درد مزمن ، یکی از شایع‌ترین دلایلی است که موجب کاهش کیفیت زندگی، محدودیت فعالیت‌های روزانه و افزایش افسردگی و اضطراب می‌شود. در اغلب موارد، وقتی فردی آسیب می‌بینید، اولین فکری که به ذهنش می‌رسد این است که به پزشک عمومی و یا متخصصان ارتوپد ، کایروپراکتیک و یا پزشکی ورزشی مراجعه کند. اما این موارد، تنها گزینه‌های موجود نیستند! راهکار دیگر، مراجعه به متخصص طب فیزیکی است. به نظر شما متخصص طب فیزیکی کیست؟ اگر دچار دردهای مزمن در کمر و پاها هستید و می‌خواهید از پله‌ها بالا بروید و یا فعالیت بدنی و کارهای روزمره‌ی خودتان را به راحتی انجام دهید؛ و یا ورزشکار هستید و دچار مصدومیت شده‌اید و به دنبال بازگشت به رقابت‌های حرفه‌ای هستید؛ می‌توانید برای بهبود آسیب، بیماری یا درد اسکلتی-عضلانی خود به متخصص طب فیزیکی مراجعه نمائید. اما، این متخصصان چه کسانی هستند؟ چه بیماری‌هایی را درمان نموده و چه خدماتی را ارائه می‌دهند؟
برای پاسخ به این سوال که متخصص طب فیزیکی کیست ؟ خوب است بدانید که نام دیگر این متخصصان، فیزیاتریست «Physiatrist» است. این رشته، شاخه‌ای از پزشکی است که فارغ‌التحصیلان آن در طب فیزیکی و توانبخشی تخصص دارند و دوره‌ی آموزشی و تخصصی شامل چهار سال دوره‌ی رزیدنتی را گذرانده‌اند. در سال اول آموزش دستیاری بر روی طب داخلی و در سه سال دیگر دوره‌ی رزیدنتی، بر آموزش تخصصی تاکید می‌شود. این متخصصان، جهت تخصص و آموزش بیشتر، دوره‌ی فلوشیپ را در زمینه‌ای تخصصی‌تر و معمولاً طی یک تا دو سال آموزش در یکی از تخصص‌های زیر سپری می‌کنند:
- ستون فقرات: برای درمان دردها و اختلالات مربوط به عملکرد ستون فقرات از قبیل کمردرد ، سیاتیک و…
- مدیریت درد: برای درمان بسیاری از انواع دردهای مزمن (مانند کمردرد مزمن، آرتروز)
- پزشکی ورزشی: برای درمان آسیب‌های ناشی از ورزش
- توانبخشی آسیب مغزی: مثل سکته مغزی
- توانبخشی آسیب نخاعی
- طب اطفال: برای بیماران زیر 18 سال
متخصص طب فیزیکی به شیوه غیرجراحی به درمان بیماران با هر شرایط سنی می‌پردازد و عمدتاً بر ابزارهای فیزیکی مانند فیزیوتراپی و دارو برای کمک به بازیابی عملکرد بیماران، تمرینات قدرتی، انعطاف‌پذیری و وسایل کمکی مانند بریس و ویلچر تمرکز دارد. در این حیطه تخصصی، پزشکان، درد ناشی از آسیب، بیماری یا شرایط پزشکی را تشخیص داده و مدیریت و درمان می‌کنند. هدف این متخصصان، کمک به بازیابی سلامت عملکردی، جسمی، عاطفی و روانی بیماران و بازگشت آن‌ها به زندگی سالم به صورت رویکردی تیمی و بین رشته‌ای با مجموعه‌ای از پزشکان و پیراپزشکان است.
همانطور که گفته شد، متخصص طب فیزیکی از روش‌های غیرجراحی برای درمان استفاده می‌کند از جمله:
- الکترومیوگرافی یا نوار عصب و عضله (EMG) : قرار دادن الکترودهای سوزنی ظریف در عضلات برای اندازه‌گیری عملکرد عضلات و اعصاب. این کار، جهتِ تشخیصِ ضعفِ ناشی از اختلال عملکرد عضلات یا اعصاب انجام می‌شود.
- مطالعات هدایت عصبی (NCS) : استفاده از الکترودها برای تعیین محل آسیب سیستم عصبی.
- تزریق دارو به مفصل محیطی: تزریق دارو به مفاصل و بافت‌های نرم برای کمک به تشخیص و درمان اختلالات.
- تزریق نقاط ماشه‌ای: استفاده از لیدوکائین یا سوزن خشک در نقاط ماشه‌ای برای کاهش درد بافت نرم.
- سونوگرافی اسکلتی عضلانی: استفاده از تصویربرداری داخلی از طریق سونوگرافی برای ارزیابی ناهنجاری‌های بافت نرم و هدایت تزریق.
- مدیریت اسپاسم: استفاده از داروهای ضد اسپاسم خوراکی برای درمان اسپاسم بعد از آسیب (سکته مغزی، فلج مغزی و غیره) و کمک به تسکین درد.
- متخصص طب فیزیکی همچنین ممکن است درمان‌هایی مانند تشخیص و تزریق ستون فقرات با هدایت تصویر، تزریق اپیدورال و سایر روش‌ها مانند طب سوزنی و درمان‌های سلول‌های بنیادی را به بیماران ارائه دهد.
متخصص طب فیزیکی برای درمان انواع شرایط پزشکی که بر سیستم اسکلتی و عضلانی موثر هستند، آموزش‌های لازم را دیده است؛ از جمله: مغز، نخاع، اعصاب، استخوان‌ها، مفاصل، رباط‌ها، ماهیچه‌ها و تاندون‌ها. متخصصان طب فیزیکی می‌توانند علت درد را شناسایی کنند و با هدف بازیابی تحرک و بهزیستی عملکردی، به فرد کمک کنند تا مشکل خود را مدیریت و درمان کند. برای انجام این کار، فیزیاتریست نه فقط بر روی منطقه‌‌ای خاص، بلکه بر روی کل بدن تمرکز می‌کند.
متخصص طب فیزیکی در تشخیص و درمان کمردرد، سیاتیک، آسیب‌های عضلانی و رباط، صدمات ناشی از کار، درد میوفسیال، فیبرومیالژیا، سرطان، پارکینسون، فلج مغزی، آسیب و یا تنگی کانال نخاعی، سیاتیک، آرتروز، آرتریت، آسیب‌های مغزی و نخاعی، پوکی استخوان، مشکلات ستون فقرات، دردهای مزمن، آسیب‌های ورزشی و… تخصص دارند و اغلب به عنوان پزشکان مشاور در کنار متخصصان مغز و اعصاب یا تیمی از متخصصان پزشکی از جمله فیزیوتراپیست، کاردرمانگر، روانشناس، متخصصین مغز و اعصاب، جراحان ارتوپد، مراقبان بهداشتی و… کار می‌کنند تا بهینه‌سازی درمان بیمار به بهترین شیوه انجام شود. این متخصصان، در محیط‌های مختلف مانند توانبخشی بیماران بستری، کلینیک‌های سرپایی و کودکان، برخی بیمارستان‌ها و… کار می‌کنند.
متخصص طب فیزیکی با آموزش‌های گسترده‌ای که در دوران رزیدنتی داشته است به کاهش درد و عدم ناتوانی در بیماران مبتلا به دردهای مزمن کمک می‌کند و درمان‌های پزشکی را ارائه می‌دهد. معمولاً در اولین جلسه‌ی ملاقات، در مورد سابقه پزشکی و خانوادگی مراجعه‌کننده سوال می‌کند تا در مورد آنچه ممکن است باعث ایجاد مشکل شود، اطلاعات بیشتری کسب نماید. از ویژگی‌های قابل توجه فیزیاتریست‌ها این است که به مراجعه‌کنندگان کمک می‌کنند تا بر مشکلات شخصی خود غلبه کنند و بتوانند بهترین راه درمانی را با توجه به توانایی و موقعیت هر فرد ارائه دهند.
پزشک متخصص طب فیزیکی ممکن است در صورت لزوم، آزمایشاتی مانند اشعه ایکس، مطالعات هدایت عصبی و الکترومیوگرافی را برای شناسایی علت مشکل تجویز کند تا برنامه بهبود جامع‌تری را طرح و مدیریت نماید. از ویژگی‌های منحصربه‌فرد این متخصصان این است که به جای تسکین و بهبود علائم در ناحیه آسیب‌دیده، شرایط کلی بیمار را مورد توجه قرار می‌دهند و در صورتی که فرد دچار بیماری‌های زمینه‌ای از قبیل دیابت، آرتریت و… باشد، سعی می‌کنند تا رویکرد درمانی همه جانبه‌‌ای را مدیریت کنند. برای مثال:
- ارائه برنامه‌های درمانی و مراقبتی در منزل
- ارائه روش‌های درمانی تخصصی زیر نظر فیزیوتراپ یا جراح ارتوپد
- مراقبت از سلامت روان برای کمک به مقابله با بیماری و پاسخ به درمان
- توصیه به درمان‌های جایگزین مانند طب سوزنی پزشکی
- تزریق دارو به مفاصل و نقاط ماشه‌ای برای درمان اختلالات استخوانی و بافت نرم
- تزریق دارو جهت درمان دردهای مربوط به سیستم عصبی مرکزی
- درمان ستون فقرات جهت تسکین کمردرد
- و…
همانطور که گفته شد؛ متخصص طب فیزیکی، پزشکی است که در تشخیص، درمان و مدیریت شرایط ناتوان‌کننده‌ای که بر مغز، نخاع، اعصاب، استخوان‌ها، مفاصل، رباط‌ها، ماهیچه‌ها و تاندون‌ها تأثیر می‌گذارد، آموزش دیده است. آن‌ها ممکن است ورزش، پروتز یا اندام‌های مصنوعی، بریس و یا سایر تجهیزاتی را تجویز کنند که به بیماران کمک می‌کند تا کارهای روزانه‌ی خود را انجام دهند و به طور مستقل زندگی نمایند. این پزشکان، جراحی انجام نمی‌دهند، اما روش‌هایی را توصیه می‌کنند که به تشخیص، درمان بیماری یا آسیب کمک می‌کند.
اما، فیزیوتراپ فردی است که به بیماران در مدیریت درد، تعادل، تحرک و عملکرد حرکتی کمک می‌کند. در صورت وجود بیماری یا آسیبی که بر توانایی‌های حرکتی یا انجام فعالیت‌های روزانه‌ی فرد تأثیر گذاشته باشد، پزشک، ارجاع به فیزیوتراپیست را توصیه می‌کند.
به طورکلی، متخصص طب فیزیکی با تشخیص، مدیریت و درمان بیماری، می‌تواند نوع توانبخشی و فیزیوتراپی که شخص به آن نیاز دارد را تشخیص و تجویز کند. اما فیزیوتراپ، فردی است که نوع تجویز این متخصصان و یا پزشکان متخصص دیگر را اجرا می‌کند.
امروزه، تخصص در حوزه طب فیزیکی، یکی از جامع‌ترین، چندوجهی‌ترین و سریع‌ترین حوزه‌های پزشکی در حال رشد است که به بیماران کمک می‌کند تا به حداکثر عملکرد و بالاترین سطح کیفی زندگی دست یابند. مراجعه به متخصص طب فیزیکی، جهت مراقبت از دردهای اسکلتی و عضلانی (ستون فقرات و ورزش) ، به منزله مراقبت اولیه با حضور پزشکی است که در تشخیص و درمان بیماری‌های اسکلتی و عضلانی نیز تخصص دارد.
این متخصصان، نه تنها درک دقیقی از نحوه عملکرد بدن و مسائل پزشکی دارند، بلکه درک متقابلی از چگونگی مسائل پزشکی دارند که می‌تواند بر تحرک، خلق و خو و کیفیت زندگی بیمار تأثیر بگذارد. هدف فیزیاتریست‌ها این است تا از طریق وسعت آموزشی خود، بازتوانی کلی فرد را بهبود بخشند و به رفع نیازهای جسمی، عاطفی، پزشکی و حرفه‌ای بیمار کمک کنند.
در صورتی که بیماران تمایلی به روش‌های جراحی از جمله جراحی دیسک کمر نداشته باشند و یا به دلایلی بخواهند آن را به تعویق بیندازند، مراجعه به فیزیاتریست‌ها می‌تواند راهکار مناسبی باشد. همچنین، مشاوره با متخصص طب فیزیکی، قبل و بعد از عمل جراحی می‌تواند در تسریع بهبودی و حفظ عملکرد جسمی و روحی فرد بسیار مفید باشد.
در این مطلب، با متخصص طب فیزیکی یا فیزیاتریست آشنا شدیم. شاخه‌ای نوین از طب پزشکی که مراقبت‌های یکپارچه و چندرشته‌ای را با هدف بهبود کلی فرد و با توجه به نیازهای فیزیکی، عاطفی، پزشکی، حرفه‌ای و اجتماعی ارائه می‌دهد. این رشته تخصصی، در بین سایر تخصص‌های پزشکی منحصر به فرد است؛ زیرا، به جای تمرکز بر یک سیستم، بر روی عملکرد کلی بیمار نظارت دارد. پزشکان در این گرایش تخصصی، شرایط استخوان‌ها، ماهیچه‌ها، مفاصل، مغز و سیستم عصبی را درمان می‌کنند که می‌تواند بر سایر سیستم‌های بدن تأثیر بگذارد و توانایی عملکرد فرد را بهبود بخشد.
