بیوفیدبک یک روش درمانی است که در آن سعی میشود با ایجاد تغییرات مثبت در بدن، برخی از عملکردهای آن را بهبود ببخشد. این روش به فرد کمک میکند تا با آگاهی از فعالیتهای بدنی خود، آنها را بهبود دهد. بیوفیدبک یک روش درمانی مکمل و در برخی موارد جایگزین برای دارو درمانی است که در آن بیمار میآموزد عملکردهای بدن مانند ضربان قلب را با کمک ذهن، کنترل کند. در ادامه به این موضوعات خواهیم پرداخت که بیوفیدبک چیست و چگونه کار میکند و همچنین کاربرد و مزایای بیوفیدبک چیست و دیگر موارد مرتبط با آن را بررسی میکنیم.
بیوفیدبک چیست؟
فعالیتهای بدنی ما به دو دسته ارادی و غیر ارادی تقسیم میشود، فعالیتهای ارادی مانند حرکت دادن دست و یا پا که به صورت آگاهانه و با اراده خود انجام میدهیم و برای فعالیتهای غیر ارادی بدن هم میتوان به تنفس، ضربان قلب و فشار خون اشاره کرد.
بدن به عوامل محیطی مانند استرس واکنش نشان میدهد که میتواند موجب تغییر هر یک از فعالیتهای غیر ارادی شود. به عنوان مثال، نرخ ضربان قلب در پاسخ به استرس افزایش میابد. با اینکه، فعالیتهای غیر ارادی بدن به صورت مستقل توسط سیستم عصبی کنترل میشوند، اما اگر شخصی برای مدت طولانی در معرض عوامل محیطی مانند فشار عصبی زیاد قرار گیرد، ممکن است دچار بیماری شود. در چنین مواردی، همیشه مصرف دارو بهترین روش درمان نیست و حتی ممکن است فرآیند درمان طولانی شده و عوارضی هم به همراه داشته باشد. از این رو، به دنبال روشهای دیگری هستیم.
امروزه، فناوری جدیدی به نام بیوفیدبک ایجاد شده که به افراد کمک میکند تا کنترل برخی از فعالیتهای بدنی غیر ارادی خود را تا حدودی در دست گیرند. در این فناوری، از ابزارهای الکترونیکی برای بررسی و مطالعه اعصاب، ماهیچهها و فعالیتهای بدن استفاده میشود. اگر بخواهیم به زبان ساده بگوییم که بیوفیدبک چیست، باید آن را قدرت استفاده از افکار برای کنترل بدن به منظور بهبود وضعیت سلامت و عملکرد فیزیکی بدن تعریف کنیم. پس به طور کلی، هدف از این روش، درمان بیماری و اختلالات، جلوگیری از آنها و بهبود عملکرد فردی افراد است.
بیوفیدبک چگونه کار میکند؟
بیوفیدبک، یک تکنیک ذهنی فیزیکی است و به افراد کمک میکند تا بتوانند فعالیتهای بدنی خود را تغییر داده و به صورت بهتری پاسخهای غیر ارادی بدن شان را تنظیم و مدیریت کنند. در واقع، در این روش درمانی افراد با استفاده از ذهن خود، عملکردهای بدن شان را کنترل میکنند. هر جلسه درمانی بیوفیدبک معمولا شامل موارد زیر است:
- حسگرهای الکتریکی به بخشهای خاصی از بدن وصل میشوند.
- این حسگرها با یک دستگاه اندازه گیری در ابتاط هستند که بر اساس پاسخهای فیزیکی، فیدبک ایجاد میکند.
- کارشناسان مربوط در طول جلسه، به افراد در خصوص روشهای تفکر، چگونگی تنفس، آرام سازی و اصول مراقبه، راهنمایی لازم را ارائه میدهند.
- در طول جلسه، درمانگر اطلاعاتی در خصوص پاسخ فیزیکی دریافت شده از دستگاه اندازه گیری، در اختیار فرد قرار میدهد.
- اقدام مهم دیگر، یادگیری برانگیختن واکنشهای مثبت در بدن است. به عنوان مثال، بیمار باید یاد بگیرد هنگامی که در معرض استرس قرار میگیرد، چگونه عضلات بدن خود را آرام کند.
با آموختن نحوه کنترل واکنشهای بدن به عوامل محیطی مانند استرس، افراد میتوانند چگونگی کنترل ذهن و بدن خود و مدیریت بهتر آن را بیاموزند. به این صورت، فرد کاملا آگاهانه روی پاسخ بدن خود مانند تنفس، نرخ ضربان قلب، فشار خون و دیگر موارد به عوامل محیطی، مسلط شده و به صورت ارادی پاسخ بدن خود را بهبود میبخشد. برخی از فعالیتهای بدنی که افراد میتوانند کنترل آنها را بیاموزند، به صورت زیر است:
- جریان خون
- فشار خون
- ضربان قلب
- تنش عضلانی
- احساس درد
نحوه و مکانیسم درمان با بیوفیدبک چیست؟
بیوفیدبک را میتوان نوعی شرطی سازی عاملی تعریف کرد که در آن اگر فرد پاسخ زیستی مطلوب را از خود بروز دهد، پاداش میگیرد و با تکرار آن میتواند سیستم خود را تنظیم کند. در این روش غیر تهاجمی، اطلاعاتی از واکنشهای عصبی عضلانی فرد در اختیار پزشک و بیمار قرار میگیرد که با توجه به آن، فرد یاد میگیرد که کنترل ارادی روی ذهن و عضلات خود داشته باشد. اما نحوه درمان با بیوفیدبک چیست و چگونه انجام میشود؟ در این روش، با توجه به اطلاعاتی که بیمار درباره بدن خود به دست میآورد، میتواند کنترل بهتری روی عملکرد آن داشته باشد. در واقع، بیمار با استفاده از تکنیکهایی میتواند کنترل بهتری روی ذهن خود داشته و سلامت جسمانی، روانی و عاطفی خود را بهبود دهد. برای این منظور، حسگرهای الکتریکی به بیمار وصل میشود که به او کمک میکند اطلاعاتی درباره بدن خود را دریافت و اندازه گیری کند. از طریق این حسگرها بیمار به تدریج یاد میگیرد که چگونه تغییراتی در جهت اهداف خود مانند کاهش ضربان قلب، آرام کردن برخی ماهیچهها و دیگر موارد را در بدن خود ایجاد نماید.
بیوفیدبک در روانشناسی از طریق سیگنالهای الکتریکی انجام میشود تا به فرد کمک کرد علائمی چون استرس و اضطراب را از خود دور کند. همچنین، از سیگنالهای الکتریکی برای افزایش توان حرکتی در افراد مبتلا به فلج عضلانی یا سکته مغزی، استفاده میشود.
انواع روشهای بیوفیدبک
بیوفیدبک انواع مختلفی دارد که هر یک با توجه به نوع مشکل و وضعیت بیمار استفاده خواهد شد و این کار هم توسط درمانگر شما انجام میشود. برخی از روشهای بیوفیدبک به صورت زیر است:
بیوفیدبک حرارتی
بیوفیدبک حرارتی مربوط به ارزیابی درجه حرارت پوست با هدف کنترل جریان خون است که از آن برای باز کردن انگشتان دست و جریان خون استفاده میشود. از این روش میتوان برای درمان راینود، فشار خون بالا و سر دردهای عروقی بهره برد.
الکتروانسفالوگرافی یا نوار مغزی
در این روش، در ابتدا فعالیت الکتریکی مغز اندازه گیری شده، سپس سعی میشود تا برخی از امواج مغزی خاص را تغییر دهند. از نوار مغزی میتوان برای تقویت حافظه جهت رفع مشکلاتی چون در اختلال خواندن، تشنج و غیره استفاده کرد.
الکترومیوگرافی یا نوار عصب و عضله
با استفاده از این روش میتوان فعالیتهای الکتریکی ماهیچهها را ثبت و از این طریق اطلاعات جامعی درباره آنها به دست آورد. الکترومیوگرافی یک روش درمانی برای مشکلاتی چون اسپاسمهای عضلانی، اختلال مفصل گیجگاهی، سردردهای تنشی و فلج جزئی است.
نوروفیدبک
در این روش با قرار دادن الکترودهایی بر روی سر، فعالیتهای الکتریکی مغز مانند هوشیاری و آرامش ثبت میشود و از این طریق به فرد کمک میکند تا بتواند امواج مغزی خود را اصلاح کند.
تغییرات تعداد ضربان قلب
به کمک این روش میتوان بین بدن و دستگاه قلبی عروقی هماهنگی خوبی ایجاد کرد که برای درمان فشار خون بالا، بی خوابی و استرس مفید است.
تنفسی
در این روش، نرخ تنفسی را ثبت میکنند. بیوفیدبک تنفسی به افراد کمک میکند تا از طریق شکم و دیافراگم، تنفسی منظم و عمیق داشته باشند تا مشکلاتی چون فشار خون بالا، آسم و انسداد ریهها را بهبود دهند.
فعالیت الکتریکی پوست
در این روش، میزان هدایت پوست را ثبت میکنند. با این روش میتوانیم سیستم اعصاب خود مختار را اندازه گیری کنیم و به همین دلیل برای درمان دردهای مزمن، استرس، اضطراب مفید است.
موارد کاربرد بیوفیدبک چیست؟
اکنون که آموختید بیوفیدبک چیست و چگونه کار میکند، بهتر است با کاربرد آن نیز آشنا شوید. بیوفیدبک به شما کمک میکند تا علائم فیزیکی استرس و اضطراب مانند افزایش ضربان قلب را تشخیص دهید. از این رو، کاربرد زیادی در کنترل استرس دارد اما در طیف وسیعی از اختلالات روانی، عصبی، عضلانی و جسمانی نیز میتوان از این روش درمانی استفاده کرد. به عنوان مثال، بیوفیدبک به عنوان یک روش درمانی مکمل میتواند روشی موثر و ایمن برای درمان سردرد و میگرن باشد. همچنین، بیوفیدبک در بیماریهایی به کار برده میشود که دارو درمانی موفق نبوده است. در فهرست زیر به تعدادی از کاربردهای این روش درمانی اشاره شده است:
- ضعف ماهیچه ای
- اختلالات استرس و اضطراب
- انواع سردرد و میگرن
- بی اختیاری ادرار و مدفوع
- حملات عصبی
- دردهای آمیزشی
- اختلالات یادگیری
- حالت تهوع و استفراغ
- مشکلات مربوط به خواب
- دندان قروچه
- گرفتگی عضلات
- انواع دردهای حاد و مزمن
- آسم
- مشکلات معده ای و یا روده ای مانند سندرم روده تحریک پذیر
- عوارض شیمی درمانی
- فشار خون بالا
- فیبرومالژیا
- مشکلات اسکلتی- عضلانی
- سندروم درد میوفاسیال
- سندروم رینود
- آرتریت روماتوئید
- وزوز گوش
- گیر افتادگی شانه
- اختلال مفصل گیجگاهی
- انسداد ریه
- سندروم تونل مچ
- گر گرفتگی شدید
- ضربان قلبی نامنظم
- گرفتگی گردن
- یبوست
- ترومای تجمعی
- صرع
- تنش عضلانی
- سندرم درد میوفاسیال
- دیستروفی سمپاتیک انعکاسی
- صدمات ناشی از فشارهای تکراری
- دردهای عضلانی پشت قفسه سینه
کاربرد بیوفیدبک در ترک مواد مخدر شیشه
بیوفیدبک یکی از روشهایی است که برای از بین بردن اثرات مواد محرک مانند ترکیبات آمفتامینی و شیشه مورد توجه قرار گرفته است. پژوهشگران با استفاده از این روش موفق شدند تا میزان زیادی مغز را به سمت نرمال عمل کردن، سوق دهند. در این روش، با استفاده از تمرینهای خاصی، عملکرد مغز را اصلاح کرده و عواملی مانند وسوسه و افسردگی را از بین میبرند. افرادی که به ماده مخدر شیشه اعتیاد داشتند و با استفاده از بیوفیدبک درمان شده بودند، دیگر به سوی اعتیاد باز نگشتند.
هر جلسه درمانی بیوفیدبک چقدر طول میکشد؟
تعداد جلسات و زمان هر جلسه در افراد مختلف متفاوت است و با توجه به نوع مشکل، وضعیت فرد و نظر پزشک معالج تعیین میشود. در فهرست زیر به برخی از دیگر پارامترهای موثر در طول درمان و تعداد جلسات مورد نیاز اشاره شده است:
- نوع اختلال یا بیماری
- هدف از درمان
- کیفیت پاسخ به درمان
اما به طور کلی، یک دوره درمانی بیوفیدبک معمولا شامل 4 تا 6 جلسه است که میتواند تا 10 جلسه هم افزایش یابد. مدت زمان هر جلسه بیوفیدبک هم معمولا بین 30 تا 60 دقیقه است.
هزینه درمانی با روش بیوفیدبک
اما هزینههای درمان با روش بیوفیدبک چگونه تعیین میشود؟ در ابتدا باید بگوییم که هزینه این روش میتواند در هر فرد به فرد دیگر بسیار متفاوت باشد. علاوه بر این، هزینههای درمان به سطح آموزش، مهارت و تجربه درمانگر بستگی دارد. همچنین، دستگاهها و تجهیزات پوشیدنی زیادی نیز در بازار وجود دار که محدوده قیمتی بسیار متنوعی دارند. بنابراین، هزینه بیوفیدبک کاملا متغیر است و به خود بیمار بستگی دارد؛ چرا که هر بیمار نسبت به جلسات درمانی واکنش متفاوتی از خود نشان میدهد.
مزایای استفاده از بیوفیدبک چیست؟
امروزه، بیوفیدبک به عنوان یک روش درمانی موثر و بی خطر مورد توجه قرار گرفته است که از طریق آن فرد میتواند به طور ارادی کنترل سلامتی خود را به دست بگیرد. این روش به افراد امکان میدهد تا روشهای جدیدی را برای مقابله با استرس و اضطراب به کار برند. علاوه بر این، بیوفیدبک میتواند مزایای ذهنی دیگری نیز داشته باشد. به عنوان مثال، به افراد کمک میکند تا کنترل و احساس مسئولیت بیشتری در خصوص سلامت خود داشته باشند.
- این روش درمانی جایگزینی مناسب برای افرادی است که نمیتوانند برخی از داروها را مصرف کنند.
- اگر دیگر روشهای درمانی پاسخ مطلوبی به درمان نداده باشند، ممکن است بتوان از بیوفیدبک استفاده کرد.
- بیوفیدبک میتواند به عنوان بخشی از روش درمانی برای کمک به سایر درمانها نیز به کار رود.
- با توجه به اینکه، داروها و روشهای درمانی تهاجمی معمولا دارای عوارض جانبی هستند، بسیاری از افراد ترجیح میدهند که از بیوفیدبک استفاده کنند، چون هم غیر تهاجمی است و هم عوارضی ندارد. در این روش، استفاده از دارو را کم یا به طور کامل حذف میکنند.
معایب استفاده از از بیوفیدبک چیست؟
در صورتی که نگران عوارض بیوفیدبک هستید، باید گفت که تجهیزاتی در این روش استفاده میشود تنها به ثبت وضعیت بیولوژیک بدن مانند فشار خون میپردازند. بنابراین، بیوفیدبک به طور کلی فرآیندی ایمن است. با این وجود، اگر بیوفیدبک را به عنوان گزینه درمان انتخاب کردید، حتما صلاحیت درمانگر را بررسی کرده و پیش از شروع درمان، با پزشک خود مشورت کنید. به یاد داشته باشید که بیوفیدبک لزوما برای همه مناسب نیست و ممکن است روشهای دیگر عملکرد بهتری داشته باشند. پس، در بدترین حالت، عوارض بیوفیدبک این است که روی بیماری، بی تاثیر باشد.
