‌کند تا وجود تومور مغزی، ناهنجاری های مغزی یا آسیب های احتمالی را بررسی کند. همچنین، آزمایش خون ممکن است برای بررسی عفونت ها، مشکلات متابولیکی یا عدم تعادل الکترولیت ها درخواست شود.
راهکار هایی برای والدین هنگام وقوع تشنج
وقوع تشنج در کودکان می‌تواند برای والدین نگران‌کننده باشد، اما حفظ آرامش و دانستن اقدامات صحیح هنگام تشنج می‌تواند از آسیب‌های احتمالی جلوگیری کند. اولین و مهم‌ترین اقدام، حفظ امنیت کودک است. در صورت بروز تشنج، باید کودک را روی یک سطح نرم و ایمن قرار دهید و از اشیای خطرناک اطراف او دوری کنید تا از ضربه به سر و بدن جلوگیری شود.
هرگز چیزی در دهان کودک قرار ندهید. برخلاف باور رایج، گذاشتن جسمی در دهان کودک برای جلوگیری از گاز گرفتن زبان می‌تواند خطر خفگی را افزایش دهد. همچنین، سعی نکنید حرکات غیرارادی بدن او را متوقف کنید، زیرا این کار ممکن است باعث آسیب عضلانی شود.
کودک را به پهلو بخوابانید تا مسیر تنفس او باز بماند و اگر دچار استفراغ شد، مواد از دهانش خارج شود. در صورتی که تشنج بیش از پنج دقیقه طول کشید، یا کودک بعد از آن دچار مشکلات تنفسی، کبودی لب‌ها، یا بیهوشی طولانی‌مدت شد، فوراً با اورژانس تماس بگیرید.
پس از اتمام تشنج، کودک ممکن است گیج، خواب آلود یا خسته باشد. در این مرحله، او را آرام کنید و اجازه دهید استراحت کند. همچنین، ثبت جزئیات تشنج مانند مدت زمان، نوع حرکات بدن، و رفتار کودک قبل و بعد از حمله می‌تواند به پزشک در تشخیص بهتر و تنظیم درمان مناسب کمک کند. آگاهی و آمادگی والدین، کلید مدیریت صحیح این شرایط و کاهش خطرات احتمالی است.
