فلج مغزی چیست ؟

فلج مغزی چیست ؟ مشکلاتی که برای کودکان در دوران جنینی یا در ابتدای تولد پیش می‌آید ممکن است تاثیرات جدی بر سلامت او باقی بگذارد. از آنجا که در دوران جنینی سرعت رشد بالا و به دلیل عدم شکل‌گیری اندام‌ها، جنین بسیار آسیب‌پذیر است، وارد شدن آسیب به او بسیار محتمل است.

در این میان آسیب به مغز می‌تواند اثرات شدیدتری داشته باشد. یکی از این آسیب‌ها، فلج مغزی است. در دوره‌های متفاوتی از رشد کودک ممکن است به دلایل گوناگونی آسیب به مغز وارد شود که در نتیجه آن مشکلات حرکتی برای و ایجاد شود.

فلج مغزی از رفتارهای حرکتی نوزاد قابل مشاهده است. این مسئله معمولاً توسط پدر و مادر مشاهده شده و با مراجعه به کلینیک مغز و اعصاب کودکان  به‌طور دقیق تشخیص داده می‌شود. از آنجا که هرچه زودتر این مسئله تشخیص داده شود، احتمالا بهبودی کامل بیشتر است، توجه به کوچکترین رفتارها و شرایط غیر عادی از جانب نوزاد باید مورد توجه والدین قرار گرفته و به سرعت در مورد آن با بهترین متخصص مغز و اعصاب تهران مشورت نمود.

علائم فلج مغزی

علائم فلج مغزی عموماً در دوران نوزادی و خردسالی ظاهر می‌شوند و در افراد گوناگون یکسان نیستند. در صورت عدم برخورد صحیح، این علائم می‌توانند پیشرفت کنند. به طور کلی نشانه‌های این اختلال شامل مشکلات حرکتی، تکلم، یادگیری و مسائل دیگر است.

مشکلات حرکتی

مشکلات حرکتی که ممکن است در کودک مبتلابه فلج حرکتی مشاهده شود می‌تواند شامل سفتی عضلات باشد. در این حالت عضلات کودک سفت و و دچار گرفتگی و واکنش‌های ناگهانی باشد. در حالت دیگر ممکن است عضلات ضعیف باشند و اندام‌ها با فشار کمی به راحتی و بدون کنترل کودک خم شوند. ممکن است عضلات کودک هماهنگی و تعادل نداشته باشند. در مواردی لرزش یا حرکات غیر عادی شدید یا بالعکس حرکات بسیار آهسته و انقباضی از کودک مشاهده می‌کنید. کودک شما ممکن است بیشتر از یک طرف بدن خود استفاده کند. برای مثال اشیا را صرفاً با یک دست خود نگه دارد یا در هنگام راه رفتن یا سینه خیز رفتن یک پای خود را روی زمین بکشد. در صورتی که کودک در سن راه رفتن قرار دارد ممکن است رفتارهای غیر عادی در هنگام راه رفتن از او مشاهده کنید. برای مثال ممکن است کودک شما در راه رفتن مشکل داشته باشد؛ یا روی انگشتان پا حرکت کند؛ در هنگام قدم برداشتن حالت خمی‌ده داشته باشد یا زانوهایش حالت ضربدری داشته باشد یا پاهای خود را باز کند و تعادل نداشته باشد. در برخی کودکان نیز ناتوانی در انجام حرکات ظریف مثل برداشتن اشیا یا بستن دکمه‌های لباس دیده می‌شود.

 

مشکل در تکلم

کودک شما ممکن است در صحبت کردن تاخیر داشته باشد و به موقع شروع به صحبت کردن نکند. یا در هنگام صحبت کردن مشکل داشته باشد. رفتارهای دیگری مانند اشکال در مکیدن در نوزادان یا جویدن در کودکان و ترشح بیش از حد آب دهان نیز ممکن است در برخی کودکان دیده شود.

مشکلات رشد

کودک سنین مشخصی به مهارت‌هایی دست پیدا میکند تا کم‌کم به رشد کافی برسد. کودکانی که به فلج مغزی دچار شده‌اند ممکن است در رسیدن به این نقاط مهم تاخیر داشته باشند. برای مثال دیرتر از زمان طبیعی بنشینند یا سینه خیز بروند. حتی مشکلاتی در یادگیری یا ناتوانی‌های ذهنی نیز در این کودکان دیده می‌شود.

علائم دیگر

مشکلات دیگری نیز در کودکان مبتلا به فلج مغزی ممکن است دیده شود. از جمله آن‌ها می‌توان به تشنج در کودکان ، مشکل در شنوایی یا بینایی مانند عدم پاسخ به محرک‌های صوتی محیطی یا حرکات غیر طبیعی چشم یا احساس درد اشاره کرد. مشکلاتی در اندام‌های دیگر نیز ممکن است مشاهده شود. در برخی کودکان مشکلات گوارشی یا اختلال در عملکرد مثانه به صورت یبوست یا بی‌اختیاری ادرار مشاهده می‌شود. برخی کودکان نیز دچار مشکلات روان و عاطفی و رفتاری می‌شوند.

مشاهده چنین رفتارهایی از کودک در سنین ابتدایی عمر می‌تواند زنگ خطری برای والدین باشد تا برای مطالعات بیشتر به پزشک مراجعه کنند. پزشک با انجام آزمایش‌های کامل از جمله آزمایش‌های عصبی مانند نوار مغزی الکتروانسفالوگرام، انجام CT اسکن MRI، سونوگرافی، نمونه‌برداری از خون برای بررسی خونریزی مغزی احتمال ابتلای کودک به بیماری فلج مغزی را بررسی کرده و پس از تشخیص ابتلای کودک به CP، آزمایش‌های تکمیلی مانند بینایی سنجی، شنوایی سنجی، بررسی عملکرد در گفتار و حرکات کودک انجام تستهای نوار عصب و عضله و بررسی توانایی‌های حرکتی او نیز ممکن است انجام شود تا گستره آسیب‌های وارد شده به کودک در جریان بیماری مورد بررسی قرار گرفته و اقدامات متناسب با آن‌ها از سوی پزشک تجویز شوند. این علائم با افزایش سن کودک بیشتر آشکار می‌شوند اما این به معنای عود کردن بیماری نیست. با این حال مشکلات عضلانی می‌توانند جدی‌تر شوند.

علل بروز فلج مغزی

علت اصلی ابتلا به فلج مغزی این است که مغز کودک رشد مناسبی نداشته و یا در مراحل رشد مغز به آن آسیب وارد شده است. این آسیب ممکن است در مرحله جنینی، هنگام تولد و یا پس از تولد نوزاد به مغز وارد شود. در پاسخ به این سوال که آسیب به مغز به چه علتی رخ می‌دهد می‌توان به موارد گوناگونی اشاره کرد. یکی از این عوامل، مسائل ژنتیکی است. برخی اختلالات ژنتیکی می‌تواند روند رشد مغز را مختل کند و موجب بروز فلج مغزی شود. از دیگر عوامل، مسائلی است که در دوران جنینی رخ می‌دهد. برای مثال ممکن است عفونت‌های مادر بر جنین تاثیر بگذارد و یا نارسایی در روند خونرسانی به مغز نوزاد در زمانی که در حال رشد در رحم مادر است منجربه این بیماری گردد. گاهی هم بروز خونریزی مغزی در دوران جنینی یا نوزادی می‌تواند منجربه وقوع بیماری CP شود. در برخی نوزاران، عفونت‌های ناشی از بیماری به مغز و بافت اطراف آن سرایت می‌کند و می‌تواند به مغز آسیب وارد کند. وارد آمدن ضربه به سر در نتیجه تصادف یا سقوط از ارتفاع نیز می‌تواند منجربه آسیب به مغز شود. در موارد نادر ممکن است در حین زایمان اکسیژن به نوزاد نرسد و در نتیجه آن به مغز آسیب برسد.

عوامل زیادی می‌تواند احتمال ایجاد فلج مغزی در کودک را افزایش دهد. یکی از این عوامل سلامت مادر است. درصورتی که مادر در دوران بارداری دچار عفونت، مسمومیت یا تب شود، این مسئله می‌تواند به مغز در حال رشد جنین آسیب وارد کند.

از دیگر عوامل آسیب به مغز جنین، ابتلای مادر به ویروس سیتومگالوویروس است. اگر مادر در اولین بیماری خود در دوران بارداری به این ویروس مبتلا شود، می‌تواند بر رشد مغزی جنین تاثیر منفی داشته باشد. علائم این بیماری بسیار شبیه به آنفوالانزاست.

از دیگر بیماری‌هایی که ابتلا به آن در دوران بارداری می‌تواند تاثیر منفی بر رشد مغز جنین داشته باشد می‌توان به سرخک آلمانی، تبخال، سیفلیس، توکسوپلاسموز، عفونت‌های داخل رحم، تماس با مواد سمی مثل جیوه، تیروئید و تشنج اشاره کرد.

بیماری‌هایی که در نوزادی رخ می‌دهند نیز می‌توانند بر رشد مغزی او تاثیر گذار باشند. یکی از این بیماری‌ها مننژیت است. این بیماری یک عفونت باکتریایی است که پرده اطراف مغز را درگیر می‌کند و درصورتی که به موقع به آن رسیدگی نشود می‌تواند به مغز نوزاد آسیب برساند. آنسفالیت ویروسی نیز چنین عملکردی دارد و می‌تواند در غشای اطراف مغز و نخاع ایجاد عفونت کند.

یکی‌دیگر از این بیماری‌ها زردی است. این مشکل زمانی رخ می‌دهد که خون به خوبی تصفیه نشود. درصورتی که این بیماری تداوم داشته باشد و درمان نشود می‌تواند به مغز نوزاد آسیب برساند.

برخی موارد در هنگام تولد نوزاد می‌تواند عاملی برای ابتلا به فلج مغزی باشد. نوزادان چند قلو در معرض خطر ابتلا به CP هستند. درصورتی که ازچند قلوها نوزادی بمیرد، احتمال ابتلا به این بیماری در سایرین شدت می‌یابد. نوزادان نارس که زودتر از موعد به دنیا می‌آیند و آن‌هایی که با وزن کمتر از 5/2 متولد می‌شوند نیز در خطر ابتلا به اختلال قرار می‌گیرند.

عوارض فلج مغزی

مشکلاتی که فلج مغزی در کودک ایجاد می‌کند در صورتی که به موقع درمان نشود، می‌تواند منجر به عوارض جدی و بلند مدت شود. یکی از این مشکلات، انقباض عضلانی است. انقباض و سفتی طولانی مدت عضلات می‌تواند مانع از رشد مناسب عضله و به دنبال آن عدم رشد استخوان شود. از آنجا که کودک در حال رشد است، مهار استخوان توسط عضله‌ی منقبض شده و سفت در موارد شدیدتر ممکن است استخوان را دچار خم شدگی، تغییر شکل و در رفتگی مفصل شود. در کودکانی که از عوارض شدید فلج مغزی رنج می‌برند، علائمی چون در رفتگی مفصل ران، انحنای ستون فقرات و از این دست ناهنجاری‌های اسکلتی دیده می‌شود. این فشار بر روی مفاصل در برخی کودکان آغاز زود هنگام بیماری آرتروز را نیز در پی خواهد داشت.

همانطور که اشاره کردیم، یکی از اختلالاتی که فلج مغزی در کودک ایجاد می‌کند مشکل در بلع است. این سختی بلع می‌تواند در تغذیه کودک خلل ایجاد کند. تاجایی که برخی کودکان مبتلا به این بیماری توانایی غذا خوردن ندارند و دچار سوء تغذیه می‌شوند. در برخی موارد لازم است تا برای تغذیه کودک از لوله‌گذاری استفاده نمود.

آسیبی که در نتیجه این بیماری به مغز وارد می‌شود صرفا آثار جسمانی ندارد و ممکن است سلامت روان کودک را نیز تحت تاثیر قرار دهد. این مشکلات روان به از دو جهت بر کودک تحمیل می‌شوند. اول اینکه خود آسیب به مغز می‌تواند زمینه بروز چنین مشکلاتی برای کودک باشد. و از جهت دیگر ایجاد ناتوانی حرکتی و محدودیت در زندگی کودک نیز می‌تواند او را دچار صدمات روحی و ابتلا به افسردگی و انزوا کند.

از دیگر آسیب‌هایی که به جهت فلج مغزی به کودک وارد می‌شود، مشکلات قلبی و عروقی است. آسیب‌های عضلانی می‌توانند بر عملکرد قلب کودک نیز تأثیرگذار باشند و عدم بلع مناسب ممکن است او را دچار مشکلات تنفسی کند.

 

درمان فلج مغزی

اولین اقدام در رابطه با کودکان مبتلا به این بیماری، کنترل علائم و جلوگیری از پیچیده‌تر شدن آن‌هاست. بدین منظور به صورت ترکیبی از درمان‌های دارویی، بازپروری و کار درمانی و تجهیزات کمکی استفاده می‌شود. بسته به اینکه این اختلال چه تاثیری بر سلامت کودک گذاشته است، درمان متناسب با آن انجام می‌شود. در درجه اول ممکن است از داروهای شل کننده عضلات و ضد تشنج استفاده شود. در کنار آن ممکن است از تجهیزات کمکی مانند سمعک، عینک، ویلچر، بریس یا تجهیزات کمک حرکتی استفاده شود تا نواقص به وجود آمده را بر طرف کنند.

در صورت ایجاد ناهنجاری در وضعیت اسکلت یا عضلات ممکن است پزشک لازم بداند تا برای اصلاح آن عمل جراحی انجام شود. در کنار این روش‌ها ممکن است لازم باشد تا روش‌های کمک درمانی مانند گفتار درمانی، کار درمانی، فیزیوتراپی، مشاوره روانشناسی و اقداماتی از این قبلی نیز در پیش گرفته شود تا بتوان از طریق آن ناتوانی‌های جسمی و آسیب‌های روحی کودک را درمان نمود.

 

پیشگیری

از آنجا که ابتلا به فلج مغزی در اغلب مواقع ناشی از حوادث است، عملا امکان پیشگیری از آن وجود ندارد. با این حال مواردی که به دلیل بارداری یا زایمان نامناسب اتفاق می‌افتند قابل کنترل هستند. به همین دلیل لازم است تا مادران باردار مواردی را در نظر داشته باشند و مراقبت‌های مورد نیاز را از خود و فرزندانشان داشته باشند.

یکی از این اقدامات، واکسینه شدن مادر است. عفونت‌ها و بیماری‌های مادر می‌توانند تاثیر منفی بر سلامت جنین و رشد مناسب او داشته باشند. به همین دلیل واکسن‌هایی مانند سرخچه می‌تواند از ابتلا به عفونت‌ها پیشگیری کند. بهتر است واکسیناسیون پیش از بارداری انجام شود.

از خود به خوبی مراقبت کنید. تغذیه مناسب و حفظ سلامتی مادر بسیار مهم است. هرچه سطح ایمنی بدن خود را بالا ببرید، احتمال ابتلای شما به بیماری‌ها کمتر می‌شود. تغذیه مناسب و مصرف مکمل‌های مورد نیاز تحت نظر پزشک برای حفظ سلامت مادر و جنین بسیار دارای اهمیت است. مراجعه مرتب به پزشک و انجام بررسی‌های مناسب می‌تواند به حفظ سلامت مادر و جنین کمک کرده و از بیمار شدن مادر پیشگیری خواهد کرد. خودداری از مصرف الکل نیز در پیشگیری از ابتلای نوزاد به این بیماری بسیار حائز اهمیت است.

علاوه‌بر مراقبت‌های بارداری، به دلیل اینکه بسیاری از موارد ابتلا به فلج مغزی به‌دلیل آسیب به سر ایجاد می‌شود، نگهداری از کودک در مکانی امن و پیشگیری از آسیب‌های مغزی مانند استفاده از صندلی مخصوص کودک در خودرو و رانندگی محتاطانه و استفاده از کلاه و تجهیزات ایمنی در هنگام بازی کودک مانند دوچرخه سواری و ایمن‌سازی محل بازی کودک می‌تواند از آسیب به کودک پیشگیری کند.