دسترسی سریع
برای همه ما در زندگی پیشآمده است که بارها درد در ناحیه سروصورت را تجربه کرده باشیم. سردرد یکی از دردهای رایج این روزها برای اغلب افراد جامعه است. عموماً ابتلا به سردرد در برخی بیماریها با علائم اولیه است و در برخی دیگر بدون هیچ علائمی ناگهان فرد دچار درد در نواحی میشود. این درد برای برخی از افراد سطحی و قابلتحمل و برای برخی دیگر با شدت بیشتر و آزاردهنده است. ازآنجاییکه درد میتواند نشانهای برای ابتلا به بیماریهای خاص دیگر باشد، شناخت انواع مختلف سردرد میتواند به تشخیص بهموقع بیماریهای دیگر منجر شود. در ادامه قصد داریم شما را با انواع سردرد و بیماریهای مربوط به آن آشنا کنیم؛ پس تا انتهای این مقاله با ما همراه باشید.
انواع سردرد
شاید عجیب به نظر برسد، اما محققان تا به امروز بیش از 150 نوع سردرد را شناسایی کردهاند. در حالت کلی پزشکان درد در نواحی سر را به دودسته کلی سردردهای اولیه و سردردهای ثانویه تقسیمبندی میکنند. این تقسیمبندی به شرح زیر است:
سردردهای اولیه
سردردهای اولیه به سردردهایی گفته میشود که از بیماریهای دیگر نشات نمیگیرد. شایعترین نوع این سردردها شامل موارد زیر است:
- سردردهای خوشهای (Cluster headache)
- سردردهای میگرنی (Migraine)
- سردردهای جدید و مداوم روزانه (New daily persistent headache)
- سردردهای تنشی (Tension headache)
- همی کرانیا ادامهدار (Hemicrania Continua)
- سردرد یخشکن (Ice pick headache)
- سردرد رعدوبرق (Thunderclap headache)
در ادامه به توضیح هرکدام از این موارد گفتهشده خواهیم پرداخت. نکته مهمی که باید بدانید این است که سردردهای اولیه یا بهصورت اپیزودیک هستند یعنی در طول ماه بیش از 15 بار اتفاق نمیافتد. در حالت دیگر ممکن است بهصورت مزمن باشند که بیش از 15 روز در ماه فرد را درگیر میکنند. به خاطر داشته باشید که هر نوع از سردرد میتواند نشاندهنده عارضهای خاص باشد؛ به همین دلیل نباید دردهای مزمن و تکرارشونده در ناحیه سر را نادیده گرفت.
سردردهای خوشهای
سردرد خوشهای شدیدترین نوع سردرد در میان بزرگسالان است. نشانههای ابتلا به این نوع، درد شدید و سوزش در پشت و اطراف یکچشم به شمار میرود. در موارد شدیدتر این درد میتواند یکطرف صورت را درگیر کند. این نوع از سردرد حالت دورهای دارد و زمان درگیر بودن فرد با آن از 15 دقیقه تا 3 ساعت متغیر است. در برخی موارد شدت درد به حدی زیاد است که فرد نمیتواند بیحرکت بنشیند و برای تسکین درد بهسرعت حرکت میکند. دلیل نامگذاری این نوع درد به سردرد خوشهای آن است که آنها بهصورت متوالی اتفاق میافتند. اغلب فرد پس از گذراندن یک دوره درد مجدداً به آن مبتلا شده و در روز ممکن است حتی تا 4 بار این درد را تجربه کند.
عموماً طول دوره ابتلا به این نوع درد بین 2 تا 3 هفته است و فرد هرروز یا یک روز در میان این سردردهای دورهای را تجربه میکنند. این دردها به حدی شدید است که حتی ممکن است فرد را از خواب بیدار کند. این بیماری حدود 3 تا 4 برابر در آقایان به نسبت بانوان شایعتر است. علائم زیر میتواند نشاندهنده ابتلا به سردرد خوشهای باشد:
- تورم، قرمزی، گرگرفتگی و تعریق در سمتی از سر که درد را تجربه میکند.
- احتناق بینی و اشک چشم در سمتی که درد میکند.
متأسفانه پزشکان تا به امروز دلیل مشخصی برای ابتلا به این بیماری اعلام نکردهاند.
سردردهای میگرنی
اغلب افرادی که به دردهای میگرنی دچار هستند، این دردها را تپنده و ضربهای توصیف میکنند. درد میگرنی به حدی زیاد است که بهصورت قابلتوجهی توانایی افراد را برای انجام کارهای روزانه از بین میبرد. مدتزمان بروز سردرد میگرنی غالباً از 4 ساعت تا 3 روز اعلام میشود. این دردها بهصورت دورهای و ماهیانه حدود 4 بار ممکن است اتفاق بیفتند.
درد میگرنی نیز مشابه دردهای خوشهای عموماً یک سمت سر را درگیر میکند و به همراه درد علائمی دیگری نیز دارد. علائم سردردهای میگرنی میتواند شامل حالت تهوع و استفراغ، احساس سبکی سر، حساسیت به نور و اختلال بینایی باشد. لازم است بدانید که دردهای میگرنی چند مرحله دارد که آشنایی با آن در مدیریت هرچه بیشتر این دردها به شما کمک میکند.
مراحل سردرد میگرنی
مراحل ابتلا به سردرد میگرنی به شرح زیر است:
- مرحله پیشآگاهی یا پرودرومال: این مرحله ممکن است در مدت چند ساعت یا چند روز قبل از بروز سردرد رخ دهد و عموماً با تغییر در خلقوخو همراه است.
- مرحله یا فاز هاله: مجموعهای از علائم در این مرحله بروز پیدا میکند. بهصورت مثال علائمی شامل اختلال در بینایی، توهم، بیحسی، تغییر در گفتار و بیان کلمات و ضعف عضلانی نشانه از ورود به فاز هاله است.
- مرحله سردرد: این مرحله با دردهای ضربهای بهصورت کامل قابلشناسایی است. افراد در این مرحله ممکن است بهصورت جدی به نور حساس باشند و تجربه افسردگی نیز در این مرحله، دور از انتظار نیست.
- مرحله رزولوشن: در این مرحله، درد تسکین مییابد و جای خود را به خستگی، تحریکپذیری و مشکلاتی در تمرکز میدهد. البته برخی افراد ممکن است در این مرحله احساس شادابی بکنند.
لازم است بدانید ریسک ابتلا بانوان به دردهای میگرنی 3 برابر بیشتر از آقایان است. افرادی که سابقه دردهای میگرنی را دارند ممکن است در صورت بروز هرکدام از عوامل زیر مجدداً به دردهای میگرنی مبتلا شوند. این عوامل را در زیر به شما معرفی کردهایم:
- کمآبی بدن
- اختلال در خواب و کمخوابی
- حذف کردن برخی از وعدههای غذایی
- برخی ادویهها و غذاها
- نوسانات و اختلالهای هورمونی
- قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی
سردردهای جدید و مداوم روزانه (NDPH)
سردردهای جدید و مداوم روزانه که با نام علمی New daily persistent headache یا بهاختصار NDPH میشناسند. این بیماری نیز در گروه سردردهای اولیه قرار دارد و بدون هیچ پیشزمینه و بیماری دیگری بروز میکند. این نوع بیماری اغلب در میان مدلهای دیگر سردرد، کمتر شایع است. طبق آخرین آمار از هر 100 نفر ممکن است 3 نفر به این نوع از درد دچار شوند.
این بیماری به صورتی است که بهصورت ناگهانی دردی در سر احساس میشود که بیوقفه و برای مدت 24 ساعت فرد را آزار میدهد. این دردها بعد از گذشت یک روز تسکین مییابد. ریسک ابتلا به این بیماری در کودکان بیشتر از بزرگسالان بوده و علاوه بر آن در میان بانوان به نسبت آقایان بیشتر شایع است. افرادی که به این بیماری مبتلا شدهاند اغلب از علائم زیر رنج میبرند:
- اختلالات خواب
- سبکی سر
- تاری دید
- سفتی گردن
- مشکلات تمرکز
- اختلالات حسی مثل بیحسی یا سوزن سوزن شدن
- سرگیجه
- بیحالی
سردردهای تنشی
سردرد تنشی یکی از شایعترین مدل درد در ناحیه سر در میان بزرگسالان و نوجوانان است. این درد عموماً به آهستگی شروعشده و این روند درد تا بهبود آن بهصورت خفیف یا متوسط ادامه پیدا میکند. سردرد تنشی غالباً در دو طرف سر بروز میکند. افرادی که به این دردها دچار میشوند از حس کردن هالهای در اطراف سر گلایه دارند که حسی مشابه سرگیجه به آنها میدهد. این درد ممکن است به پشت سر و گردن نیز سرایت کند، اما علائم دیگری مثل سرگیجه، تهوع، استفراغ و حساسیت به نور در آن مشاهده نمیشود. علل اصلی بروز این نوع درد، استرس و انقباضات عضلانی در ناحیه سر و گردن است.
جالب است بدانید برخی افراد پس از خیره شدن طولانیمدت به صفحه کامپیوتر یا پس از رانندگی طولانیمدت، به سردرد تنشی مبتلا میشوند. ار دیگر محرکهای ثانویه این نوع، میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- خستگی یا خشکی چشم
- خستگی بدن
- سیگار کشیدن یا مصرف مشروبات الکلی
- عفونت سینوسی
- کاهش مصرف آب
- کمبود خواب
- حذف برخی از وعدههای غذایی
ازآنجاییکه این نوع از بیماری یکی از شایعترین سردردهای میان افراد به شمار میرود، شاید شناخت روش درمان سردرد تنشی به شما برای تسکین این دردها کمک کند. برای درمان این نوع از درد بهتر است ابتدا کمی آب بنوشید. کمآبی بدن، بهشدت میتواند محرک شروع این درد باشد. پسازآن بهتر است میزان خواب خود را مورد ارزیابی قرار دهید. اگر کمخوابی دارید، بهتر است اندکی از کار دست کشیده و به خود استراحت دهید. پسازآن اگر هیچکدام از موارد بالا جوابگو نبود، میتوانید از مسکنی ضعیف استفاده کنید.
همی کرانیا ادامهدار
این نوع درد در گروه دردهای ادامهدار و آزاردهنده است. سردرد همی کرانیا اغلب در یکطرف سر به وجود میآید و شدت دردی متوسط دارد. البته ممکن است این درد در برخی از ساعات روز با شدت بیشتری نمود پیدا کند. مشکل اساسی در ابتلا به این نوع درد، این است که عموماً همی کرانیا بیوقفه و برای مدت 3 ماه ادامه خواهد داشت.
میزان ابتلا به این نوع سردرد کم است و حدوداً در میان تمامی مدلهای درد در ناحیه سر 1% را به خود اختصاص میدهد. میزان ابتلا به این نوع بیماری در زنان دو برابر مردان گزارش شده است. در برخی موارد افرادی که به این نوع بیماری مبتلا شدهاند از موارد زیر گلایه میکنند:
- قرمزی چشم و ریزش اشک
- آبریزش بینی یا احتناق بینی
- افتادگی پلک
- عرق کردن پیشانی
- بیقراری یا آَشفتگی
- میوز یا انقباض بیشازحد مردمک چشم
سردرد یخشکن
این نوع درد در ناحیه سر عموماً بهعنوان دردهای اولیه و بدون بیماری زمینهای خاص شناخته میشوند، اما درصورتیکه این دردها همیشه در مواقعی خاص و با مشخصههای خاص نمود پیدا کنند، میتواند نشانهای از ابتلا به بیماری دیگری باشد. نشانه اصلی این نوع سردرد، تیر کشیدن و دردهایی خنجر مانند در نقاط مختلف سر است. اغلب کودکان این دردها را بعد از خوردن خوراکیهای سرد مثل بستنی تجربه میکنند. یخشکن با دردهایی کوتاه شدید مشخصشده و در عرض چند ثانیه هم از بین میرود.
سردرد رعدوبرقی
اغلب افراد این نوع درد را بهعنوان بدترین سردرد زندگی خود معرفی میکنند. این نوع درد با شدت بسیار بالایی شروع میشود و در عرض کمتر از یک دقیقه، به اوج خود میرسد. این بیماری میتواند خوشخیم بوده و ناشی از فعلوانفعالات مغزی باشد. درعینحال امکان دارد نشانهای از یک بیماری جدی باشد که جان فرد را تهدید میکند. در برخی از موارد، سردرد رعدوبرقی میتواند نشاندهنده یکی از موارد زیر باشد:
- پارگی یا انسداد عروق خونی در مغز
- سکته مغزی
- آسیب مغزی
- سندروم برگشتپذیر انقباض عروق مغزی (RCVS)
- واسکولیت یا التهاب عروق خونی در مغز
- آپوپلکسی هیپوفیز یا خونریزی داخلی یا خونریزی مشهود دریکی از اعضای بدن
پیشنهاد ما این است که اولین باری که این نوع سردرد را تجربه کردید، سریعاً به پزشک مراجعه کنید. درصورتیکه متخصص مغز و اعصاب تشخیص علت سردرد را در گروه موارد خطرناک نداند، برای درمان سردرد شما برنامهای هدفمند در نظر میگیرد. این برنامه کمک میکند درصورتیکه مجدداً دچار سردرد رعدوبرقی شدید، چگونه آن را مدیریت کنید.
سردردهای ثانویه
سردردهای ثانویه نشانه وجود عوامل بیماریزای دیگری در بدن و مخصوصاً سر است. اگر برای رفع عامل اصلی ایجاد درد، فکری نشود و محرکها برطرف نگردند، ممکن است سردرد بهصورت مزمن در بدن فرد باقی بماند.
در این نوع از سردرد با رفع عامل اولیه، درد بهصورت کامل از بین میرود. شایعترین سردردهای ثانویه به شرح زیر است:
- سردرد آلرژیک (Allergic headache)
- سردرد سینوسی (Sinus headache)
- سردرد هورمونی (Hormonal headaches)
- سردرد کافئینی (Caffeine headache)
- سردرد ناشی از فشار (Exertion headache)
- سردرد فشارخون بالا (Hypertension headache)
- سردرد برگشتی (Rebound headache)
- سردرد ناشی از ضربه (Post-traumatic headache)
- سردرد نخاعی (Spinal headache)
- سردرد ناشی از تومورهای مغزی
- سردرد ناشی از سکته مغزی
- سردرد ناشی از عفونتهای مغزی
- سردرد ناشی از عفونت گوش
تمامی موارد بالا میتواند در صورت بیتوجهی، به سلامت فرد بهصورت جدی آسیب وارد کند؛ به همین دلیل شناخت آنها بسیار مهم است. در ادامه به معرفی هرکدام از این نوع دردهای سر میپردازیم.
سردرد آلرژیک
این نوع از سردرد عموماً ناشی از یک واکنش آلرژیک در بدن است. این نوع درد اغلب در ناحیه جلو سر و جلو پیشانی متمرکز میشود. به دلیل شرایط درد، اغلب با سردرد میگرنی اشتباه گرفته خواهد شد. طبق گفته بنیاد ملی میگرن آمریکا اغلب افرادی (در برخی موارد تا 90 درصد) که با درد به پزشک مراجعه کرده و برای آنها تشخیص میگرن دادهاند، به آلرژی مزمن فصلی مبتلا هستند. اکثر این افراد مستعد ابتلا به دردهایی در نواحی جلوی سر نیز هستند.
سردرد سینوسی
سردرد سینوسی عموماً با دردی عمیق در ناحیه استخوان گونه، پیشانی و روی پل بینی همراه است. این دردهای زمانی اتفاق میافتد که سینوسهای موجود در مغز ملتهب شوند. علائم دیگر ابتلا به دردهای سینوسی میتواند شامل آبریزش بینی، کیپ شدن گوش (احساس پر بودن گوش) ، تب و تورم صورت باشد. البته مدل حادتر این بیماری شامل سردردهای عفونی سینوسی است که حفرههای سینوسی عفونی شده باشند. افراد مبتلا به سینوزیت اغلب ترشحاتی سبز یا زردرنگ دارند.
سردرد هورمونی
این نوع از سردرد مشخصاً مربوط به بانوان است. زمانی که سطح استروژن در بدن زنان به دلیل چرخه قاعدگی تغییر میکند، بانوان ممکن است به سردرد مبتلا شوند. البته تغییر سطح استروژن تنها به دلیل چرخه قاعدگی نیست، بلکه میتواند به دلیل استفاده از قرصها و مواد دیگر هورمونی ضدبارداری نیز باشد. البته بارداری نیز باعث تغییر در سطح هورمونهای بدن بانوان میشود که در پی آن ابتلا به سردرد دور از انتظار نیست. سردردهایی که بهصورت مستقیم با چرخه قاعدگی ارتباط دارند را با نام میگرن قاعدگی نیز میشناسند. این نوع درد میتواند درست قبل از قاعدگی و در حین یا بلافاصله بعدازآن رخ دهند.
سردرد کافئینی
مصرف کافئین به دو صورت میتواند منجر به بروز دردهایی در ناحیه سر شود. کافئین بهصورت مستقیم بر مغز تأثیر میگذارد و در وهله اول، مصرف بیشازحد آن ممکن است منجر به بروز سردرد شود. اغلب سردردهای کافئینی ناشی از کاهش مصرف مواد خوراکی حاوی کافئین است. مصرف بیشازحد مواد کافئینی میتواند مغز فرد را به این ماده معتاد کند. این اعتیاد درنهایت میتواند فرد را در معرض ابتلا به سردردهای میگرنی ناشی از کمبود کافئین قرار دهد.
سردرد ناشی از فشار
یکی دیگر از سردردهای ثانویه، سردرد ناشی از فشار است؛ در اینجا منظور از فشار، فشار ناشی از انجام کار و فعالیتهای سنگین بدنی خواهد بود. این نوع درد غالباً بلافاصله بعد از انجام حرکات سنگین ورزشی مثل وزنهبرداری، دویدن و فعالیتهایی از این قبیل بروز پیدا میکند. پزشکان بر این باورند که این فعالیتهای سنگین منجر به افزایش سرعت گردش خون در جمجمه میشود. این افزایش گردش خون باعث ایجاد سردردهای ضربان دار در دو طرف جمجمه خواهد شد. به خاطر داشته باشید که این نوع درد ناشی از فشار نباید برای مدت زیادی طول بکشد و باید در عرض چند دقیقه یا چند ساعت رفع شود. در غیر این صورت حتماً به کلینیک مغز و اعصاب مراجعه کنید؛ چراکه میتواند نشان از بیماری دیگر مغزی باشد.
سردرد فشارخون بالا
اگر شما فشارخون بالا دارید و در برخی مواقع به سردرد شدید دچار میشوید، باید حتماً مراقب افزایش فشارخون روزانه خود باشید. این نوع از درد در نواحی مختلف مغزی میتواند نشانهای از وخامت اوضاع فشارخون باشد و یک نشانه اورژانسی است. سردرد فشارخون بالا معمولاً در هر دو طرف سر اتفاق میافتد و با هر فعالیتی، این درد تشدید پیدا میکند. اغلب افرادی که به این درد مبتلا شدهاند از ضربان دار بودن آن نیز گلایه میکنند. درصورتیکه به این درد مبتلا شدید و هرکدام از علائم زیر را به همراه آن داشتید، سریعاً با اورژانس تماس بگیرید:
- بروز هرگونه تغییراتی در بینایی
- بیحسی یا سوزن سوزن شدن هرکدام از اعضا بدن
- خونریزی بینی
- درد قفسه سینه
- تنگی نفس
به خاطر داشته باشید که فشارخون بهنوبه خود میتواند سلامت شما را تهدید کند؛ پس در صورت احساس کردن هرگونه سردرد، سریعاً برای پایین آوردن فشار خود اقدام کنید.
سردرد برگشتی
این نوع سردرد بهعنوان دردهای ناشی از مصرف بیشازحد دارو نیز شناخته میشود. این نوع دردها حالتی مشابه سردردهای تنشی داشته و بسیار کسلکننده هستند. البته در موارد حادتر این بیماری ممکن است دردها شدیدتر و مشابه سردرد میگرنی باشد. به خاطر داشته باشید که اگر دائم و بدون توجه به موارد خاص از مسکنهای بدون نسخه استفاده میکنید، ممکن است بیشتر در معرض ابتلا به این نوع از دردهای نواحی سر قرار بگیرید. اگر از داروهای زیر بیش از 15 بار در ماه استفاده میکنید، بهتر است هرچه سریعتر در رفتار خود تجدیدنظر کنید. این داروها به شرح زیر است:
- استامینوفن
- ایبوپروفن
- آسپرین
- ناپروکسن
- داروهایی حاوی کافئین به هدف کاهش خواب
سردرد ناشی از ضربه
سردردهای ناشی از ضربه اغلب بعد از هر آسیبی به وجود میآیند. اینها نشانههایی هستند که پزشک برای شناسایی آسیب مغزی آنها را مورد ارزیابی قرار میدهد. به خاطر داشته باشید که این مدل از درد ممکن است تا مدتها بعد از بهبودی نیز باقی بماند. اگر این دردها برای مدت زیادی وجود داشتند، بهتر است به پزشک مراجعه کنید؛ چراکه امکان مزمن شدن این درد نیز وجود خواهد داشت.
سردرد نخاعی
سردرد نخاعی غالباً در اثر کاهش فشار مایع نخاعی اتفاق میافتد. در برخی موارد از سردرد نخاعی بهعنوان سردرد بعد از سوراخ شدن دندان نیز یاد میشود. این درد در نواحی پیشانی، بالای گردن و پشت سر احساس میشود. اغلب سردرد نخاعی در اثر انجام برخی کارهای پزشکی غیرتهاجمی مثل کشیدن مایع نخاعی یا انجام بیحسی بهمنظور زایمان در بانوان اتفاق میافتد. این دردها ممکن است دو تا سه روز بعد از ایجاد سوراخ در مایع نخاعی یا چند ماه بعدازآن بروز پیدا کند. سایر علائمی که به همراه سردرد نخاعی اتفاق میافتد به شرح زیر است:
- حالت تهوع
- گردن درد
- سرگیجه
- تغییرات بصری
- احساس وزوز در گوش
- از دست دادن شنوایی
- گسترش درد در بازو
تشخیص علت سردرد
تشخیص علت سردرد اولین گام و مهمترین مرحله برای درمان این بیماری به شمار میآید. پزشک برای تشخیص صحیح ممکن است سؤالهایی از شما نماید و با ارزیابی شرایط بالینی، به نتیجهای صحیح و کامل برسد. یکی از مواردی که برای تشخیص علت سردرد بسیار حائز اهمیت است، سابقه خانوادگی و سابقه پزشکی فرد بهحساب میآید.
در ادامه شما را با سؤالات متداولی که پزشک برای تشخیص از بیماری میپرسد آشنا میکنیم:
- عموماً سردرد چه زمانی رخ میدهد؟
- درد در چه محلی تجمع دارد؟
- شدت درد به چه صورتی است و چه حسهای جانبی در زمان شروع درد برای بیماری ایجاد میشود؟
- بروز درد چه مقدار به طول میانجامد؟
- با شروع درد آیا تغییراتی در رفتار یا شخصیت فرد ایجاد میشود؟
- آیا تحرک یا تغییراتی در حالت بدنی فرد باعث تغییر درشدت درد میشود؟
- آیا فرد سابقه کمخوابی یا مشکلات استرسی دارد؟
- آیا بهتازگی ضربهای به سر وارد شده است؟
در ادامه این سؤالات پزشک به تشخیصی احتمالی از انواع سردرد خواهد رسید و ممکن است برای اطمینان بیشتر، دستور به آزمایشهایی نظیر آزمایش خون یا سیتیاسکن بدهد.
جمع بندی و نتیجه گیری
سردرد یکی از آن بیماریهای است که تحمل آن برای اغلب افراد، سخت و آزاردهنده بهحساب میآید. در این مقاله به معرفی انواع سردرد اشاره کردیم. به خاطر داشته باشید استفاده از مسکن برای درمان دردهای مزمن، اصلاً روش مناسبی نخواهد بود؛ بهتر است در این مواقع حتماً به پزشک مراجعه کنید.