تشنج چیست ؟ علائم , تشخیص , درمان

تشنج به عنوان یک واکنش نوروژنیک ناگهانی در سیستم عصبی مرکزی توصیف می‌شود که ممکن است منجر به انقباضات ناخواسته عضلات شود. علل تشنج متنوع بوده و شامل اختلالات عصبی، اختلالات متابولیکی و حتی برخی داروها می‌شوند. تشنج می‌تواند به صورت کلی یا محدود به بخشی از بدن رخ دهد و در برخی موارد ممکن است با تب، ناراحتی عمومی و تغییرات در وضعیت آگاهی همراه باشد. درمان تشنج بستگی به علت آن دارد، از جمله استفاده از داروهای ضد تشنج، مدیریت عوامل موثر مانند استرس یا خواب کم و تنظیم تغذیه. به طور کلی، شناخت علائم، پیگیری پزشکی منظم و رعایت درمان‌های توصیه شده می‌تواند به کنترل و مدیریت تشنج‌ها کمک کند و کیفیت زندگی را بهبود بخشد.

تشنج چیست ؟

تشنج، یک فرایند نوروژنیک است که ناگهانی و بی‌سابقه در سیستم عصبی اتفاق می‌افتد و با انقباضات ناخواسته و پرشده‌باش دستگاه عضلات همراه است. این وضعیت معمولاً تا چند دقیقه ادامه دارد و ممکن است با تغییرات در وضعیت آگاهی، ناراحتی عمومی و حتی افتادن به زمین همراه باشد. تشنج‌ها ممکن است به صورت جزئی یا کلی رخ دهند و علل آن‌ها شامل اختلالات عصبی، ترسیماتیک، عفونتی، متابولیکی و حتی تاثیر برخی داروها می‌باشد.

مکانیسم شروع تشنج

مکانیسم شروع تشنج یک فرآیند پیچیده نورولوژیک است که به طور عمده به نحوه اختلال در فعالیت برقی مغز مربوط می‌شود. تشنج‌ ها اغلب به دلیل نواحی خاصی از مغز که به طور ناگهانی و نامنظم فعال می‌شوند، رخ می‌دهند. در بیشتر موارد، یک تشنج به علت اختلال در تعادل بین نورون‌ها در مغز ایجاد می‌شود، که باعث انقباضات نامنظم و غیرطبیعی در عضلات می‌شود. این اختلال ممکن است ناشی از فعالیت بیش از حد بخش‌های خاصی از مغز باشد، که معمولاً به عنوان نواحی تشنج‌ زا شناخته می‌شوند. مکانیسم دقیق شروع تشنج هنوز به طور کامل مشخص نیست، اما بررسی‌ های نوروفیزیولوژیکی نشان می‌دهد که تغییرات در فعالیت الکتریکی نورون‌ ها و عوامل شیمیایی در مغز نقش مهمی در آغاز و پیشرفت تشنج‌ها دارند. به طور کلی، تحقیقات بیشتری برای درک بهتر مکانیسم‌های دقیق شروع تشنج و توسعه روش‌های درمانی مؤثرتر واجد اهمیت است.

 

علت های ایجاد تشنج چیست ؟

علت های تشنج متنوع بوده و شامل اختلالات مختلفی می‌شوند. یکی از علل شایع تشنج‌ها، اختلالات عصبی مانند صرع است که می‌تواند به دلیل نواقص ژنتیکی، آسیب مغزی جدی، عفونت‌ های مغزی یا اختلالات توسعه‌یافته مغزی ایجاد شود. اختلالات متابولیکی نیز می‌توانند باعث تشنج شوند؛ به عنوان مثال، نقص‌های در متابولیسم گلوکز، ناقصی در متابولیسم امونیاک، یا اختلالات در متابولیسم کلسیم. علاوه بر این، برخی داروها می‌توانند عوارض جانبی به شکل تشنج ایجاد کنند. درک علل تشنج‌ها اهمیت بالایی دارد تا بتوان بهبود درمانی مناسب را برای افراد مبتلا فراهم کرد و خطرات مرتبط با این وضعیت را کاهش داد.

اختلالات عصبی:

• اپیلپسی (صرع)
• تومور مغزی
• آسیب مغزی ناشی از ضربه یا حادثه
•  اختلالات خلقی مغزی
• سکته مغزی

اختلالات متابولیکی

• نقص‌های در متابولیسم گلوکز (هیپوگلیسمی)
• نقص در متابولیسم امونیاک (هیپرآمونیمی)
• اختلالات در متابولیسم کلسیم

عفونت‌ها

• عفونت‌های مغزی مانند مننژیت یا انسفالیت
•  سپسیس (عفونت خون)

اختلالات ایمنی

•  اختلالات ایمنی که می‌توانند به التهاب‌ های مغزی منجر شوند

عوارض دارویی

• عوارض جانبی برخی داروها مانند داروهای ضد اختلالات روانی، ضد انعقادها، یا دیگر داروهای تأثیرگذار بر مغز

عوامل ژنتیکی

• برخی اختلالات ژنتیکی که باعث اختلالات عصبی می‌شوند و تشنج‌ها را ایجاد می‌کنند

سایر عوامل

• اختلالات خواب و بیداری مانند اپنه خواب
•  استرس شدید و وضعیت‌های تنش‌ زا

علائم شایع تشنج

علائم تشنج ممکن است بسته به نوع و شدت آن متفاوت باشند، اما علائم شایع آن عبارتند از انقباضات ناخواسته عضلات، که ممکن است در کل بدن یا در بخشی از آن رخ دهد. افراد ممکن است از تغییرات در وضعیت آگاهی رنج ببرند، از جمله از دست دادن آگاهی کوتاه‌مدت، تاری دید، و دچار احساسات ناراحتی یا ترس شوند. علائمی همچون لرزش بدن، تشنج‌های پیاپی، و حتی افتادن به زمین نیز ممکن است ظاهر شوند. بعد از یک حمله تشنج، بسیاری از افراد احساس خستگی و ناتوانی کلی دارند. شناخت این علائم اهمیت زیادی دارد تا بتوان به موقع تشنج‌ها را مدیریت کرد و درمان مناسب را شروع کرد.

انواع شایع تشنج

تشنج‌ ها به عنوان یک ظاهر نورولوژیک متنوع هستند که شامل انواع مختلفی از علائم و ویژگی‌ها هستند. لیست زیر شامل انواع شایع تشنج‌ها است:

تشنج‌های کلی (Generalized seizures)

• تشنج‌های بزرگ (Grand mal seizures) : شامل انقباضات شدید عضلانی، از دست دادن آگاهی کامل، تغییرات در نفس، و گاهی اوقات افتادن به زمین.
• تشنج‌های حرکتی بدون کاهش آگاهی (Motor seizures without loss of consciousness) : انقباضات عضلانی بدون از دست دادن آگاهی کامل.

تشنج‌های جزئی (Partial seizures :

• تشنج‌ های ساده (Simple partial seizures) : تغییرات محدود در یک ناحیه از مغز که شامل انقباضات عضلانی و تغییرات حسی می‌شود.
• تشنج‌ های پیچیده (Complex partial seizures) : شامل تغییرات در وضعیت آگاهی، تاری دید، و رفتارهای خودکار ناخواسته.

تشنج‌ های خلقی (Absence seizures) :

• تشنج‌های کوتاه مدت با از دست دادن آگاهی کوتاه‌مدت، معمولاً در کودکان.

تشنج‌های تکراری (Repetitive seizures) :

• دو یا چند حمله تشنج که پس از هم دنبال می‌شوند بدون بازگشت به حالت طبیعی بین آن‌ها.

تشنج‌های تجمعی (Clonic seizures) :

•  انقباضات متعدد و متناوب در عضلات.

تشنج‌های تونیک (Tonic seizures) :

• انقباضات طولانی و پایدار در عضلات.

تشنج‌های میوکلونیک (Myoclonic seizures):

• انقباضات ناگهانی و کوتاه مدت در عضلات.

این لیست شامل انواع شایع تشنج‌ها است که هر کدام ویژگی‌ها و علائم خاص خود را دارند و نیاز به شناخت دقیق و درمان مناسب دارند تا بتوان بهبود کیفیت زندگی افراد مبتلا به تشنج‌ها را فراهم کرد.

عوارض تشنج در مغز چیست؟

تشنج‌ها علاوه بر اثرات زمانی که خودشان دارند، می‌توانند عوارض و پیامد های طولانی‌مدتی را برای افراد مبتلا به آن‌ها به همراه بیاورند. یکی از عوارض شایع تشنج‌ ها، ضربان قلب نامنظم است که ممکن است در نتیجه‌ی اختلال در سیستم عصبی اتونوم و افزایش فعالیت سمپاتیک اتفاق بیفتد. علاوه بر این، افراد مبتلا به تشنج ممکن است مشکلات حافظه و تمرکز را تجربه کنند که به دلیل اثرات مستقیم تشنج بر عملکرد مغز و فعالیت نورون‌ها است. تشنج‌ها همچنین می‌توانند منجر به صدمات فیزیکی شود، به‌طور مثال اگر شخص در حین تشنج به زمین بیفتد ممکن است آسیب دیدگی بر سر و یا بدن دیگری داشته باشد. علاوه بر این، تشنج‌ها می‌توانند بر روی سلامت روانی تأثیر بگذارند و منجر به افزایش استرس، اضطراب و افسردگی شوند. برای مدیریت و کاهش این عوارض، شناخت دقیق تشنج‌ ها، تشخیص سریع و درمان مناسب از اهمیت بالایی برخوردارند تا زندگی بهتری برای افراد مبتلا به تشنج فراهم شود.

تشخیص علت تشنج

تشنج‌ها یک پدیده پیچیده در نورولوژی هستند که برای تشخیص علت آن‌ها نیاز به یک رویکرد سیستماتیک دارند. اولین گام در تشخیص علت تشنج، جمع‌آوری دقیق و تفصیلی سوابق پزشکی و انجام یک مصاحبه کامل با بیمار است. در این مصاحبه، جزئیاتی مانند نحوه شروع، مدت و میزان تشنج‌ها، علائم همراه، شرایط پیش‌رونده، و مواردی مانند تاریخچه بیماری‌های قبلی، داروهای مصرفی، تاریخچه خانوادگی تشنج و سایر علائم نورولوژیک مورد بررسی قرار می‌گیرد. سپس، انجام یک بررسی جسمی دقیق که شامل بررسی علائم عصبی، شنوایی، بینایی و احساسی است، انجام می‌شود.

برای تشخیص دقیق‌تر، ممکن است نیاز به انجام آزمایش‌های تصویربرداری مغزی مانند ام آر آی  و سی تی اسکن باشد تا به تصویر کشیدن نواحی مغزی که ممکن است مشکل ساز شده باشند، کمک شود. آزمایش‌های الکتروفیزیولوژیکی مانند نوار مغز نیز می‌تواند نشان‌دهنده الکتریکیته غیرطبیعی در مغز باشد که باعث تشنج شده است. همچنین، آزمایشات خونی و شیمیایی می‌تواند به شناسایی عوامل موجود در بدن که ممکن است به تشنج منجر شوند، کمک کند.

نقشه‌ برداری مغزی و ارزیابی آناتومیکی نقاط مختلف مغز با استفاده از تکنیک‌های پیچیده مانند فناوری MRI کمک شایانی به پزشکان در ارزیابی تشنج و نحوه توزیع آن در سطح مغز می‌کند

درمان تشنج

درمان تشنج‌ ها به بستگی به نوع، شدت، و علت آن‌ها است و می‌تواند شامل چندین روش مختلف باشد. درمان اولیه تشنج‌ها معمولاً شامل استفاده از داروهای ضد تشنج می‌باشد که برای کنترل فعالیت بیش از حد الکتریکی در مغز و جلوگیری از انتقال آن به سایر نواحی اعصاب اثربخش است. انتخاب داروی ضد تشنج بستگی به نوع تشنج، سن بیمار، و شرایط دیگری دارد که توسط پزشک متخصص مغز و اعصاب تعیین می‌شود.

برخی از افراد ممکن است به داروهای ضد تشنج پاسخ مناسبی ندهند یا عوارض جانبی ناخواسته داشته باشند. در این موارد، روش‌های درمانی دیگری مانند جراحی مغزی ممکن است لازم شود. جراحی درمانی برای حذف یا کاهش نواحی مغزی که مسئول ایجاد تشنج هستند، مورد استفاده قرار می‌گیرد. این روش برای مواردی که با درمان دارویی کنترل نشده‌اند، مطرح می‌شود و نیازمند ارزیابی دقیق و جراحی تخصصی است.

علاوه بر داروها و جراحی، روش‌های مانند درمان‌های تکمیلی و مکمل مانند تغذیه مناسب، مدیریت استرس، و روش‌های غیر دارویی مانند روش‌های رفتاری و درمانی نیز ممکن است به تقویت عملکرد مغز و کنترل تشنج‌ها کمک کنند. در نهایت، هر گونه درمان باید توسط یک تیم پزشکی متخصص نورولوژیک انجام شود که با استفاده از تشخیص صحیح و تجربه کافی، بهترین روش درمانی را برای هر بیمار معرفی کند و نظارت لازم بر پیشرفت درمان را انجام دهد.

تشنج در کودکان

تشنج در کودکان یک واکنش ناخواسته و ناگهانی در سیستم عصبی مغز است که می‌تواند نتیجه‌ی مختلفی از عوامل مختلف باشد. این پدیده ممکن است به صورت انفرادی یا مکرر اتفاق بیافتد و معمولاً با تغییرات ناگهانی در فعالیت الکتریکی مغز همراه است. تشنج‌های کودکان می‌توانند از نوع مختلفی باشند، از جمله تشنج‌های جزئی که تأثیری محدود بر روی بخش‌های خاصی از بدن دارند، یا تشنج‌های کلی که کل بدن را درگیر می‌کنند و ممکن است به طور خاص در دوران کودکی شایع باشند. علل تشنج در کودکان متنوع هستند، از جمله تب بالا، اختلالات استرسی، نقایص ساختاری مغزی، و گاهی اوقات علتی مشخص نمی‌شود.

مدیریت تشنج در کودکان ممکن است شامل داروهای ضد تشنج برای کنترل و پیشگیری از تشنج‌های آتی، مشاوره‌ی خانوادگی برای اطلاع رسانی به والدین در مورد نحوه‌ی رفتار در هنگام تشنج، و در برخی موارد اصلاح تغذیه و استراتژی‌های مدیریت استرس و اضطراب می‌شود. همچنین، ارائه‌ی اطلاعات به والدین و معلمان در مورد شناخت و تشخیص تشنج، و همچنین اقدامات اضافی برای اطمینان از ایمنی کودکان در هنگام تشنج، از جمله اطلاع دادن به افراد اطراف در مورد رفتارهای احتیاطی، نقش مهمی در مدیریت این وضعیت ایفا می‌کند.

برای کمک به فردی که تشنج می‌کند چه کنیم؟

چنانچه با فردی مواجه شدید که دچار حملات تشنجی شده است و با علائم گرفتگی دهان برای تنفس مواجه است، با انگشت دهان او را تمیز کنید تا راه تنفسش باز شود. اگر به تنهایی قادر به این کار نبودید، اورژانس را خبر کنید.

چون بیمار با از دست رفتن هوشیاری، بی‌اراده به زمین می‌افتد، سر و بدن او را چک کنید که دچار آسیب و جراحت نشده باشد.

بیمار را پس از تشنج، گوشه‌ای بنشانید و با ماساژ سعی کنید آرامش کنید. فردی که دچار تشنج می‌شود، دردی را حس نمی‌کند، اما ترس و دلهره ممکن است در وی باقی مانده باشد.

دکمه‌های لباس فرد تشنج کرده را باز کنید و لباس‌های تنگ او را در آورید. دقت داشته باشید تا زمانی که هوشیاری کامل فرد، باز نگشته باشد، نباید هیچ‌گونه خوراکی، دارو یا نوشیدنی به او بدهید، این کار بسیار خطرناک است، بنابراین از اقدامات سر خود پیشگیری کنید.

تا زمان بازگشت کامل هوشیاری در کنار فرد بمانید، افراد پس از تشنج احساس خستگی، گیجی و خواب آلودگی دارند و تنها ماندنشان به صلاح نیست.

پیشگیری از تشنج

برای پیشگیری از تشنج در بیماران، مجموعه‌ای از اقدامات می‌تواند مؤثر باشد که شامل موارد زیر می‌شود:

یکی از اصلی‌ترین روش‌های پیشگیری، شناخت دقیق علائم و عوامل موجود در هر فرد است. این شامل شناختن علائم پیش از تشنج، ایجاد یک برنامه درمانی مناسب در مشاوره با پزشک متخصص، و آموزش به خانواده‌ها و دیگر افراد نزدیک درباره‌ی رفتارهای مناسب در صورت وقوع تشنج می‌شود.

یکی دیگر از روش‌های مهم پیشگیری، مراقبت ویژه در شرایط خاصی مانند تب بالا است. حفظ دمای نرمال بدن بیمار و استفاده منظم از داروهای تخفیف تب در صورت لزوم، می‌تواند از بروز تشنج‌های مرتبط با تب جلوگیری کند. همچنین، اطمینان از کافی بودن و نظارت بر خواب و استراحت منظم بیمار نیز به پیشگیری از وقوع تشنج‌ها کمک می‌کند.

تغذیه سالم و متوازن نیز نقش بسیار مهمی در پیشگیری از تشنج‌ها دارد. مصرف منظم مواد غذایی مفید مانند میوه‌ها، سبزیجات، محصولات لبنی، و اطمینان از مصرف کافی آب، باعث تقویت سیستم ایمنی و عصبی بیمار می‌شود و از بروز تشنج‌های مرتبط با نقص تغذیه جلوگیری می‌کند.

آموزش به بیمار و خانواده‌اش در مورد علائم پیش‌تشنجی، اقدامات اولیه در هنگام تشنج، و نیز نحوه‌ی استفاده صحیح از داروهای ضد تشنج (اگر لازم باشد)، می‌تواند کمک شایانی به پیشگیری از وقوع و تأثیرات منفی تشنج در بیماران داشته باشد.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟

به‌طور کلی باید گفت حتی اگر اولین بار است که تشنج را تجربه می‌کنید و بسیار خفیف هم دچار این عارضه شدید، باید پزشک، شما را معاینه کند تا تشخیص درستی از علت به‌وجود آمدن این عارضه بدهد. اما در برخی موارد رساندن اورژانسی فردی که دچار تشنج شده به پزشک، برای زنده ماندن و کاهش عوارض این بیماری بسیار مهم است. بنابراین اگر هر کدام از موارد زیر را مشاهده کردید، قبل از هر کاری اورژانس را خبر کنید:

• اگر تنفس و هوشیاری پس از پایان مدت زمان تشنج بازنگردد و فرد همچنان با حداقل هوشیاری یا سر بودن بخشی از بدن مواجه باشد.
• اگر فردی باردار باشد و دچار Seizures شود، حتی اگر فقط لحظاتی دچار این عارضه شده باشد فوراً باید خود را به بهترین متخصص مغز و اعصاب تهران برساند.
• افراد مبتلا به دیابت، هرگاه دچار تشنج شوند، باید مورد معاینه دقیق پزشک قرار گیرند.
• اگر فرد در هنگام بروز Seizures به خود آسیب وارد کند، سریعاً او را به پزشک برسانید.
• اگر سابقه تشنج ندارید، اما تب بسیار بالایی را ساعت‌هاست تجربه می‌کنید، زمان را از دست ندهید. وقتی کودکانتان دچار تب می‌شوند، برای پایین آوردن تب آن‌ها سریعاً از قطره استامینوفن استفاده کنید و با خنک گردن بدن او تلاش کنید تب را پایین بیاورید. مدام درجه حرارت بدن کودک را چک کنید و اگر با قطره پایین نیامد از شیاف استامینوفن استفاده کنید. اگر به‌رغم همه این درمان‌های خانگی و پاشویه، درجه حرارت بدن هم‌چنان بالا ماند سریعاً به پزشک مراجعه کنید. تداوم تب در کودکان می‌تواند تشنج و عوارض جبران‌ناپذیری را به دنبال داشته باشد.
• هر تشنجی اگر بیش از ۵ دقیقه طول بکشد وارد فاز خطرناکی شده است و باید اورژانس را خبر کنید.
• اگر فرد مبتلا به تشنج، عارضه اول را پشت سر گذاشت، اما تشنج دوم بلافاصله بر وی عارض شد، زمان را از دست ندهید و او را به پزشک برسانید.
• اگر سابقه Seizures دارید و حس گرم شدن ناگهانی بدن به شما دست داد و یا با احساس خستگی ناشی از گرما مواجه شدید، باید به پزشک مراجعه کنید.

https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/seizure/symptoms-causes/syc-20365711