ام اس (MS) چه نوع بیماری است ؟

ام اس (MS) یک بیماری تقریباً ناشناخته است که برخی افراد ممکن است دچار آن شوند. نام این بیماری از حروف ابتدایی دو کلمه Multiple sclerosis به معنی اسکار متعدد ساخته شده است. بیماری ام اس مستقیماً با سلول‌ها و بافت‌های عصبی در ارتباط است و می‌تواند سیستم عصبی مرکزی یعنی مغز و نخاع را ناتوان کند. در کشور ما نیز آمار ابتلاء به این بیماری نسبت به کشورهای همسایه بسیار بالاست. در جهان نیز در حدود دو میلیون و سیصد هزار نفر به این بیماری مبتلاء شده‌اند.

بیماری ام اس چیست ؟

شروع بیماری ام اس از حمله‌ی سیستم ایمنی خود بیمار به غلاف  رشته‌های عصبی موسوم به میلین صورت می‌گیرد. میلین یک پوشش از جنس چربی است که می‌تواند از بافت‌های عصبی محافظت می‌کند. میلین در بدن به صورت طبیعی ترمیم می‌شود و امروزه دانشمندان به‌دنبال روش‌های نوینی برای ترمیم میلین هستند تا بتوانند آسیب‌هایی که سیستم عصبی به آن‌ها وارد می‌کنند را جبران کنند. این حمله به سیستم‌های عصبی می‌تواند اتصال سیستم عصبی را قطع کند که در نتیجه‌ی آن پیام‌های بین مغز و سایر اندام‌ها به خوبی منتقل نمی‌شوند. هرچه این آسیب‌ها به میلین بیشتر باشد، اثرات مخرب بیماری دائمی می‌شود.

 

در زیر ویدیو و توضیحات سرکار خانم دکتر عاصفه موسوی ،  متخصص مغز و اعصاب کلینیک طبیب را پیرامون بیماری ام اس میبینید

علائم ام اس چیست ؟

از آن‌جا که میزان، محل و چگونگی آسیب به سیستم عصبی متغیر است، علائم و شدت بیماری نیز می‌تواند در افراد گوناگون، متفاوت باشد. برخی از موارد بیمار علائم مشخص و آزار دهنده‌ای ندارد و در مواردی نیز شدت بیماری ممکن است قدرت حرکت و راه رفتن را از بیمار بگیرد. با این حال علائم گوناگونی در بیماران متفاوت مشاهده شده که می‌توانند نشانه‌ی بروز علائم بیماری ام اس باشند و شدت وقوع آن‌ها ممکن است در افراد، متفاوت باشد. عموم این علائم شامل آسیب‌های حرکتی، بینایی و سایر نشانه‌های جانبی است.

از جمله علائم بیماری ام اس می‌توان به این موارد اشاره کرد:

• علائم حرکتی مانند احساسی ضعف یا بی‌حسی و سر شدن اندام‌ها مانند دست و پا، که ممکن است ناحیه اثر آن متفاوت باشد؛ مثلا در یک دست یا یک پا یا هر دو رخ دهد، لرزش بدن و عدم هماهنگی و تعادل در هنگام حرکت و احساس شوک مانند در هنگام حرکت دادن گردن
• علائم بینایی مانند کاهش قدرت بینایی به میزان گوناگون از کم تا از دست دادن کامل بینایی در یک یا هر دو چشم، درد چشم، تاری دید، دو بینی به مدت طولانی
• علائم جانبی مانند مشکل در تکلم، خستگی مداوم، سوزن سوزن شدن و خواب رفتگی در اندام‌ها، سرگیجه، مشکل در توانایی جنسی، مشکل در عملکرد روده مانند یبوست، مشکل در عملکرد مثانه مانند بی‌اختیاری یا تکرر ادرار و در موارد پیشرفته علائم افسردگی نیز همراه این بیماری خواهد بود.

 

عواقب بیماری ام اس

بیماری ام اس دارای دوره‌های افزایشی و کاهش است. بیماران ممکن است یک دوره‌ی کوتاه مدت شاهد ظهور یا افزایش علائم در یک دوره‌ی چند روزه یا چند هفته‌ای باشد و پس از آن ممکن است تا چند ماه یا حتی چند سال خبری از علائم نباشد و بیمار به زندگی خود ادامه دهد.

با این حال در برخی بیماران این علائم می‌توانند در طولانی مدت شدیدتر شوند و یا دوره‌های بهبود از بین بروند که به این نوع از ام اس، نوع پیشرونده‌ی ثانویه گفته می‌شود. البته نیمی از بیماران دچار افزایش روند بیماری نمی‌شوند و صرفاً نوع اولیه آن را تجربه می‌کنند.

عوامل و دلایل ابتلا به بیماری ام اس

هنوز دانشمندان علت مشخصی برای ابتلاء به  ام اس پیدا نکرده‌اند. چیزی که از روند بیماری مشخص است، از بین رفتن لایه‌ی محافظ سیستم عصبی توسط سیستم ایمنی بدن بیمار است که این اتفاق را به‌عوامل زنتیکی و محیطی از جمله سبک زندگی افراد نیز نسبت می‌دهند.

با این‌ها وجود فاکتورهایی در افراد می‌تواند احتمال ابتلاء به این بیماری را افزایش دهد.

 

چه عواملی احتمال ابتلاء به ام اس را افزایش می‌دهند؟

احتمال ابتلاء به ام اس در اکثر افراد در همه‌ی سنین وجود دارد اما افراد 20 تا 40 ساله بیشتر در معرض ابتلاء هستند. به‌علاوه، احتمال ابتلاء به بیماری ام اس در زنان به میزان دو تا سه برابر بیشتر از مردان است و بیشتر به نوع ثانویه مبتلاء می‌شوند. عوامل ژنتیکی و ارثی در ابتلاء به ام اس مؤثر است. در صورتی که موردی از ابتلاء به این بیماری در اقوام نزدیک فرد به‌خصوص خواهر و برادر وجود داشته باشد، احتمال ابتلاء افزایش می‌یابد. برخی انواع بیماری‌های عفونی مانند ویروس اپستین-بار و در نتیجه‌ی آن مونونوکلئوز عفونی با ابتلاء به ام اس در ارتباطند. نژاد نیز از عوامل تأثیرگذار بر ابتلاء به این بیماری است. مشاهدات نشان داده، این بیماری در سفید پوستان نسبت به نژادهای دیگر مانند بومیان آسیا، امریکا و آفریقا بیشتر دیده می‌شود. همچنین به‌نظر می‌رسد که آب و هوای سرد و معتدل محیط ناسبی برای ابتلاء به بیماری ام اس نیست و ساکنین مناطقی با این آب و هوا کمتر به این بیماری مبتلاء می‌شوند. بیماری‌های خود ایمنی دیگر، مصرف سیگار و کمبود ویتامین D نیز از جمله مواردی است که می‌تواند احتمال ابتدا به بیماری ام اس را افزایش دهد.

تشخیص بیماری ام اس

با مشاهده‌ی اولین علائم این بیماری بهتر است به پزشک متخصص مغز و اعصاب مراجعه کنیم تا احتمال ابتلاء به این بیماری را بررسی نموده و با تجویز مناسب بتوان سایر علائم آتی را کنترل نمود. پزشک با انجام آزمایش‌های گوناگون می‌تواند ابتلاء به این بیماری را تشخیص دهد. یکی از این روش‌ها، مطالعه‌ی هم‌زمان نتیجه‌ی آزمایش خون و MRI است. آزمایش خون به‌تنهایی نمی‌تواند در مورد ابتلاء به بیماری ام اس اطلاعات دقیقی ارائه کند اما با استفاده از امواج مغناطیسی MRI می‌توان آسیب به بافت‌ها را بررسی نمود. از آنجا که میلین محافظ فیبرهای عصبی از چربی تشکیل شده‌اند، حالت آب‌گریز دارند. در صورت بروز آسیب و از بین رفتن این لایه، آب در ناحیه وقوع عارضه جمع می‌شود و این آب توسط MRI قابل تشخیص خواهد بود.

روش دیگری که برای تشخیص بیماری ام اس به کار گرفته می‌شود، نمونه‌گیری از مایع نخاعی است. از آنجا که میزان گلبول‌های سفید در بدن بیماران مبتلاء به ام اس بسیار بیشتر از حالت عادی است، مشاهده‌ی این موضوع در آزمایش نخاعی می‌تواند احتمال ابتلاء به ام اس را به‌یقین تبدیل کند.

در روش‌های جدیدتری، می‌توان آزمون‌هایی را برای مطالعه فعالیت‌های عصبی و پاسخ به محرک‌های گوناگون را مورد بررسی قرار داد. با استفاده از این آزمون می‌توان محل اثر و تمرکز بیماری را تعیین نمود.

با وجود همه‌ی این روش‌ها، تشخیص ابتلاء به بیماری ام اس نیز مانند علت وقوه و نحوه‌ی درمان با قاطعیت انجام نمی‌شود. با این وجود می‌توان گفت که در حوزه‌ی تشخیص این بیماری پزشکان با پیشرفت بیشتری همراه هستند.

برای آشنایی با بخش کلینیک داخلی مغز و اعصاب کلینیک طبیب کلیک کنید

 

درمان بیماری ام اس

برای بهبود بیماری ام اس دارو و روش درمانی کشف نشده است. دانشمندان در تلاشند تا با روش‌های گوناگون مانند استفاده از سلول‌های بنیادین، تحریک فعالیت الکتریکی اعصاب و داروهای گوناگون به ترمیم میلین محافظ بپردازند تا تأثیر تخریبی سیستم ایمنی در عصب مرکزی بدن را کاهش داده و فقدان یا کندی ارتباط میان مغز و اندام‌ها را جبران کنند. با این حال تابه‌امروز روش قطعی برای درمان بیماری و یا اثرگذاری در روند پیشرفت آن یافته و معرفی نشده است. اما درمان‌هایی برای کاهش علائم و آسیب‌های این بیماری توصیه می‌شوند تا بتوان در دوره‌های عود بیماری با آن مقابله کرد.

از جمله روش‌های مبارزه با این بیماری استفاده از داروهایی است که با اثر کاهش التهاب می‌توانند سیستم ایمنی بدن را از حرکت باز دارند. از جمله داروهایی که برای کنترل آسیب‌های سیستم ایمنی برای بیماران تجویز می‌شوند، کورتواستروئیدها و گلاتیرامر هستند. هدف از توصیه‌ی این داروها، از کار انداختن سیستم ایمنی بدن به‌طور موقت در دوره‌ی شدت ناگهانی علائم بیماری است تا از حمله‌ی سیستم ایمنی به میلین‌ها جلوگیری شود.

برای کمک در درمان بیماری ام اس پزشکان کلینیک مغز و اعصاب طبیب در خدمت شما بیماران گرامی میباشند .

دومین مسئله‌ای که مبتلایان به بیماری ام اس با آن مواجه‌اند، ناتوانی حرکتی است. برای بیمارانی که با این عوارض مواجه هستند، داروهایی چون میتوکسانترون تجویز می‌شود، اما بهتر است در کنار آن روش‌های درمانی دیگری نیز در پیش گرفته شود. برنامه‌های توانبخشی گوناگونی برای بهبود شرایط جسمانی این بیماران تجویز می‌شود تا بتوانند توانایی‌های حرکتی خود را بازیابی کنند.

انواع روش‌های آب‌درمانی، ماساژهای گوناگون، استفاده از تجهیزات کمک حرکتی فیزیوتراپی ، تمرینات نرمشی و کششی برای کاهش انقباض عضلانی، کار درمانی برای کمک به عضلات برای حرکت بهتر و بازیابی توان از دست رفته از جمله کارهایی است که برای بهبود ناتوانایی‌های حرکتی بیماران مبتلا به ام اس تجویز می‌شود.

برای بیمارانی که دارای مشکلات گفتار و ادراکی هستند نیز جلسات بازدرمانی گوناگونی در نظر گرفته می‌شود تا در بهبود علائم به آن‌ها کمک شود و بتوانند به زندگی و فعالیت‌های عادی و روزمره‌ی خود باز گردند.

علاوه‌بر این موارد، می‌توان با تغییر سبک زندگی در کنترل این بیماری مؤثر بود. توجه به مسائلی مانند دوری از هرگونه اضطراب و استرس، مصرف غذاهای سالم، متعادل و سرشار از آنتی اکسیدان، ورزش، مصرف ویتامین D و از همه مهم‌تر حفظ نشاط، روحیه و امید در بیمار می‌تواند به کنترل علائم آن کمک کند.

پیشگیری از بیماری ام اس

باتوجه به‌اینکه نحوه‌ی درمان این بیماری مشخص و قطعی نیست، بهتر است افراد از ابتلاء به آن پیشگیری کنند. پیشگیری از بیماری ام اس در ابتداء با تغییر سبک زندگی اتفاق می‌افتد. گفته می‌شود که استرس، عامل اصلی ابتلاء به این بیماری است. به‌همین‌دلیل کاهش فشارهای روانی در زندگی و بهبود روحیه از فعالیت‌هایی است که می‌تواند از بروز آن جلوگیری کند. علاوه‌برآن، مصرف مواد غذایی که می‌تواند سیستم ایمنی بدن را تقویت کند مؤثر خواهد بود. این مواد، انواع سبزیجات و میوه‌های دارای آنتی‌اکسیدان، قهوه، ماهی و مصرف ویتاین D و امگا 3 به میزان بالاست. ماهی و روغن‌های مفید دارای مقدار زیادی امگا 3 و ویتامین D هستند. علاوه‌برآن بهتر است از رفتارهای پر خطر مانند مصرف سیگار و غذاهای پرچرب و مضر از گام‌های زندگی سلامت است. ورزش و بهبود محیط و شرایط زندگی نیز می‌تواند در کاهش خطر ابتلاء به بیماری ام اس مؤثر باشد.

 

نکات تکمیلی در مورد بیماری ام اس

بیماری ام اس از جمله بیماری‌های خود ایمنی است که در برخی افراد دیده می‌شود. شدت و علائم این بیمار می‌تواند در افراد گوناگون متفاوت باشد و در بازه‌های زمانی تغییر کند. این بیماری در برخی افراد، بسیار کم علامت و در برخی دیگر بسیار شدید است. از آنجا که دلیل بروز این بیماری همچنان برای متخصصان و دانشمندان ناشناخته است، درمان و پیشگیری مشخص و قطعی نیز برای آن توصیه نمی‌شود. با این حال با دانستن فاکتورهای احتمالی وقوع این بیماری می‌توان تاحدودی از وقوع آن پیشگیری نمود. چیزی که در این بیماری اهمیت دارد، بهبود شرایط زندگی و محیطی بیمار و استفاده از درمان‌هایی است که به کاهش علائم و عوارض بیماری کمک می‌کند.

ام اس یک بیماری کاملاً ژنتیکی نیست و احتمال انتقال آن ازمادر به فرزند پایین است به‌همین‌دلیل مبتلایان مشکلی در بچه‌دار شدن ندارند. انتقال ژنتیکی این بیماری در خواهر یا برادر دوقلو بسیار بیشتر از انتقال والدین به فرزند است. این بیماری کشنده نیست و ابتلاء به آن به معنی درگیری با مشکلات حرکتی شدید و زمین‌گیر شدن نخواهد بود. بسیاری از بیماران مبتلاء به ام اس بدن درگیری با علائم شدید تا سال‌های طولانی به زندگی خود ادامه می‌دهند. تحقیقات نشان می‌دهد که در حدود 10 درصد از مبتلایان طی 15 سال ابتلاء به این بیماری دچار اختلالات شدید حرکتی می‌شوند که می‌تواند منجربه استفاده از ویلچر شود. اگرچه این بیماری بیشتر در افراد 10 تا 40 سال رخ می‌دهد، اما کودکان نیز می‌توانند تحت‌تأثیر این بیماری قرار بگیرند. از آنجا که بروز علائم در کودکان به‌وضوح قابل مشاهده نیست و بسیار نادر اتفاق می‌افتد، باید نسبت به آن توجه بود.

در ایران انجمن ام اس تلاش می‌کند تا به این بیماران در تهیه داروها و دریافت کمک‌های توانبخشی کمک کند. بیشتر داروهای بیماری ام اس در کشورمان تحت پوشش بیمه‌های درمانی است و علاوه‌بر خدمات ارائه شده توسط دانشگاه‌های علوم پزشکی، سازمان بهزیستی نیز خدمات مراقبت در منزل برای مبتلایانی که دچار ناتوانی حرکتی شده‌اند ارائه می‌کند. مرکز تحقیقات ایران نیز در راستای آموزش و تسهیل تحقیقات در زمینه‌ی ام اس فعالیت می‌کند.

نماد این بیماری، روبان نارنجی است که با هدف جلب توجه جامعه جهانی به این بیماری و کمک به مبتلایان طراحی شده است.