بخش عمدهای از شخصیت ما در دوران کودکی شکل میگیرد. کودکی زمانی برای پرورش تفکر و یادگیری مهارتهای مختلف زندگی است. همچنین، این دوران بهترین فرصت برای رفع اختلالات روانی و مشکلات رفتاری است تا در بزرگ سالی، فرد دارای اندیشه و روانی سالم باشد. از این رو، مشاوره روانشناسی کودک یکی از مهمترین حوزههای این علم است که دارای پیچیدگیهای زیادی است. ارتباط با کودکان، شناخت و ورود به دنیای آنها، بسیار دشوار است. مشاوره روانشناسی کودک میتواند زندگی کنونی و حتی آینده کودک را دگرگون کند. روانشناس در کلینیک روانشناسی با درمان اختلالات روانی، روحی، اخلاقی و مشکلات رفتاری، به او کمک میکند تا در آینده زندگی سالم و موفقی داشته باشد. اختلالات رفتاری و مشکلات روانی کودکان به دلایل مختلفی رخ میدهد و هر یک دارای نشانههای مربوط به خود است. در ادامه قصد داریم به بررسی بیماریهای روانی کودکان بپردازیم و دلایل نیاز به مراجعه به مشاور روانشناس کودک را شرح دهیم.
مشاوره روانشناسی کودک چیست ؟
مشاوره روانشناسی کودک یکی از حوزههای تخصصی روانشناسی است. در این حوزه بر روی رفتار و اختلالات کودک تمرکز میشود. روانشناسی کودک دارای شرایط مربوط به خود و پیچیده است و در حوزههای مختلف روانی، عاطفی و اجتماعی کودک وارد میشود. با توجه به اینکه دوران کودکی نقش مهمی در شکل گیری شخصیت هر انسانی دارد، حوزه روانشناسی کودکان دارای اهمیت بسیار زیادی است. مشاوره روانشناسی کودک با اهداف مختلفی میتواند انجام شود که در ادامه به برخی از آنها اشاره شده است.
هدف از مشاوره روانشناسی کودک چیست؟
هدف مشاوران از برگزاری جلسات مشاوره روانشناسی کودک این است که توانایی مواجه با اتفاقات زندگی را به کودکان آموزش دهند. به عنوان مثال برخی از کودکان ممکن است با اتفاقات تلخی چون جدایی والدین، مرگ عزیزان، سوء استفاده جنسی و دیگر تجربههای نا خوشایند مواجه شوند که تاثیر نا مطلوبی بر روحیات آنها داشته باشد. در این صورت مشاور به کودک کمک میکند تا راحتتر بتواند با این بحرانها کنار بیاید.
علاوه بر این، برخی از کودکان از اختلالات و بیماریهای روانی مانند بیش فعالی ، کمبود توجه، افسردگی ، اختلال اضطراب ، اختلال وسواس و دیگر اختلالات رفتاری رنج میبرند. این دسته از مشکلات اگر در کودکی رفع نشود، در آینده منجر به ناهنجاریهای بزرگ تری خواهد شد. از این رو، بهتر است از طریق مشاوره روانشناسی کودک درمان شود.
حتی اگر فرزند شما از نظر روانی سالم باشد باز هم در طول زندگی خود با احساساتی مانند استرس، خشم، نگرانی، عدم اعتماد به نفس و غیره همراه است. برخی کودکان مهارتهای ارتباطی ضعیف تری داشته و برخی دیگر عادات رفتاری نامناسبی دارند. روانشناسان کودک به آنها کمک میکنند تا عزت نفس بیشتری داشته، مهارتهای ارتباطی خود را بهبود بخشند، نقاط قوت شان را پیدا کنند و عادات رفتاری نامناسب خود را کنار بگذارند.
روانشناس با کودک به گفت و گو میپردازد و پرسشهای مختلفی را مطرح میکند تا بتواند نقاط قوت و ضعف او را شناسایی کند. از این طریق، کودک میتواند از نقاط قوت و ضعف خود آگاهی پیدا کرده و اثرگذاری خود بر زندگیش را درک نماید. در کل، مشاوره روانشناسی کودک به پدر و مادرها در رشد روانی و عاطفی فرزندانشان کمک میکند و آنها را در رفع و درمان مشکلات روانی یاری میرساند.
چه افرادی مشاوره روانشناسی کودک نیاز دارند؟
اختلالات رفتاری کودکان با بزرگسالان تفاوتهایی دارد و در بسیاری از موارد کودک به خوبی نمیتواند در مورد مشکلات خود صحبت کند. همچنین، بسیاری از مشکلات روانی کودکان به صورت پنهان باقی میماند و تا زمانی که کودک رفتاری غیر طبیعی از خود نشان ندهد، برای والدین قابل تشخیص نیست. روانشناس کودک با شناخت مناسبی که از عملکرد ذهنی و ساختار درونی کودک دارد، به خوبی میتواند تشخیص دهد که فرزند شما نیاز به مشاوره و درمان دارد یا خیر. البته مواردی هم وجود دارد که نیاز به مشاوره روانشناسی کودک بدیهی و ضروری به نظر میرسد.
مشکلات روانی در کودکان انواع مختلفی دارد که از شایعترین آنها میتوان به موارد زیر اشاره کرد. کودکانی که با مشکلات و آسیبهای زیر مواجه شده اند، معمولا نیاز به مشاوره روانشناسی کودک دارند.
- جدایی پدر و مادر
- مرگ نزدیکان
- تروما
- لج بازی شدید
- اختلال سلوک
- اوتیسم
- سو استفاده و آزار جنسی و عاطفی
- قلدری و زورگویی به دیگران
- سو استفاده و آزار جسمی
- اعتیاد والدین یا یکی از اعضای خانواده
- بیماریهای روانی مانند افسردگی، وسواس، توهم، اختلال دو قطبی و دیگر موارد
- بیش فعالی
- اختلالات خواب و خوردن
- خود زنی
- انواع فوبیا و ترسهای غیر طبیعی
البته همه رفتارهای کودک را نباید به مشکلات روانی نسبت داد. به عنوان مثال بسیاری از شیطنتها و لج بازی کودگ کاملا طبیعی است. اما در صورتی که برخی از رفتارهای کودک به صورت مداوم تکرار شود یا حالتی آزاد دهنده پیدا کند، میتواند نشان دهنده مشکلات روانی او باشد و حتما باید برای درمان آن از خدمات مشاوره روانشناسی کودک بهره برد.
علت مشکلات روانی کودکان چیست؟
اختلالات رفتاری و مشکلات روانی کودکان به دلایل مختلفی رخ میدهد. برخی از کودکان در هنگام تولد دارای مشکلات ژنتیکی و بیو شیمیایی هستند که میتواند منجر به بیماریهای روانی شود. علاوه بر این، مشکلات خانوادگی ریشه بسیاری از مشکلات روانی کودکان است. والدین ناآگاه، بی توجه و ناشایست، آسیبهای روانی زیادی به فرزندان خود وارد میکنند. همچنین، محل زندگی کودک و افرادی که در طول روز با آنها در ارتباط است نیز نقش مهمی در رشد کودک و رفتارهای او دارند. در واقع، علت بسیاری از ناهنجاریها در کودکان، مشکلات فرهنگی و اجتماعی محیط پیرامون آنها است. با این وجود، مهمترین دلیل بروز بیماریها و اختلالات روانی در کودکان را میتوان رخدادهای تلخ و تجربههای نامطلوب دانست که تاثیر نا خوشایندی بر روان آنها میگذارد.
چه زمانی باید برای دریافت مشاوره مراجعه کنیم؟
بسیاری از افراد گمان میکنند که دنیای کودک سرشار از شادی است و غم، اضطراب و دیگر اختلالات روانی در آن جایی ندارد. اما این درست نیست و کودکان هم مانند بزرگ سالان در معرض بیماریها و مشکلات روانی قرار دارند. این موضوع به ویژه در میان نوجوانان بیشتر دیده میشود چرا که هورمونهای آنها در حال تغییر بوده که این امر موجب تغییر حالات روحیشان میگردد.
برخی از رفتارهای کودکان طبیعی است و ممکن است تحت تاثیر رخدادها و شرایط مختلف زندگی بروز کند و بدون نیاز به روش درمانی خاصی نیز بر طرف شود، اما در صورتی که نشانههای بیماری روانی در کودک خود مشاهده کردید، حتما باید از یک متخصص روانشناس کودک کمک بگیرید. همچنین اگر خودتان اقدامات مختلفی جهت رفع مشکل کودک خود انجام دادید اما با این وجود، حالت روحی فرزند شما بهتر نشد، بهره گیری از جلسات مشاوره روانشناسی کودک بسیار مفید است و حتی در مواردی ضروری است.
توجه داشته باشید که برخی از بیماریهای روانی مانند اختلال دو قطبی، افسردگی، اضطراب شدید و دیگر مشکلات عاطفی و رفتاری بدون مراجعه به روانشناس قابل درمان نیستند.
مشکلات روانی یکی از مهمترین دلایل افت تحصیلی و عدم بهره مناسب از هوش ذاتی کودکان است. این دسته از کودکان از نظر فکری و تحصیلی عقبتر از هم سالان خود هستند. همچنین، ریشه بسیاری از اختلالات رفتاری و ناهنجاریهای اجتماعی، عدم درمان بیماریهای روانی کودکان است. برخی از کودکانی که دارای اختلالات روانی هستند، در ارتباطات کلامی دچار مشکل بوده و حتی ممکن است اصلا حرف نزنند و یا خیلی کم سخن بگویند.
اگر کودک شما دارای برخی از نشانههای زیر باشد، ممکن است به مشاوره روانشناسی کودک نیاز داشته باشد.
- نگرانی بیش از حد و اضطراب دائمی
- احساس ترس شدید و غیر قابل کنترل
- عصبانیت بسیار شدید و تحریک پذیری بسیار بالا
- توجه وسواس گونه به ظاهر
- نگرانیهای بی مورد مانند ترس از بیماری
- احساس غم و اندوه همیشگی
- به خودکشی فکر کردن
- تمایل بیش از حد به انزوا و دوری از جامعه
- عدم تمرکز
- توهم و شنیدن صدا و دیدن تصاویر غیر واقعی
- اختلالات خواب و خوردن
- وسواس شدید
- افت تحصیلی ناگهانی
- دیدن کابوسهای مکرر و داشتن ترسهای شبانه
- کاهش ناگهانی و شدید اشتها یا کاهش چشمگیر وزن کودک
- و…
مشاور روانشناسی کودک چه خدماتی ارائه میدهد؟
مهمترین هدف از مشاوره روانشناسی کودک، رفع نگرانیهای والدین و کمک به درمان مشکلات روانی فرزندان است. مشاور روانشناسی کودک به مسائل موثر بر سلامت روان فرزند شما مسلط است و پیش از آنکه فرزندتان دچار بحران شود، اقدامات درمانی لازم را انجام میدهد. همچنین جهت انجام اقدامات پیشگیرانه میتوانید از خدمات مشاوره روانشناسی کودک بهره ببرید.
کودکان نمیتوانند به خوبی درباره مشکلات روحی و دغدغههای فکری خود صحبت کنند. روانشناس کودک به کمک روشهای مختلف به دنیای کودک وارد شده و از افکار او آگاهی پیدا میکند.
روانشناس از طریق دانش و مهارت خود به فرزند شما کمک میکند تا افکار نامناسب و احساسات ناخوشایند خود را کنار بگذارد و برای رفع مشکلات خود، سراغ خود درمانی و دیگر روشهای خطرناک نرود.
بسیاری از والدین اطلاعات کافی در خصوص مسائل روانشناسی فرزندان خود نداشته و از روش برخورد مناسب با ناهنجاریهای روانی کودک خود آگاهی ندارند. حتی ممکن است برخی از رفتارهای فرزند خود را طبیعی بدانند، در حالی که آن رفتار، نشان از مشکلات جدی رفتاری و روان شناختی باشد. از این رو، والدینی که دوست دارند فرزندان سالمی پرورش دهند، بهتر است از خدمات مشاوره روانشناسی کودک استفاده کنند.
ویژگیهای یک مشاور روانشناسی کودک خوب چیست؟
مهارت و تخصص فرد و همچنین علاقه او به درمان، یکی از مهمترین معیارهای انتخاب یک روانشناس کودک خوب بوده و برای دستیابی به یک نتیجه مطلوب، ضروری است. روانشناس کودک باید بتواند به خوبی پاسخها و رفتار کودک را تجزیه و تحلیل کند.
بهترین مشاور روانشناسی کودک خوب باید به رفتار، روحیات و خلق و خوی کودک به صورت کامل مسلط باشد و مهارت لازم برای به کارگیری روشهای درمانی مخصوص کودکان را داشته باشد تا بتواند به خوبی بر کودک تاثیر بگذارد و منجر به رفع مشکلات و بهبود رفتار وی شود.
بسیاری از والدین وقتی برای اولین بار به روانشناس مراجعه میکنند، دچار اضطراب و هیجان بوده و حتی ممکن است چندان به مشاور اعتماد نداشته باشند. از این رو، یک مشاور روانشناسی کودک خوب، در ابتدا باید در جهت آرام سازی والدین تلاش کرده و هیجانان آنها را کنترل نماید؛ سپس با صحبتهای دلگرم کننده و آرام بخش، اعتمادشان را جلب کند.
روانشناس کودک همواره باید والدین را در جریان وضعیت درمانی و پیشرفت فرزند خود قرار دهد. علاوه بر این، روانشناس باید روشهای درست تربیتی و رفتار مناسب با فرزند را به والدین آموزش دهد.
یک مشاور خوب میبایست دلسوز کودک باشد و رابطه عاطفی و حمایتی مناسبی با کودک برقرار نماید. البته نباید به گونهای رفتار کند که سبب ایجاد وابستگی شدید کودک به وی گردد. رابطه میان کودک و روانشناس باید به گونهای باشد که کودک از فرآیند درمان لذت ببرد و بدون احساس خجالت، همه مشکلات خود را با او در میان بگذارد. همچنین، مشاور باید کودک و والدین را بابت رفتارهای خوبشان تشویق کند.
انواع روشهای مشاوره روانشناسی کودک
روشهای درمانی مختلفی برای روانشناسی و رفع مشکلات رفتاری کودکان وجود دارد که هر یک از آنها برای بیماری و مورد خاصی موثر است. در این بخش قصد داریم به معرفی شیوههای درمانی موثر روانشناسی و مشاوره کودکان بپردازیم. توجه داشته باشید، روش مورد استفاده در مشاوره روانشناسی کودک تا حد زیادی به نوع مشکل و سن کودک شما بستگی دارد. برای این منظور روانشناس فرزند شما را مورد بررسی قرار میدهد و با توجه به شرایط و سن او از یک یا چند روش درمانی بهره میبرد.
روشهای درمانی فردی کودک
درمان فردی کودک معمولا از طریق مکالمه و پرسش و پاسخ با او در رابطه با نوع اختلال و اهداف تربیتی انجام میشود. این پرسشها و موضوعات مورد بحث در جلسات مشاوره روانشناسی کودک میبایست متناسب با سن و میزان درک کودک از وقایع زندگی انتخاب شود. روان درمانی فردی ممکن است همراه با دیگر روشهای درمانی مانند خانواده درمانی و دارو درمانی انجام گردد.
خانواده درمانی
در روش خانواده درمانی برخی اعضای خانواده و حتی در مواردی همه اعضای خانواده در فرآیند درمان کودک مشارکت میکنند. هر چه سن کودک کمتر باشد، معمولا مشارکت اعضای خانواده در درمان بیشتر میشود. از آن جایی که والدین نقش مهمی در تربیت فرزندان دارند، حضور آنها در جلسات مشاوره روانشناسی کودک و درمان کودک بسیار موثر است.
بازی درمانی
کودک به کمک بازی دنیای پیرامون خود را درک کرده و مهارتهای زندگی را یاد میگیرد. کودکان هنگام بازی میتوانند احساسات و تفکرات درونی خود را به نمایش بگذارند. از این رو، روانشناسان از بازی به عنوان یک روش درمانی برای شناسایی مشکلات روانی کودکان استفاده میکنند.
بازی درمانی، فضایی برای کودک فراهم میکند که مسائلی را که نمیتواند با زبان خود مطرح کند، در قالب بازی نشان دهد. برای این منظور، هر بازی یا اسباب بازی میتواند با اهداف خاصی مورد استفاده قرار گیرد. علاوه بر این، یک مشاور با تجربه سعی میکند با بهره گیری از بازیهای هدفمند در جلسات مشاوره روانشناسی کودک به رشد کودک و رفع مشکلات او کمک میکند.
بازی درمانی یکی از روشهای موثر برای تقویت حافظه و تمرکز کودکان مبتلا به بیش فعالی است. همچنین، این روش درمانی برای مقابله با استرس کودک و بیان احساسات و هیجانات او مفید است. بازی درمانی میتواند به تنهایی یا همراه با دیگر روشهای درمانی مورد استفاده قرار گیرد.
هنر درمانی
برای دستیابی به افکار کودک میتوان در جلسات مشاوره روانشناسی کودک، از هنر درمانی استفاده کرد. در این روش از کودک میخواهند هر آنچه که دوست دارد را روی کاغذ رسم کند. در مواردی هم از کودک میخواهند تصویری را تکمیل کند و یا موضوع خاصی را نقاشی نماید. سپس روانشناس نقاشی کودک را تجزیه و تحلیل کرده و درباره آن از او سوال میپرسد و از این طریق میتواند به افکار کودک و وضعیت روانی او پی ببرد.
گفت و گو درمانی یا روایت درمانی
در این روش از کودک میخواهند درباره یک رخداد یا حادثه که برای او اتفاق افتاده است، صحبت کند. با توجه به توصیف کودک از آن رخداد، روانشناس پرسشهای دیگری مطرح کرده و این فرآیند ادامه پیدا میکند تا پیش فرضهای ذهنی کودک تغییر کند و درک بهتری از حادثه در ذهن او ایجاد شود. این روش برای درمان کودکانی موثر است که دچار سوء استفاده جنسی یا جسمی شده اند، یکی از نزدیکان خود را از دست داده اند و یا هر حادثه تلخ دیگری را تجربه کرده اند. علاوه بر این، به کمک گفت و گو درمانی میتوان نقاط قوت کودک را به او نشان داد تا در مواقع بحرانی از آن بهره ببرد.
دارو درمانی
در برخی موارد ممکن است نیاز به تجویز دارو باشد تا رفتارهای هیجانی کودک کنترل شود. معمولا دارو درمانی در کنار دیگر روشهای درمانی استفاده میگردد و به مرور زمان با برگزاری جلسات متعدد مشاوره روانشناسی کودک و پس از رفع مشکل، استفاده از دارو قطع میشود.
