مشکلات ناشی از بیرون زدگی دیسک کمر، جزء عوارض شایعی است که بسیاری از مردم با آن درگیر هستند. به احتمال بسیار زیاد، شما هم افرادی را دیده‌اید که از دردهای ناشی از دیسک کمر رنج می‌برند و یا عنوان کرده‌اند که مجبور به جراحی دیسک کمر شده‌اند.
شاید فکر کنید درد ناشی از فتق دیسک کمر ناگهانی رخ می‌دهد، اما، بهتر است بدانید که این درد، نتیجه‌ی روندی تدریجی است. بسیاری از افراد ممکن است از جراحی دیسک کمرشان راضی بوده باشند و برخی دیگر خیر. به‌نظر شما، این درد چگونه رخ می‌دهد؟ چقدر با دیسک کمر و مشکل مربوط به فتق دیسک کمر آشنایی دارید؟ در چه صورتی جراح مغز و اعصاب به مراجعه‌کننده توصیه خواهد کرد تا جراحی دیسک کمر را انجام دهد؟ به‌راستی، احتمال موفقیت درمان دیسک کمر با جراحی به چه میزان است؟ پیشنهاد می‌کنیم برای پاسخ کامل به تمام این پرسش‌ها با ما همراه باشید.
به انتهای پایین ستون فقرات، کمر گفته می‌شود. ستون فقرات از واحدهای مهره و دیسک‌های بین مهره‌ای تشکیل شده است. ستون مهره‌ها یا ستون فقرات از 33 مهره تشکیل شده که به‌وسیله‌ی دیسک‌های اسفنجی از هم جدا شده‌اند و به 4 ناحیه تقسیم می‌شود:
- ستون فقرات گردنی: 7 مهره‌ی اول که در گردن قرار دارند.
- ستون فقرات سینه‌ای: 12 مهره‌ی بعدی که در ناحیه‌ی قفسه سینه قرار دارند.
- ستون فقرات کمری: 5 مهره‌ی بعدی که در قسمت پایین کمر قرار دارند.
- ستون فقرات خاجی: پایین‌ترین 5 مهره، که در زیر کمر قرار دارد، همچنین شامل 4 مهره‌ی جوش‌خورده به هم است که استخوان دنبالچه را تشکیل می‌دهند و فاقد دیسک‌های بین مهره‌ای هستند.
ستون فقرات کمری، از 5 بخش استخوانی در ناحیه‌ی کمر تشکیل شده است که در آن بیماری دیسک کمر رخ می‌دهد. دیسک‌ها، ماده‌ی ژله مانندی هستند که دو مهره‌ی مجاور را تحت فشار قرار می‌دهند. دیسک‌های ستون فقرات در کودکان دارای محتوای آب بالایی است که به دیسک‌ها کمک می‌کند تا انعطاف‌پذیر بمانند. با گذشت زمان و افزایش سن، دیسک‌ها شروع به خشک شدن می‌کنند. در نتیجه، حلقه‌ی بیرونی دیسک، سخت‌تر و شکننده‌تر می‌شود و در برابر حرکات ناگهانی مانند بلند کردن اجسام سنگین و چرخش‌های ناگهانی آسیب‌پذیرتر می‌شود. اگر قسمت وسط دیسک‌های ژله مانند پاره شود، به لایه‌های بیرونی می‌ریزد که می‌تواند اعصاب نخاع را فشرده کرده و آن‌ها را تحریک کند و وضعیتی به نام فتق دیسک رخ دهد که به اصطلاح عموم به آن دیسک کمر گفته می‌شود.
بیشتر فتق‌های دیسک، در قسمت تحتانی ستون فقرات کمری، به ویژه بین مهره‌های چهارم و پنجم کمری و بین مهره‌ی پنجم کمری و مهره‌ی اول خارجی اتفاق می‌افتد. درمان اصلی این بیماری، انجام جراحی دیسک کمر است.
علائم بیرون زدگی دیسک کمر، بسته به محل فتق دیسک و اینکه به کدام ریشه‌ی عصبی فشار وارد می‌کند، متفاوت است. شایع‌ترین علائم بیماری دیسک کمر شامل:
- کمر درد متناوب یا مداومی که با حرکت، سرفه، عطسه یا ایستادن طولانی‌مدت بدتر شود.
- گرفتگی و سفت شدن عضلات پشت
- درد سیاتیک: دردی که از پشت یا باسن شروع می‌شود و تا ساق یا قسمت داخلی پا ادامه می‌یابد.
- ضعف عضلانی در پاها
- بی‌حسی در ساق پا
- کاهش رفلکس در زانو یا مچ پا
- تغییرات در عملکرد مثانه یا روده (ایجاد احتباس و یا بی‌اختیاری در دفع ادرار و یا مدفوع)
- تحریک عصبی، احساس سوزن سوزن شدن و حتی بی‌حسی
بیماری دیسک کمر به‌دلیل تغییر در ساختارِ دیسکِ نرمال ایجاد می‌شود. بیشتر اوقات، بیماری دیسک کمر در نتیجه‌ی افزایش سن و شکسته‌شدن طبیعی دیسک رخ می‌دهد. گاهی اوقات، آسیب شدید می‌تواند باعث فتق دیسک طبیعی شود. عواملی که ممکن است خطر ابتلا به فتق دیسک کمر و در نتیجه جراحی دیسک کمر را افزایش دهند، عبارتند از:
سن. شایع‌ترین عامل خطر بین 35 تا 50 سالگی است. این بیماری، به ندرت بعد از 80 سالگی رخ می‌دهد. اما، ممکن است هر فردی در هر سنی به فتق دیسک کمر مبتلاء شود.
جنسیت. مردان، تقریباً دو برابر بیشتر از زنان در معرض خطر فتق دیسک کمر قرار دارند.
فعالیت‌های فیزیکی. مشاغلی که نیاز به بلند کردن، کشیدن، هل دادن و چرخاندن اجسام سنگین دارد، می‌تواند خطر ابتلا به فتق دیسک را افزایش دهد.
چاقی. اضافه وزن باعث می‌شود که فرد پس از جراحی دیسک کمر، احتمال فتق دیسک کمر در او افزایش یابد که به آن فتق دیسک مکرر گفته می‌شود. اضافه وزن، فشار وارد بر ستون فقرات کمری را افزایش می‌دهد و افراد چاق را مستعد فتق دیسک کمر می‌کند.
سیگار کشیدن. نیکوتین موجود در سیگار، جریان خون را به دیسک‌های ستون فقرات محدود می‌کند که این امر سختی دیسک را تسریع کرده و روند بهبودی را با مشکل مواجه می‌سازد. دیسک سخت‌شده، انعطاف‌پذیری کمتری دارد و احتمال پارگی یا ترک خوردن آن افزایش می‌یابد و می‌تواند منجر به فتق شود.
سابقه‌ی خانوادگی. این عامل، به‌عنوان پارامتر مؤثر در بیماری فتق کمر است.
بدون علت. گاهی فتق دیسک کمر بدون هیچ دلیل و یا علامت شناخته شده‌ای رخ می‌دهد.
علاوه‌بر معاینه‌ی بالینی، پزشک ممکن است یک یا چند مورد از آزمایشات زیر را درخواست کند:
عکسبرداری ساده از کمر. با این عملِ تصویربرداری، تصاویری از بافت‌های داخلی، استخوان‌ها و اندام‌ها بر روی فیلم ظاهر می‌شود.
تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI) . روشی برای تولید تصاویر دقیق از اندام‌ها و ساختارهای بدن
میلوگرام. روشی که از رنگ تزریق‌شده به کانال نخاعی استفاده می‌کند تا ساختار به وضوح با اشعه‌ی ایکس قابل مشاهده باشد.
اسکن توموگرافی کامپیوتری (سی تی اسکن) . روش تصویربرداری که تصاویر دقیقی از هر قسمت از بدن، از جمله استخوان‌ها، ماهیچه‌ها، چربی‌ها و اندام‌ها را نشان می‌دهد. سی تی اسکن جزئیات بیشتری نسبت به عکسبرداری ساده از کمر دارد.
الکترومیوگرافی (EMG) یا نوار عصب و عضله . تستی که پاسخ عضلانی یا فعالیت الکتریکی را در پاسخ به تحریک عصب عضله اندازه‌گیری می‌کند.
درمان نهایی و قاطعانه‌ی این بیماری، جراحی دیسک کمر است. اما، به‌طور معمول، درمان محافظه‌کارانه، اولین خط درمان برای مدیریت بیماری دیسک کمر است که ممکن است شامل ترکیبی از موارد زیر باشد:
- استراحت در بستر
- آموزش صحیح راه رفتن و نشستن و انجام امور روزانه
- فیزیوتراپی، که ممکن است شامل اولتراسوند، ماساژ و برنامه‌های ورزشی باشد.
- کنترل وزن
- استفاده از کمربند طبی
- استفاده از دارو برای کنترل درد و شل کردن عضلات
اگر این اقدامات با شکست مواجه شود، احتمال جراحی دیسک کمر بسیار زیاد است.
برای پیشگیری از بیماری دیسک کمر، چندین راهکار وجود دارد. از جمله اینکه کاهش وزن، که موجب برداشته شدن فشار از انتهای ستون مهره می‌شود و احتمال ابتلاء به دیسک کمر کاهش می‌یابد. داشتن فعالیت بدنی منظم، از جمله انجام حرکات کششی و ایستایی قبل از فعالیت‌های روزانه موجب تقویت عضلات ستون فقرات و آمادگی بدن برای تحمل فشار بیشتر و کاهش ابتلا به دیسک کمر بر اثر فعالیت‌های ناگهانی خواهد شد. قرار دادن بدن در وضعیت صحیح در هنگام نشستن، برخاستن، خم شدن و برداشتن اجسام سنگین موجب کاهش فشار بر عضلات ستون فقرات و کاهش احتمال ابتلاء به دیسک کمر خواهد شد. اما، همانطور که گفته شد گاهی اوقات ممکن است ابتلاء به بیماری دیسک کمر، بی‌دلیل رخ دهد و یا مربوط به سابقه‌ی خانوادگی این بیماری باشد.
اگرچه سن، شایع‌ترین خطر این بیماری است، اما همینطور، عدم تحرک بدنی می‌تواند باعث ضعیف شدن عضلات پشت، شکم و صدمه به کمر شود. معمولاً، افرادی که فعالیت بدنی ندارند و در فعالیت‌های بیش از حد سخت شرکت می‌کنند، به‌راحتی کمر آن‌ها دچار آسیب می‌شود.
اگر درد و سایر علائم بیماری دیسک کمر، پس از شش هفته ادامه یافت، تنها راهکار آن جراحی دیسک کمر است. طی سال‌های اخیر، بیماری دیسک کمر، شایع‌ترین دلیل جراحی ستون فقرات در بزرگسالان بوده است.
در موارد زیر اقدامات جراحی دیسک کمر انجام خواهد شد:
- وجود درد شدید و اختلال در عملکردهای روزانه‌ی فرد مانند ایستادن یا راه رفتن و…
- وجود علائم عصبی پیشرونده در فرد مانند بدتر شدن علائم ضعف پا و یا بی‌حسی در آن
- عدم عملکرد صحیح روده و مثانه
- عدم اثربخشی داروها، فیزیوتراپی و یا سایر درمان‌های غیرجراحی بر روی علائم
-
در برخی موارد، ممکن است بیمار قبل از اینکه شش هفته مراقبت‌های غیرجراحی را سپری کند، نیاز به جراحی دیسک کمر داشته باشد.
جراحی دیسک کمر
- علائم بیماری، پس از یک دوره درمان غیرجراحی، کاهش نیابد.
- وجود ضعف عضلانی قابل توجه یا افزایش ضعف عضلانی به دلیل فشردگی عصب
- مشکلات ادراری یا دفع مدفوع در نتیجه‌ی فشردگی عصب
جراحی دیسک کمر، تحت بیهوشی عمومی انجام می‌شود. جراح دیسک کمر ، برشی کوچکی را در ناحیه‌ای از کمر که بیماری دیسک کمر ایجاد شده است، ایجاد می‌کند و قسمت آسیب‌دیده و غیر قابل ترمیم دیسک را برمی‌دارد. پس از جراحی، ممکن است برای جلوگیری از تکرار بیماری دیسک، برای چند هفته، انجام هرگونه فعالیت بدنی در فرد محدود شود.
معمولاً از دو روش کم تهاجمی، میکرودیسکِکتومی و میکرودیسکِکتومی آندوسکوپی، برای جراحی دیسک کمر استفاده می‌شود. این روش‌ها، فشار را از روی ریشه‌ی عصبی برداشته و شرایط بهبودی بهتری را برای دیسک فراهم می‌کنند. معمولاً فقط بخش کوچکی از دیسک که به ریشه‌ی عصبی فشار می‌آورد، باید برداشته شود و بیشتر قسمت‌های دیسک سالم می‌ماند.
دیسککتومی کمر
در جراحی دیسک کمر به روش دیسککتومی کمر، بیمار تحت بیهوشی عمومی قرار می‌گیرد. جراح، برش کوچک 2.5 تا 5 سانتی‌متری را روی پوست در ناحیه‌ی آسیب‌دیده‌ی کمر ایجاد خواهد کرد. سپس، عضله را جدا می‌کند تا استخوان زیرین (لامینا) که اعصاب و یا طناب نخاعی را احاطه کرده است، نمایان شود. قطعه‌ای از لامینا یا کُل لامینا همراه با رباط‌های اطراف برداشته می‌شود تا دیسک آسیب‌دیده نمایان شود. قسمت‌های برآمده‌ی دیسک بین مهره‌ای به همراه قطعات آسیب‌دیده‌ی دیسک برداشته می‌شوند. در نهایت، این فضای خالی با بافت ترمیمی پُر می‌شود. در مرحله‌ی بعد، لوله‌ی تخلیه برای خارج کردن خون اضافی در محل جراحی قرار داده می‌شود و در نهایت، پوست با بخیه‌های قابل جذب، بسته می‌شود.
فرد ممکن است پس از جراحی و هنگام بیدار شدن از خواب، کمی درد در ناحیه‌ی عمل احساس کند. استفاده از داروهای ضد درد، آنتی‌بیوتیک‌ها و مایع درمانی وریدی می‌تواند به فرد کمک کند تا هیدراته بماند. قبل از اینکه فرد به آرامی به رژیم غذایی کامل و معمولی برگردد، تنها، رژیم غذایی مایع را دریافت خواهد کرد. برای تسکین درد، داروهایی به مدت 2-1 هفته برای فرد تجویز می‌شود. برای تسریع فرایند بهبودی، فرد باید فعال باشد! یعنی، هر روز پیاده‌روی مختصری داشته باشد و به آرامی فواصل پیاده‌روی خود را افزایش دهد. از بلند کردن اجسام سنگین، فعالیت شدید و حرکات بیش از حد، خودداری کند.
میکرودیسککتومی آندوسکوپی
در جراحی دیسک کمر به روش میکرودیسکِکتومی آندوسکوپی، ابزارها از طریق یک لوله یا لوله‌هایی نازک وارد بدن می‌شوند تا اختلال در بافت‌های اطراف به حداقل برسد. دوربینی کوچک از طریق لوله، وارد بدن می‌شود تا تصویری را برای جراح فراهم کند.
هر دو نوع جراحی معمولاً به‌صورت سرپایی یا با یک شب اقامت در کلینیک مغز و اعصاب انجام می‌شود. اکثریت بیماران، ظرف مدت یک تا سه هفته به روال معمول خود باز می‌گردند. میکرودیسککتومی و میکرودیسککتومی آندوسکوپی به ویژه در تسکین درد ساق پا، که معمولاً سیاتیک نامی‌ده می‌شود، مفید هستند.
معمولاً، جراحی دیسک کمر دارای میزان موفقیت بالایی است. 84% از افرادی که جراحی دیسک کمر را به روش میکرودیسککتومی انجام می‌دهند، نتایج خوب و عالی کسب می‌کنند و نزدیک به 80% از افرادی که جراحی را به شیوه‌ی میکرودیسککتومی آندوسکوپی انجام می‌دهند، از انجام آن راضی بوده‌اند.
مطالعات نشان داده است، افرادی که تحت عمل جراحی قرار گرفته‌اند، بهبودی بیشتری در علائم مربوط به درد دیسک کمر آن‌ها، حاصل شده است.
در این مطلب به بررسی بیماری دیسک کمر، علل و علائم مربوط به این بیماری، چگونگی ایجاد این بیماری، راه‌های پیشگیری و درمان این بیماری به روش جراحی و غیرجراحی پرداخته شد. همانطور که عنوان گردید، راهکار درمانی اصلی این بیماری، جراحی دیسک کمر است. توصیه می‌شود در صورت بروز هرگونه درد مزمن در ناحیه‌ی ستون فقرات، کمر و پاها، علائم خود را تحت نظر یک پزشک جراح بررسی کنید تا در صورت تشخیص پزشک، بتوانید در زمان مناسب اقدام به جراحی دیسک کمر نمایید.
