یکی از بهترین روش‌ها جهت تشخیص انواع تومور مغزی و شناسایی علت سکته مغزی و بسیاری از بیماری‌های مرتبط با عملکرد مغز، نوار مغز است. این تست گزارشی دقیق از عملکرد مغز در وضعیت‌های مختلف ارائه می‌دهد. شاید تا به حال از این موضوع مطلع نبوده‌اید که برای تشخیص بسیاری از اختلال‌های روانی نیز از نوار مغز (EEG) استفاده می‌شود.
نوار مغز چیست و چه چیزی را نشان می‌دهد ؟
سلول‌های مغز در طول شبانه‌روز در حال فعالیت هستند که این تکاپوی سلول‌ها از طریق ضبط خطوط موجی توسط نوار مغز امکان‌پذیر خواهد بود. پزشکان متخصص برای ثبت امواج از دیسک‌هایی فلزی که در اصطلاح الکترود نام دارد، استفاده می‌کنند. این الکترودها به پوست سر متصل شده و فعالیت الکتریکی مغز را مورد سنجش قرار می‌دهند.
بعضی از دستگاه‌های EEG دارای تعداد زیادی الکترود هستند که دقت و حساسیت دستگاه را افزایش می‌دهند. بر اساس نوع دستگاه ممکن است الکترودها خشک یا مرطوب باشند. همچنین عملکرد بعضی از این دستگاه‌ها به شکلی است که برای کارکرد بهتر به یک ماده رسانا مانند ژل احتیاج دارند.
تشخیص بیماری‌ها با نوار مغز
از EEG در تشخیص اختلال‌هایی مانند صرع و تشنج کمک گرفته می‌شود. به طور کلی اختلال‌هایی که عوارض آن‌ها با حمله‌های تشنجی همراه است، استفاده از این تست در تشخیص بیماری و درمان آن موثر خواهد بود. در ادامه به مواردی اشاره می‌کنیم که در تشخیص و درمان آن‌ها از این تست مغزی استفاده می‌شود.
- شناسایی انواع تومور مغزی
- بررسی اختلال‌های خواب
- شناسایی آسیب‌های ناشی از وارد شدن ضربه به سر
- اختلال مرتبط با عملکرد مغز
- سکته مغزی
- شناسایی مرگ مغزی در افرادی که به حالت کما رفته‌اند.
- تشخیص بیماری صرع و حمله‌های تشنجی
- التهاب مغز
- تشخیص بیماری آلزایمر
- شناسایی اختلالات روانی
- تجزیه و تحلیل آسیب‌های ناشی از ترومای روانی به مغز
- بررسی مسمومیت‌های دارویی
نحوه انجام تست نوار مغز
برای انجام آزمایش لازم است پوست سر شما کاملا تمیز باشد. کارشناس متخصص در این حوزه به وسیله یک مداد، نقاط مختلفی بر روی پوست سر بیمار ایجاد کرده تا بتواند الکترودها را در ناحیه‌ای صحیح بر روی سر قرار دهد.
الکترودها از طریق چند سیم به دستگاهی متصل هستند که در واقع حضور این دستگاه منجر به تقویت امواج مغزی ثبت آن‌ها می‌شود. در بعضی از مراکز الکترودها به یک کلاه پلاستیکی متصل هستند و این کلاه بر روی سر شخص گذاشته می‌شود. لازم به ذکر است بعضی از دستگاه‌ها به صورت بی‌سیم طراحی شده‌اند و از تکنولوژی بلوتوث برای انتقال داده‌ها استفاده می‌شود.
معمولا متخصص از بیمار می‌خواهد که در طول انجام نوار مغز چشمان خود را ببندد و در ریلکس‌ترین حالت ممکن قرار بگیرد. بر اساس نوع عارضه یا مشکل، ممکن است این تست بین 20 تا 40 دقیقه طول بکشد.
در طول این آزمایش شما باید کاملا بی حرکت در جای خود بنشینید. این احتمال وجود دارد که متخصص از شما بخواهد برای چند ثانیه چشمان خود را باز کرده و مجدد ببندید یا برای چند لحظه نفس عمیق بکشید. همچنین اگر مورد شما خاص بوده و نیاز به بررسی بیشتری داشته باشد، ممکن است مجبور به خوابیدن شده تا فعالیت‌های الکتریکی مغزتان با دقت بالاتری تجزیه و تحلیل شود.
در نهایت نیز پس از به اتمام رسیدن تست، کلاه از سر شما برداشته شده و می‌توانید به راحتی فعالیت‌های روزانه خود را از بگیرید.
در نوار مغز چه چیزهایی بررسی می‌شود؟
همانطور که اشاره داشتیم فعالیت‌های الکتریکی مغز در این تست بررسی می‌شوند. در طول آزمایش ممکن است از شما خواسته شود چشمان خود را باز کنید، نفس عمیق بکشید یا به چراغی چشمک‌زن خیره شوید. تمامی این موارد باعث می‌شود تا فعالیت سلول‌های مغز شما در پاسخ به انواع تحریک‌های شنوایی، بینایی و… بررسی و اندازه‌گیری شود.
چه عواملی نتیجه نوار مغز را تغییر می‌دهد؟
در حالت کلی تست نوار مغز، آزمایشی ساده و کاملا ایمن است که در مدت زمانی مشخص بدون هیچ مشکلی انجام می‌شود. با این حال بعضی از عوامل خارجی ممکن است بر روی نتیجه صحیح تست تأثیرگذار باشند. در ادامه به چند مورد از این عوامل اشاره خواهیم داشت:
- کاهش قند خون یا هیپوگلیسمی
- نوشیدن کافئین زیاد پیش از انجام آزمایش
- تمیز نبودن پوست سر
- استفاده از داروهای آرام‌بخش قبل از تست
- حرکت دادن بیش از اندازه بدن و چشم‌ها حین انجام آزمایش
نکات مهم پیش از تست نوار مغز
همانطور که ذکر کردیم عوامل مختلفی بر روی نتیجه تست تأثیر دارند. به همین جهت ما ملزم به رعایت مواردی هستیم که پزشک متخصص یا کارشناس مربوطه در اختیارمان قرار می‌دهد.
در ابتدا از شما خواسته می‌شود که پیش از مراجعه به مرکز درمانی و انجام آزمایش، موهای خود را کاملا شسته و کف سر را تمیز نگه دارید. همچنین به‌هیچ‌وجه نباید از محصولات آرایشی و مراقبتی مو استفاده کنید. این احتمال وجود دارد که پزشک متخصص دستور توقف مصرف بعضی از داروها را به مراجعه‌کننده بدهد. به همین جهت شخص نیز موظف است اطلاعات مربوط به داروهای مصرفی خود را در اختیار متخصص قرار دهد.
بر اساس وضعیت سلامت بیمار ممکن است از او خواسته شود که شب قبل خواب کافی داشته باشد یا برعکس در طول آزمایش دقایقی را به خواب عمیق برود. روزه گرفتن و خوردن مواد خوراکی که باعث کاهش شدید قند خون می‌شود نیز پیش از تست ممنوع است. همچنین حداقل 8 تا 12 ساعت قبل از انجام آزمایش نیز نباید کافئین به بدن شما برسد.
آیا نوار مغز عوارض دارد؟
خیر. نوار مغز هیچ‌گونه عوارضی نداشته و پس از اتمام مدت زمان تست شما می‌توانید به امور روزانه خود بپردازید. این آزمایش از ایمن‌ترین روش‌ها جهت تشخیص مشکلات و اختلالات مغزی محسوب می‌شود. همچنین اتصال الکترودها به پوست سر نیز احساس درد یا سوزش بر روی پوست ایجاد نخواهد کرد.
انواع تست نوار مغز
نوار مغز سرپایی
نوعی از تست نوار مغز به صورت سرپایی انجام می‌شود. در این روش دستگاهی کوچک به لباس شخص متصل می‌شود که الکترودها نیز به این دستگاه وصل هستند. در واقع شخص باید برای یک شبانه‌روز یا بیشتر این دستگاه را با خود حمل کرده تا فعالیت سلول‌های مغزی در بازه زمانی بیشتری مورد بررسی قرار بگیرند. شما می‌توانید در طول این مدت تمامی فعالیت‌های روزانه خود را به روال همیشگی انجام دهید. تنها نکته‌ای که باید رعایت کنید، جلوگیری از آسیب دیدن دستگاه یا خیس شدن آن است.
نوار مغز ویدئویی
از این روش معمولا زمانی استفاده می‌شود که بیمار برای چند روز در بیمارستان بستری است. پزشک متخصص به کمک این روش فعالیت الکتریکی مغز را همراه با حرکات شما در طول چند روز مورد بررسی قرار می‌دهد. در واقع متخصص قصد دارد تأثیر حرکات بدنی و فعالیت فیزیکی بیمار بر روی عملکرد مغز را تجزیه و تحلیل کند.
نوار مغز تهاجمی
استفاده از این روش در موارد بسیار خاص و حین عمل جراحی امکان‌پذیر است. در تست نوار مغز تهاجمی، الکترودها به صورت مستقیم بر روی نواحی مختلفی از مغز متصل می‌شوند تا منشأ عارضه‌هایی مانند تشنج به صورت کاملا دقیق مشخص شود.
نوار مغز در خواب
در این مطلب اشاره کردیم که ممکن است متخصص از مراجعه‌کننده بخواهد که دقایقی را هنگام تست بخوابد. در روشی از تست EEG بیمار باید از ابتدا تا انتهای آزمایش کاملا به خواب عمیق رفته و به‌هیچ‌وجه بیدار نشود. از این روش معمولا برای تشخیص و درمان اختلالات خواب استفاده می‌شود.
تشخیص اختلال نقص توجه
طی سال‌های اخیر پزشکان از تست نوار مغز برای تشخیص اختلالاتی مانند نقص توجه (بیش فعالی) یا ADHD استفاده می‌کنند. این نکته درست است که برای تشخیص این اختلال و درمان آن موارد متعددی باید به صورت جامع ارزیابی شوند اما انجام این تست نیز قطعا تاثیر مثبتی خواهد داشت. همچنین بسیاری متخصصین از این روش برای تشخیص بیماری افسردگی، اختلال اضطراب، اسکیزوفرنی و… استفاده می‌کنند.
نکات مهم پس از تست نوار مغز
برای اتصال بهتر الکترودها به پوست سر معمولا مایعی به صورت ژل به کف سر مالیده می‌شود. این ژل ممکن است باعث چسبناک شدن تارهای مو و پوست سر شخص شود. برای پاک کردن مایع، بیمار حتما باید به محض رسیدن به خانه دوش گرفته یا موهای خود را شستشو دهد. اگر قبل از انجام تست مصرف داروی خود را متوقف کرده‌اید، پس از اتمام آزمایش می‌توانید مجددا مصرف را شروع کنید.
نتیجه گیری و جمع بندی
اگر به هر دلیل پزشک متخصص، تست نوار مغز را به شما توصیه کرد، از انجام دادن آن استرس نداشته باشید. تجویز این روش دلیل بر وجود مشکل یا عارضه‌ای حاد نخواهد بود. در واقع به کمک تست، فعالیت سلول‌ها و عملکرد کلی مغز شما مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته و متخصص زودتر به نتیجه‌ای مثبت از علت وجود بیماری و تشخیص آن خواهد رسید. همراه با پیشرفت علم در حوزه پزشکی و اختلالات روان‌شناختی، تست EEG نقش قابل توجهی در بررسی عملکردهای شناختی مانند احساسات، یادگیری، تمرکز و توجه داشته است. همچنین روانشناسان از نتیجه این آزمایش رفتارهای گروهی و اجتماعی افراد را مورد تجزیه و تحلیل قرار داده و در نهایت مهارت‌های آن‌ها را تقویت کرده‌اند.
