پیش‌بینی کردن اتفاقات ناگوار زندگی همیشه امکان‌پذیر نیست و در زندگی هر فرد ممکن است اتفاقاتی رخ دهد که جریان زندگی او را کاملاً تغییر دهد. حوادث مختلفی که در طول زندگی ممکن است برای ما پیش بیایند، می‌توانند ما را گرفتار بیماری‌هایی کنند که به راحتی درمان آن‌ها ممکن نباشد یا اینکه به ما آسیب‌هایی وارد کنند که جبران کردن آن‌ها کار یک روز و دو روز نباشد. در نهایت ممکن است در هر لحظه از زندگی دچار اتفاقاتی شویم که باعث ایجاد معلولیت‌های موقتی و دائمی شویم؛ بنابراین اینجا جایی است که علم پزشکی باز هم به کمک زندگی می‌آید و علاوه بر درمان‌های دارویی و سایر درمان‌هایی که همه ما با آن آشنا هستیم از مبحث جدیدی رونمایی می‌کند که کار درمانی نام دارد.
کار درمانی چیست؟
کار درمانی به مجموعه‌ای از فرایند‌های پزشکی گفته می‌شود که به افرادی که دارای مشکلات حرکتی یا هر نوع مشکلی که در سلامت و تندرستی آن‌ها وجود داشته باشد کمک می‌کند تا دوباره بتوانند کار‌های روزانه و شخصی خود را خودشان انجام دهند.
به طور مثال افرادی که در یک حادثه رانندگی ممکن است دچار ضایعه جزئی یا کلی شده باشند، تا مدت زیادی ممکن است نتوانند حتی شخصی‌ترین کار‌های خود مثل توالت رفتن و دوش گرفتن را به تنهایی انجام دهند. بنابراین علم کار درمانی به این افراد کمک می‌کند تا آرام آرام بتوانند فعالیت‌های روزانه خود را بازیابی کنند و به تنهایی آن‌ها را انجام دهند.
تمرکز کار درمانی بر روی بدن فرد بیمار یا آسیب دیده است؛ به این معنا که کار درمانی تلاش می‌کند توان‌های از دست رفته بدن را که آن‌ها را از ابتدای زندگی به صورت غیر ارادی آموخته بودیم، بازسازی کند. به طور مثال فردی که در یک سانحه یا یک اتفاق دچار نقص حرکتی شده است ممکن است نتواند به راحتی راه برود یا صحبت کند؛ دو توانمندی که معمولاً انسان در طول مراحل رشد به صورت غیر ارادی و در اثر آموزش‌های محیطی یاد می‌گیرد.
اما از آنجا که کار درمانی در علم پزشکی یک شاخه تازه تأسیس به شمار می‌رود و ممکن است بسیاری از افراد با انواع آن آشنا نباشند، ما در ادامه این مقاله به انواع کار درمانی در حوزه‌های مختلف پزشکی اشاره خواهیم کرد و استفاده‌های آن‌ها را برخواهیم شمرد.
انواع مختلف کار درمانی شامل چه مواردی است؟
کار درمانی می‌تواند در حوزه‌های مختلفی مثل ارتوپد، بیماری‌های اعصاب مربوط به سالمندان، داخلی مغز و اعصاب و در بیماری‌هایی مثل بیماری ام اس و بیماری پارکینسون کاربرد داشته باشد. علاوه بر این در حوزه روانپزشکی هم امروز پیشرفت‌های بسیار زیادی کرده و در افرادی که دچار بیماری‌های روانپزشکی حاد مانند افسردگی و انواع تروماهای قوی و ضعیف هستند هم کاربرد دارد.
کار درمانی در روانپزشکی
به طور مثال کار درمانی به افراد دارای بیماری‌های حاد روانی کمک می‌کند که بتوانند دوباره مسئولیت‌های فردی خانوادگی، دوستی و اجتماعی خود را بازیابی کند. همچنین به آن‌ها کمک می‌کند که در کنترل استرس و کاهش اضطراب‌های محیطی و شخصی خود موفق عمل کنند.
کار درمانی همچنین در بیماری‌هایی که ما به آن‌ها بیماری‌های ویژه می‌گوییم نیز نقش مهمی دارد. در بعضی از بیماری‌ها یا عارضه‌ها، معمولاً آسیبی که فرد می‌بیند بسیار شدید و در بسیاری از موارد غیر قابل جبران است، بنابراین کار درمانی کمک می‌کند تا افراد بتوانند به قابلیت مراقبت‌های ویژه از خود برگردند.
کار درمانی در بیماری‌های عصبی
در بیماری‌هایی مثل سکته مغزی ، سکته قلبی، پارکینسون، ام اس و سایر بیماری‌هایی که ممکن است آسیب آن‌ها به بدن بسیار بیشتر از آسیب بیماری‌های خفیف‌تر باشد، کار درمانی تلاش می‌کند تا در وهله اول وضعیت زندگی بیماران را به حالت پایدار برساند.
کار درمانی در کودکان
در حوزه کودکان هم کار درمانی بسیار پیشرفت داشته و برای کودکانی که در آموختن مهارت‌های شناختی و محیطی خود دچار مشکل هستند کار درمانی می‌تواند بسیار مؤثر باشد. این علم به کودکان کمک می‌کند تا در محیط‌هایی مثل محیط‌های بازی، منزل و مدرسه بتوانند عملکرد مناسبی از خود نشان دهند و توانایی سازش‌پذیری و فهم دیگران در آن‌ها تقویت شود. کودکان می‌توانند به انواع بیماری‌ها از جمله بیماری‌هایی مثل فلج مغزی ، اوتیسم و سایر اختلالات پزشکی دچار شوند. کار درمانی علاوه بر این که می‌تواند در این حوزه کارآمد باشد، در حوزه تربیتی و برای کودکانی که از لحاظ محیطی و شناختی به سطح پیشرفت بالایی نرسیده‌اند نیز کمک می‌کند.
کار درمانی در حوزه حرکت دست، در حوزه بینایی، در حوزه بیماری‌هایی مثل بیماری‌های قلبی یا بیماری‌های تنفسی و … هم کاربرد دارد و می‌تواند برای بیمار مؤثر واقع شود.
کاربردهای خاص کار درمانی
کار درمانی کاربردهای جالب‌تری هم دارد و انجام آن به مواردی که برشمردیم خلاصه نمی‌شود؛ کار درمانی در حوزه ارگونومیک تلاش می‌کند تا محیطی را برای فرد آسیب‌دیده مهیا کند که با توانایی‌های او مطابقت و هماهنگی داشته باشد. این بدان معناست که طراحی محیط فعالیت برای شخص آسیب دیده باید به گونه‌ای باشد که علاوه بر این که پاسخگوی توانایی‌های حرکتی، زیستی و روانشناختی است بتواند به او در جهت درست انجام دادن کار‌هایش هم کمک کند تا در حین انجام کار دچار صدمه و آسیب مضاعف نشود.
کار درمانی برای رانندگی
یکی دیگر از انواع جالب کار درمانی در حوزه توانبخشی، کار درمانی رانندگی کردن است. برای افرادی که در اثر تصادف‌های رانندگی دچار تروما و ترس از رانندگی می‌شوند و همچنین برای افراد مسنی که به دلیل بیماری‌های مختلفی مثل پارکینسون و ام اس ممکن است نتوانند به راحتی رانندگی کنند، کمک می‌کند.
کار درمانی چه خدماتی به فرد آسیب‌دیده ارائه می‌دهد؟
خدماتی که در کار درمانی به افراد نیازمند به کمک ارائه می‌شود طیف بسیار گسترده‌ای را در بر می‌گیرد اما می‌توان مهمترین خدمت‌های این علم را در دسته‌های زیر تقسیم‌بندی کرد.
- کار درمانی در درجه اول تلاش می‌کند تا فعالیت‌ها و مشاغلی را که برای فرد بیانگر بخشی از ادراک محیط اطراف او است، بازیابی کند.
- در درجه بعدی کار درمانی تلاش می‌کند مهارت‌های فرد را که ممکن است در اثر یک اتفاق از دست رفته باشند، تقویت کند یا به خلق مهارت‌های جدید بپردازد. مهارت‌هایی مثل مهارت مراقبت از خود، ارتباط با جامعه اطراف، نقش‌پذیری در محیط‌های کوچک و بزرگی مثل خانواده، دانشگاه، مدرسه و محل کار که فرد به آن‌ها وابسته است.
- در درجه بعدی کار درمانی تلاش می‌کند تا علاوه بر آموزش دادن مهارت‌های مختلف به افراد، آن‌ها را حمایت هم بکند؛ به این معنا که افراد مختلف مثل اعضای یک خانواده آسیب دیده، پرستاران، پزشکان یا سایر افرادی که دارای مشاغل پرخطر هستند مورد حمایت کار درمانی قرار می‌گیرند.
- در درجه بعدی تلاش می‌کند فرد مهارت‌هایی مثل هماهنگی، کنترل شرایط، تمرکز بر خود و همچنین مدیریت کردن زندگی را بعد از طی کردن مراحل درمانی، به دست آورد.
- کار درمانی تلاش می‌کند تا محیط‌های مختلفی را که فرد در آن‌ها دارای نقش است، اصلاح کند و بنا به نیاز بیمار، آن‌ها را تغییر دهد. محیط‌هایی مثل محل کار، محل زندگی و حتی محل‌هایی که فرد برای اوقات فراغت از آن‌ها استفاده می‌کند، از جمله مکان‌ها و محیط‌هایی هستند که کار درمانی با استفاده از اصول ارگونومیک، آن‌ها را تغییر می‌دهد یا اصلاح می‌کند.
- کار درمانی در بسیاری از بیماری‌ها که نیازمند استفاده از وسایل و ابزار‌های به‌خصوصی هستند، تلاش می‌کند تا شخصی‌سازی کردن و استفاده از آن ابزار‌ها را به فرد نیازمند کمک، یادآوری کرده و آموزش دهد.
- در زمینه روانشناسی هم کار درمانی به افرادی که دارای مشکلات روانی و جامعه گریزی هستند کمک می‌کند تا پویایی اجتماعی خود را به دست آورند و بتوانند به راحتی با محیط اطراف خود ارتباط برقرار کنند.
- در نهایت تلاش کار درمانی این است که فرد آسیب دیده بتواند بسیاری از نیاز‌های ابتدایی خود مثل مراقبت کردن از بیماری‌اش، مراقبت کردن از جراحت‌ها یا زخم‌هایش و سایر عوامل و کار‌هایی که ممکن است فرد برای انجام آن‌ها دچار مشکل شده و به کمک دیگران نیاز داشته باشد را به او آموزش دهد.
نکاتی که در کار درمانی اهمیت بسیار زیادی دارند
اما در کار درمانی فرد آسیب دیده یا فرد بیمار هم باید نکات مشخصی را رعایت کند. توجه داشته باشید که در درجه‌ی اول شما باید بدانید برای چه مشکلی به کاردرمانگر مراجعه می‌کنید. علاوه بر این شما باید یک برنامه ابتدایی و از پیش تعیین شده را حداقل در ذهن خود داشته باشید و دائماً در روند درمان اثربخشی استراتژی‌هایی را که درمانگر روی شما اجرا می‌کند، به او گزارش کنید. این کار باعث می‌شود تا اگر بخشی از کار درمانی بر روی اصلاح فرایند‌های زیستی مختلف شما اثری ندارد، کاردرمانگر بتواند در روش خود اصلاحاتی انجام دهد که با شرایط شما منطبق باشد.
اگرچه کاردرمانگر پیش از شروع درمان و حتی در جریان آن سعی می‌کند عوامل مؤثر بر عملکردهای مختلف شما را شناسایی و بررسی کند، اما لازم است که شما هم این عوامل را بشناسید و اگر او نتوانسته عاملی را در تأثیر گذاشتن بر زندگی شما شناسایی کند، به او معرفی کنید.
همچنین اگر به عنوان یک فرد آسیب دیده می‌خواهید خدمات کار درمانی را دریافت کنید، باید بدانید که محیط اطراف شما اثرات بسیار زیادی بر روی شما دارد و اگر بخواهید این اثرات را خنثی کنید باید حتماً درباره مواردی که شما را آزار می‌دهد با کاردرمانگر خود مشورت کنید تا اثر محیط به پایین‌ترین حد خود برسد.
فواید کار درمانی چیست؟
اما حالا که تا اینجا کار درمانی را با هم بررسی کردیم ممکن است این سؤال برای شما به وجود بیاید که فواید کار درمانی برای افراد آسیب دیده چیست؟ در جواب باید بگوییم کار درمانی می‌تواند در مهارت‌های ذهنی و جسمی به فرد آسیب دیده کمک کند و این عملکرد‌ها را بهبود ببخشد. همچنین باعث می‌شود فرد بتواند در انجام بسیاری از اعمال فردی و اجتماعی خود به یک استقلال نسبی یا حتی استقلال تمام برسد.
یکی دیگر از فایده‌های کار درمانی این است که می‌تواند عملکردهای مختلف فرد آسیب دیده را از لحاظ حسی با هم هماهنگ کند و به اصطلاح او را به یکپارچگی حسی برساند؛ این یعنی اگر فردی به هر دلیل دچار آسیب‌هایی شده باشد، بتواند حواس مختلف خود را در جهت انجام یک هدف واحد با هم متحد کند و وظیفه‌اش را به طور صحیح انجام دهد.
بهبود مهارت‌های فردی مثل نظافت خود، انجام کار‌های روزانه شخصی و مراقبت از خود و همچنین مهارت‌های اجتماعی مثل ارتباط با دیگران، حل شدن در جامعه، کار کردن و هر نوع فعالیت دیگری از جمله فواید کار درمانی است که در آزمایش‌های مختلف بر روی افراد آسیب‌دیده ثابت شده است.
در نهایت کار درمانی می‌تواند برای افرادی که از لحاظ جسمی و حسی ناتوان یا کم‌توان شده باشند، بسیار مفید باشد. مثلاً در سالمندانی که به دلیل کهولت سن ممکن است در بسیاری از فعالیت‌ها ناتوان باشند، کار درمانی می‌تواند زمینه‌ای را برای آن‌ها فراهم کند که بتوانند در حوزه‌های مفید و مرتبط با آن‌ها مؤثر عمل کنند.
عوارض کار درمانی چیست؟
اما اگر از عوارض کار درمانی بپرسید، شاید به وضوح نتوان عارضه خاصی برای این فن پزشکی پیدا کرد؛ زیرا برخلاف درمان‌های دارویی که ممکن است در کنار فوایدی که برای ما دارند دارای عوارضی هم باشند، کار درمانی تقریباً چیزی مثل روان درمانگری است.
شما زمانی که به روان درمانگر مراجعه می‌کنید تا راجع به مشکلات شخصی و مشکلات اجتماعی خود با او صحبت کنید، او بدون کمک گرفتن از دارو و تنها با استفاده از متد‌های مختلف روانشناسی ، سعی می‌کند مسیری را به شما نشان دهد که حرکت در آن ساده‌تر باشد و راه شما را به سوی مقصد هموار کند.
نقش کار درمانی هم در واقع چیزی شبیه روان درمانگری است و نمی‌توان برای آن عارضه خاصی برشمرد و در بدترین حالت شما پس از انجام مراحل کار درمانی، نمی‌توانید نتیجه مورد نظر خود را به‌دست آورید.
چه موقع باید برای کار درمانی مراجعه کرد؟
این سؤال بسیار مرسوم است و افراد مختلف معمولاً از پزشکان مختلف می‌پرسند زمان مناسب برای کار درمانی چه زمانی است؟ در واقع پاسخ به این سؤال که شما چه موقع باید برای کار درمانی مراجعه کنید، کاملاً بستگی به وضعیتی دارد که شما در آن قرار دارید. بنابراین برای توضیح این موضوع لازم است تا انواع کار درمانی را به دو دسته کار درمانی برای نوزادان و کار درمانی برای بزرگسالان تقسیم‌بندی کنیم.
در کار درمانی برای نوزادان اگر پزشک متخصص کودکان تشخیص دهد کودک از بسیاری یا برخی از توانایی‌های زیستی محروم است، بلافاصله پس از دستور او باید فرایند کار درمانی آغاز شود. در بزرگسالان بسته به اینکه نوع آسیب عارضه یا بیماری چقدر باشد، زمان مراجعه به کار درمانی می‌تواند متغیر باشد. اما به طور کلی هر چقدر که فرد بزرگسال در هنگام مواجه شدن با آسیب‌های مختلف زودتر برای کار درمانی اقدام کند، اقدام او مؤثرتر خواهد بود.
