بیش از 50 درصد از ضربه‌های مغزی در ایران، در اثر تصادفات رانندگی رخ می‌دهد؛ اما سقوط دومین علت شایع این موضوع است. سقوط و زمین خوردن ممکن است حین سوار شدن به یک آسانسور یا در خانه و از روی یک نردبان اتفاق بیفتد. ضربه‌های مغزی ایجاد شده در حین انجام یک ورزش پرتحرک مانند فوتبال یا والیبال نیز شایع هستند. اما باید بدانید که اکثر افراد معمولاً پس از ضربه مغزی به طور کامل بهبود می‌یابند. اگر شما هم به دنبال کسب اطلاعات بیشتر درباره این عارضه پزشکی هستید، در این مقاله با ما همراه شوید تا مفصلا به جواب سوال ضربه مغزی چیست؟ بپردازیم.
ضربه مغزی چیست؟
ضربه مغزی نوعی آسیب مغزی تروماتیک یا TBI است که معمولاً در اثر ضربه به سر ایجاد میشود. تکان دادن شدید گردن و قسمت بالایی بدن که باعث حرکت سریع سر و مغز به جلو و عقب شود نیز می‌تواند باعث ضربه مغزی گردد. این عارضه بر عملکرد مغز شخص تأثیر می‌گذارد. اثرات ضربه مغزی معمولا موقتی است و می‌تواند شامل سردرد ، مشکلات تمرکز، حافظه، تعادل و هماهنگی باشد؛ اما ممکن است تاثیر دائمی نیز بسته به شدت ضربه به وجود آید. برخی از ضربه‌های مغزی باعث از دست دادن هوشیاری شخص می‌شوند، اما باید بدانید که در بیشتر مواقع این اتفاق نمی‌افتد.
علائم ضربه مغزی چیست؟
علائم و نشان‌های ضربه مغزی می‌تواند خفیف باشند و ممکن است بلافاصله ظاهر نشوند. علائم می‌توانند برای روزها، هفته‌ها یا حتی بیشتر طول بکشند. علائم متداول پس از ضربه به مغز احساس کوبیدن ضربه‌ای در سر، سردرد، از دست دادن حافظه (فراموشی) و گیجی است. فراموشی معمولاً شامل فراموش کردن رویدادهایی است که باعث بروز این پدیده شده است (از دست دادن حافظه کوتاه مدت) .
علائم و نشانه‌های ضربه مغزی ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- سردرد
- زنگ زدن گوش
- حالت تهوع
- استفراغ
- خستگی یا خواب آلودگی
- تاری دید
- گیجی یا احساس حضور در مه
- فراموشی رویداد آسیب زا
- سرگیجه یا «مگس پران‌ها»
در صورت دیدن این علائم در اطرافیان، سریعا به متخصص مغز و اعصاب مراجعه کنید:
- از دست دادن موقت هوشیاری (اگرچه همیشه این اتفاق نمی‌افتد)
- لکنت زبان
- تاخیر در پاسخگویی به سوالات
- ظاهر مبهوت و گیج
- فراموشی، مانند پرسیدن مکرر یک سوال یا به یاد نیاوردن نام خود
ممکن است فوراً و قبل از بروز آسیب، برخی از علائم این پدیده را داشته باشید. اما برخی دیگر از علائم این عارضه پس از اتفاق به وجود آمده و ممکن است تا چند روز یا هفته پس از آسیب ادامه یابند؛ مانند:
- اختلال در تمرکز و حافظه
- تحریک پذیری و سایر تغییرات شخصیتی
- حساسیت به نور و صدا
- اختلالات خواب
- مشکلات سازگاری روانی و افسردگی
- اختلالات چشایی و بویایی
در تشخیص ضربه مغزی باید به رفتار، حافظه و گفتار فرد توجه داشت. در این راستا پزشک ابتدا به انجام معاینات فیزیکی و پرسیدن شرح حال بیمار می‌پردازد و در صورت وجود علائم و احتمال وجود این عارضه، آزمایشات بالینی برای تشخیص آسیب وارده شروع خواهند شد.
علت اصلی ضربه مغزی، آسیب به نواحی مختلف مغز است که ممکن است به دلایل مختلفی رخ دهد. می‌دانیم که مغز انسان بافت ژلاتینی دارد. مایع مغزی نخاعی داخل جمجمه انسان از تکان‌ها و برآمدگی‌های روزمره محافظت می‌کند. یک ضربه شدید به سر، گردن یا قسمت بالایی بدن می‌تواند باعث شود که مغز فرد به شدت درون جمجمه حرکت کند و حتی با دیواره‌ها برخورد داشته باشد؛ این برخورد و حرکت موجب آسیب به بافت نرم مغز میشود.
شتاب یا ایست ناگهانی سر، ناشی از حوادثی مانند تصادف اتومبیل یا ورزش‌های پرتحرک نیز می‌تواند باعث آسیب مغزی شود. عوارض حاصله معمولاً برای مدت کوتاهی بر عملکرد مغز تأثیر می‌گذارند و منجر به علائم و نشانه‌های ضربه مغزی می‌شوند که در ادامه به بررسی آن‌ها خواهیم پرداخت. اما عوامل پرریسک در بروز این پدیده چیست؟
ضربه به مغز ممکن است به دلایل مختلفی رخ دهد؛ اما عوامل زیر از رایج‌ترین دلایل بروز این عارضه پزشکی هستند:
- افتادن، به ویژه در کودکان، خردسال و نوپایان
- شرکت در ورزش‌های پرخطر مانند فوتبال، هاکی، فوتبال، راگبی، بوکس یا سایر ورزش‌های تماسی
- شرکت در مشاغل پرخطر بدون تجهیزات ایمنی و نظارت مناسب
- تصادف وسیله نقلیه موتوری، تصادف عابر پیاده یا دوچرخه
- ضرب و شتم
- داشتن سابقه ضربه مغزی قبلی
- و…
عوارض ضربه مغزی چیست ؟
خونریزی مغزی
خونریزی مغزی یا جمجمه از عوارض این عارضه است که باعث خواب آلودگی طولانی مدت و گیجی میشود. این علائم ممکن است بلافاصله یا دیرتر ایجاد شوند. چنین خونریزی در مغز شما می‌تواند کشنده باشد؛ به همین دلیل است که هر فردی که آسیب مغزی را تجربه می‌کند، باید در ساعات بعد از آن تحت نظر باشد و در صورت تشدید علائم، به مراقبت‌های اورژانسی نیاز خواهد داشت.
سردردهای پس از ضربه
برخی از افراد تا هفت روز پس از آسیب مغزی، سردردهای مرتبط با این حادثه را تجربه می‌کنند.
سرگیجه
برخی از افراد روزها، هفته‌ها یا ماه‌ها پس از آسیب مغزی احساس چرخش اطراف یا سرگیجه را تجربه می‌کنند.
علائم مداوم پس از ضربه مغزی (سندرم پس از ضربه مغزی)
درصد کمی از افراد (15٪ تا 20٪) ممکن است علائمی مانند سردرد، سرگیجه و مشکلات ذهنی داشته باشند که بیش از سه هفته ادامه می‌یابد. اگر این علائم بیش از سه ماه ادامه یابد، به عنوان علائم پایدار پس از ضربه مغزی شناخته میشود.
سندرم ضربه دوم
تجربه ضربه مغزی دوم قبل از برطرف شدن علائم و نشانه‌های اولینِ آن، ممکن است منجر به تورم مغزی سریع و معمولا کشنده شود. در این راستا برای ورزشکاران مهم است که در زمانی که هنوز علائم و نشانه‌های ضربه به سر را تجربه می‌کنند، هرگز به ورزش باز نگردند.
پیشگیری از ضربه مغزی
- پوشیدن لباس محافظ در هنگام ورزش و سایر فعالیت‌های پرخطر
مطمئن شوید که تجهیزات، به درستی از سر شما محافظت می‌کنند، به خوبی نگهداری می‌شوند و به درستی پوشیده شده‌اند. قوانین بازی را رعایت نمایید و اخلاق ورزشی را تمرین کنید. هنگام دوچرخه سواری، موتورسواری، اسنوبورد یا شرکت در فعالیت‌های پرخطری که ممکن است منجر به آسیب سر شود، از پوشش محافظ سر استفاده کنید.
- کمربند ایمنی خود را فراموش نکنید.
بستن کمربند ایمنی ممکن است از صدمات جدی، از جمله آسیب به سر، در هنگام تصادف جلوگیری کند.
- ایمن سازی خانه
برای این کار لازم است که روشنایی خانه خود را به خوبی مدیریت کنید و طبقات بالایی کمدهای خود را از هر چیزی که ممکن است باعث زمین خوردن و افتادن شما شود، خالی نمایید. به زمین افتادن در خانه، یکی از دلایل اصلی آسیب سر است؛ پس به کفپوش‌ها توجه کنید.
- از فرزندان خود محافظت کنید.
برای کمک به کاهش خطر آسیب سر به فرزندان نوپای خود، باید راه پله‌ها را مسدود کرده و حفاظ پنجره نصب کنید.
- ورزش منظم
افراد باید به طور منظم ورزش کنند تا عضلات پای خود را تقویت کرده و تعادل خود را بهبود بخشند.
- آگاه سازی جمعی در مورد ضربه مغزی
آموزش مربیان، ورزشکاران، والدین و دیگران در مورد این اتفاق می‌تواند به گسترش آگاهی درباره عارضه‌های پزشکی کمک کند. در این میان مربیان و والدین نیز می‌توانند کودکان را از مسائل بهداشتی و سلامت آگاه کرده و به ترویج داشتن سبک زندگی سالم در کودکان کمک کنند.
اگر نگران بروز ضربه مغزی در خود یا فرزندتان هستید، در صورت دیدن علائم زیر حتما در طی 1 تا 2 روز به پزشک مراجعه کنید:
- اگر خود یا فرزندتان دچار آسیب به سر شده‌اید (حتی اگر مراقبت‌های اورژانسی لازم نباشد) .
- اگر کودک یا بزرگسالی، دچار یکی از علائم زیر است:
- استفراغ مکرر یا حالت تهوع
- از دست دادن هوشیاری که بیش از 30 ثانیه طول کشیده است.
- سردردی که با گذشت زمان بدتر میشود.
- تخلیه مایعات یا خون از بینی یا گوش
- اختلالات بینایی یا چشمی، مانند مردمک‌های بزرگ‌تر از حد طبیعی (گشاد شدن مردمک‌ها) یا مردمک‌هایی با اندازه نابرابر
- صدای زنگ زدن در گوش که از بین نمی‌رود.
- برای بیش از یک ساعت، بسیار رنگ پریده به نظر می‌رسد.
- سردرگمی یا سرگردانی ناگهانی، مانند مشکل در تشخیص افراد یا مکان‌ها
- گفتار نامفهوم یا سایر تغییرات در گفتار
- مشکل آشکار در عملکرد ذهنی یا هماهنگی فیزیکی
- تغییرات در هماهنگی فیزیکی، مانند تلو تلو خوردن یا دست و پا چلفتی بودن
- تشنج
- سرگیجه طولانی مدت یا مکرر
- برآمدگی‌های بزرگ سر یا کبودی در نواحی غیر از پیشانی در کودکان؛ به ویژه در نوزادان زیر 12 ماه
درمان ضربه مغزی
درمان این عارضه تماما به شدت آن بستگی دارد. اگر آسیب ضعیف باشد، با گذر زمان، عوارض کاهش یافته و نیازی به درمان خاصی نیست؛ بجز استراحت و داروهای تسکین دهنده نیست. البته نباید فراموش کنید که فرد دچار شده به ضربه مغزی (حتی خفیف‌ترین نوع آن) باید تحت نظر پزشک باشد و احتمالأ چند روزی وقفه در زندگی روزمره را تجربه کند.
درمان‌های رایج این عارضه در موارد شدیدتر، شامل روش‌های زیر است:
- مراقبت‌های ویژه اولیه: این مراقب‌ها شامل مجموعه روش‌های پیشگیری کننده از بروز عفونت، خونریزی و التهاب مغز و دیگر اندام‌های مرتبط در اثر ضربه خواهد بود.
- دارو درمانی: داروهایی از جمله داروهای ادرار آور، ضد تشنج و تحریک کننده کما براساس نوع عارضه ایجاد شده در فرد، ممکن است تجویز شوند.
- جراحی: در مواقع لزوم ممکن است از روش جراحی برای برداشتن ضایعه مغزی، کاهش فشار مغز یا رفع خونریزی ناشی از ضربه استفاده شود. که توسط جراح مغز و اعصاب انجام میشود .
- هماتوم: این روش برای از بین بردن خونریزی و لخته‌های خون مغز کارایی دارد.
- انواع روش‌های توانبخشی: بسیاری‌از افرادی که به این عارضه مغزی دچار می‌گردند، در انجام کارهای روزمره از جمله خوابیدن، غذا خوردن، حرف زدن یا راه رفتن دچار اختلال می‌شوند. در این صورت روش‌های توانبخشی به این افراد در بازیابی قوای روزانه‌شان کمک خواهد کرد.
جمع بندی و نتیجه گیری
حرکت ناگهانی و ضربه‌ای به سر می‌تواند باعث چرخش و پیچش در مغز و جمجمه یا ایجاد تغییرات شیمیایی در عملکرد مغز شود یا گاهی به کشیده شدن سلول‌های مغز و آسیب آن‌ها منجر شود. همه این‌ها به نوعی به وجود آورنده ضربه مغزی خواهند بود. عوارض این عارضه ممکن است دائمی یا موقت باشد؛ در نتیجه همیشه به یاد داشته باشید که ضربه مغزی، عارضه‌ای کاملا جدی است؛ حتی در خفیف‌ترین حالت!
پس علاوه بر به یاد داشتن نکات زیر درباره آن، همواره در تلاش برای پیشگیری از این عارضه باشید و در صورت مشاهده علائم بیان شده در مقاله، حتما بیمار را در سرع‌ترین زمان ممکن به مرکز درمانی برسانید:
- ضربه مغزی یک ضربه به مغز است که در اثر برخورد یا ضربه به سر یا تغییر ناگهانی پوزیشن سر و گردن حین حرکت ایجاد میشود.
- بروز این اتفاق در ورزش‌های پرتحرک و تماسی مانند فوتبال و بوکس رایج است.
- علائم شایع آن عبارتند از گیجی، از دست دادن حافظه، استفراغ و مشکلات بینایی یا گفتاری.
- اگر فکر می‌کنید فردی در حین ورزش یا تصادف دچار این اتفاق شده است، حتی اگر احساس خوبی داشته باشد، نباید قبل از دیدن پزشک، به زندگی عادی بازگردد.
- درمان اصلی ضربه مغزی، استراحت است و به دنبال آن، بازگشت تدریجی به فعالیت بدنی و ذهنی توصیه می‌گردد.
