جراحی آندوسکوپی هیدروسفالی، هرآنچه باید بدانید

هیدروسفالی یکی از اختلالات مهم مغزی است که به‌دلیل تجمع بیش‌ از حد مایع مغزی-نخاعی (CSF) در بطن‌های مغز ایجاد می‌شود و در صورت عدم درمان می‌تواند به آسیب جدی بافت مغز و حتی مرگ منجر شود. تا سال‌ ها تنها روش درمان مؤثر برای این بیماری، کارگذاری شنت مغزی بود؛ اما با پیشرفت تکنولوژی‌ های جراحی، روش جدیدی به‌نام جراحی آندوسکوپی هیدروسفالی مطرح شد که در بسیاری از بیماران می‌تواند جایگزین شنت‌گذاری باشد.

در این روش، بدون نیاز به کاشت دائمی شنت، مسیر طبیعی تخلیه مایع مغزی با استفاده از تکنیک‌ های کم‌تهاجمی بازسازی می‌شود. جراحی آندوسکوپی هیدروسفالی به‌ویژه در مواردی مانند هیدروسفالی انسدادی، می‌تواند نتایجی بسیار موفق و پایدار داشته باشد.

در این مقاله به‌طور کامل با نحوه انجام این جراحی، مزایا، عوارض احتمالی، میزان موفقیت، و تفاوت آن با سایر روش‌ های درمانی آشنا خواهید شد. اگر شما یا یکی از عزیزانتان با مشکل هیدروسفالی روبه‌رو هستید، مطالعه این مطلب می‌تواند گام مهمی در جهت تصمیم‌گیری آگاهانه برای انتخاب بهترین روش درمان باشد.

جراحی آندوسکوپی هیدروسفالی چیست ؟

جراحی آندوسکوپی هیدروسفالی (Endoscopic Third Ventriculostomy – ETV) یکی از روش‌ های نوین و کم‌تهاجمی برای درمان هیدروسفالی است که به‌ویژه در موارد هیدروسفالی انسدادی (Obstructive Hydrocephalus) کاربرد دارد. در این روش به جای استفاده از شنت مغزی، با کمک دستگاه آندوسکوپ که یک لوله باریک با دوربین بسیار ظریف است، پروفسور جراح مغز و اعصاب به داخل بطن مغز دسترسی پیدا می‌کند و یک مسیر جدید در کف بطن سوم ایجاد می‌نماید. این مسیر به مایع مغزی-نخاعی اجازه می‌دهد تا از انسداد عبور کند و مجدداً وارد جریان طبیعی خود در اطراف مغز و نخاع شود.

این روش به‌طور قابل‌ توجهی میزان وابستگی بیمار به شنت را کاهش می‌دهد، چرا که برخلاف شنت که ممکن است به مرور زمان دچار انسداد، عفونت یا شکستگی شود، در جراحی آندوسکوپی مسیر طبیعی بدن برای تخلیه مایع فعال می‌شود.

مزیت اصلی این نوع جراحی، کاهش عوارض درازمدت، کوتاه‌تر شدن مدت بستری در بیمارستان، و بهبود سریع‌تر بیمار است. همچنین این جراحی اغلب با برش بسیار کوچک انجام می‌شود که به کاهش جای زخم و درد پس از عمل نیز کمک می‌کند.

البته لازم است پیش از انتخاب این روش، نوع هیدروسفالی، سن بیمار، وضعیت بطن‌ها و سایر شرایط بالینی به دقت بررسی شود؛ چرا که جراحی آندوسکوپی برای همه انواع هیدروسفالی مؤثر نیست. مشاوره با یک فوق‌ تخصص جراحی مغز و اعصاب بهترین راه برای انتخاب دقیق‌ترین مسیر درمانی در این شرایط خواهد بود.

کلینیک جراحی مغز و اعصاب طبیب

تیم جراحی مغز و اعصاب کلینیک طبیب به سرپرستی دکتر علیرضا طبیب خوئی جراح مغز و اعصاب ، فلوشیپ قاعده جمجمه ، دانشیار و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران در خدمت شما مراجعین گرامی به این مرکز فوق تخصصی کشور میباشد

جراح مغز و اعصاب و ستون فقرات

رتبه اول بورد تخصصی جراحی مغز و اعصاب کشور

فلوشیپ و مدرس جراحی قاعده جمجمه

دانشیار و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران

سابقه بیش از هزاران جراحی موفق در حوزه جراحی مغز و اعصاب

خدمات قابل ارائه

آندوسکوپی مغز و  جراحی قاعده جمجمه
جراحی تومور های پیچیده مغزی
جراحی های میکروسکوپی بیماریهای عروق مغز از جمله آنوریسم های مغزی و کلافه های شریانی وریدی برای درمان دائم و قطعی آنها
جراحی باز و لیزری و درمان غیر جراحی دیسک و سایر بیماریهای ستون فقرات

تلفن جهت تعیین وقت

۰۲۱-۲۲۳۸۸۳۰۱

۰۲۱-۲۲۳۸۸۳۰۲

چه زمانی جراحی آندوسکوپی برای هیدروسفالی توصیه می‌شود؟

جراحی آندوسکوپی هیدروسفالی یا ETV زمانی توصیه می‌شود که علت بروز هیدروسفالی، انسداد در مسیر جریان طبیعی مایع مغزی-نخاعی (CSF) باشد. این نوع از هیدروسفالی که با عنوان هیدروسفالی انسدادی یا غیرارتباطی (Obstructive Hydrocephalus) شناخته می‌شود، معمولاً ناشی از تنگی یا انسداد در مسیرهایی مانند مجرای مغزی سیلویوس (aqueduct of Sylvius) است. در این شرایط، مایع نمی‌تواند به درستی از بطن سوم عبور کند و در داخل مغز تجمع می‌یابد.

بیمارانی که دچار تومورهای بطن سوم، کیست کلوئید، چسبندگی‌ های داخل بطنی، یا تنگی مادرزادی مجرای سیلویوس هستند، معمولاً کاندید مناسبی برای جراحی آندوسکوپی محسوب می‌شوند. همچنین در نوزادان و کودکان، این روش می‌تواند جایگزینی مناسب برای شنت‌ گذاری مادام‌العمر باشد، به‌شرطی که ساختارهای آناتومیک مغز اجازه این مداخله را بدهند.

از سوی دیگر، در هیدروسفالی ارتباطی (Communicating Hydrocephalus)، که مشکل اصلی در جذب مایع CSF است نه در جریان آن، اثربخشی جراحی آندوسکوپی محدودتر خواهد بود و اغلب شنت‌گذاری انتخاب بهتری است. بنابراین، پیش از انجام ETV باید با استفاده از تصویربرداری MRI یا CT و گاهی همراه با تست‌های نورولوژیک و فلوومتری مایع مغزی نخاعی، نوع دقیق هیدروسفالی مشخص شود.

تفاوت بین جراحی آندوسکوپی و شنت‌ گذاری در درمان هیدروسفالی

درمان هیدروسفالی به دو روش اصلی انجام می‌شود: شنت‌ گذاری مغزی (Ventriculoperitoneal Shunt) و جراحی آندوسکوپی هیدروسفالی (Endoscopic Third Ventriculostomy – ETV). هر یک از این روش‌ها کاربرد خاص خود را دارد و انتخاب بین آن‌ها به عوامل متعددی از جمله نوع هیدروسفالی، سن بیمار، ساختارهای آناتومیک مغز و سابقه درمانی وابسته است.

در شنت‌ گذاری، لوله‌ای باریک در بطن مغز کار گذاشته می‌شود تا مایع مغزی-نخاعی را به حفره دیگری از بدن – معمولاً حفره شکم – منتقل کند. این روش سال‌هاست که در درمان هیدروسفالی کاربرد دارد و به‌ویژه در هیدروسفالی ارتباطی مؤثر است. با این حال، شنت‌ ها ممکن است با مشکلاتی مانند انسداد، عفونت یا شکستگی لوله روبه‌رو شوند و نیاز به تعویض یا جراحی مجدد داشته باشند.

در مقابل، جراحی آندوسکوپی ETV، روشی کم‌ تهاجمی است که در آن با ایجاد یک سوراخ کوچک در کف بطن سوم، مسیر طبیعی تخلیه مایع احیا می‌شود. این روش بیشتر برای هیدروسفالی انسدادی کاربرد دارد و در صورت موفقیت، نیاز به شنت را به‌طور کامل از بین می‌برد. همچنین، میزان عفونت و نیاز به جراحی مجدد در این روش معمولاً کمتر است.

با این حال، ETV برای همه بیماران مناسب نیست و در برخی موارد، اثربخشی کمتری نسبت به شنت‌گذاری دارد. بنابراین انتخاب بین این دو روش باید بر اساس ارزیابی کامل تصویربرداری، بررسی فیزیولوژی مغز و نظر متخصص صورت گیرد.

مراحل انجام جراحی آندوسکوپی هیدروسفالی

جراحی آندوسکوپی هیدروسفالی (ETV) یک روش پیشرفته و کم‌تهاجمی برای درمان هیدروسفالی است که با استفاده از تکنولوژی آندوسکوپی انجام می‌شود. این جراحی معمولاً تحت بیهوشی عمومی انجام شده و مدت آن بین ۳۰ تا ۹۰ دقیقه متغیر است. مراحل این جراحی به صورت گام‌به‌گام شامل موارد زیر است:

در ابتدا، بیمار تحت بیهوشی کامل قرار می‌گیرد و سر او با پوزیشن مناسب روی تخت جراحی ثابت می‌شود. سپس جراح، با استفاده از سیستم ناوبری پیشرفته یا به‌صورت آناتومیک، محل ورود آندوسکوپ را روی جمجمه تعیین کرده و برشی کوچک در پوست سر ایجاد می‌کند. پس از ایجاد سوراخ کوچکی در استخوان جمجمه، آندوسکوپ به داخل بطن مغز هدایت می‌شود.

در مرحله بعد، جراح به کمک تصویر واضح دوربین آندوسکوپ، کف بطن سوم مغز را مشاهده کرده و با دقت بالا، یک سوراخ کوچک در این ناحیه ایجاد می‌کند. این سوراخ به مایع مغزی-نخاعی اجازه می‌دهد تا از انسداد عبور کرده و وارد فضای زیر عنکبوتیه شود، جایی که مایع به‌طور طبیعی جذب می‌شود.

پس از اطمینان از باز بودن مسیر جدید و بررسی جریان مایع، آندوسکوپ خارج شده و پوست سر بخیه زده می‌شود. بیمار معمولاً طی ۲۴ تا ۴۸ ساعت در بیمارستان تحت نظر باقی می‌ماند و در صورت پایدار بودن شرایط، ترخیص می‌شود.

جراحی ETV به‌دلیل دقت بالا و کم‌تهاجمی بودن، معمولاً با درد کمتر، دوره نقاهت کوتاه‌ تر و بهبودی سریع‌ تر نسبت به روش‌های سنتی همراه است. با این حال، انجام آن نیاز به مهارت بالای جراح و تجهیزات پیشرفته دارد.

خطرات و عوارض احتمالی جراحی آندوسکوپی هیدروسفالی

اگرچه جراحی آندوسکوپی هیدروسفالی (ETV) به‌عنوان روشی کم‌ تهاجمی، ایمن و مؤثر برای درمان هیدروسفالی شناخته می‌شود، اما مانند هر جراحی مغزی دیگری ممکن است با خطرات و عوارضی همراه باشد. شناخت این عوارض برای تصمیم‌گیری آگاهانه بیماران و خانواده‌ها اهمیت زیادی دارد.

یکی از عوارض احتمالی این جراحی، عدم موفقیت در باز شدن یا باقی‌ماندن مسیر تخلیه مایع مغزی-نخاعی است. در این حالت، مایع همچنان در بطن‌ها تجمع می‌یابد و ممکن است بیمار نیاز به شنت‌گذاری پیدا کند. این مسئله بیشتر در نوزادان و کودکانی با ساختار مغزی خاص دیده می‌شود.

از دیگر عوارض ممکن می‌توان به خونریزی داخل بطنی، عفونت مغزی ، نشت مایع مغزی نخاعی از محل جراحی، یا آسیب به بافت‌های حساس مغز اشاره کرد. البته این موارد نادر هستند و در مراکز مجهز با تیم جراحی باتجربه، احتمال بروز آن‌ها به حداقل می‌رسد.

برخی بیماران ممکن است پس از جراحی دچار سردرد، تهوع، خواب‌آلودگی یا مشکلات موقت تعادلی شوند که معمولاً ظرف چند روز برطرف می‌شوند. در موارد نادر، مسیر جدید ایجاد شده در کف بطن سوم ممکن است به‌مرور بسته شود و نیاز به مداخله مجدد پیدا کند.

برای کاهش این خطرات، انتخاب صحیح بیمار، ارزیابی دقیق قبل از عمل، استفاده از تجهیزات پیشرفته و پیگیری مستمر پس از جراحی از اهمیت بالایی برخوردار است. مشورت با جراح مغز و اعصاب باتجربه، مهم‌ترین گام برای کاهش احتمال بروز این عوارض است.

مراقبت‌ های بعد از جراحی آندوسکوپی هیدروسفالی

پس از انجام جراحی آندوسکوپی هیدروسفالی (ETV)، مراقبت‌ های صحیح در دوران نقاهت نقش بسیار مهمی در بهبود کامل و جلوگیری از بروز عوارض دارد. بیمار معمولاً بین ۲۴ تا ۷۲ ساعت پس از عمل در بخش مراقبت‌ های ویژه یا بخش نوروسرجری تحت نظر قرار می‌گیرد تا علائم حیاتی، سطح هوشیاری و فشار داخل جمجمه پایش شود.

در روزهای نخست، ممکن است بیمار دچار سردرد، تهوع، یا خواب‌آلودگی شود که اغلب موقتی است. استفاده از داروهای مسکن تجویز شده و استراحت کافی به کاهش این علائم کمک می‌کند. مصرف مایعات کافی، تغذیه سبک و اجتناب از فعالیت‌های سنگین از دیگر توصیه‌های ضروری در این دوران است.

پس از ترخیص، بیمار باید تا مدتی از خم شدن شدید، فشار به سر، بلند کردن اجسام سنگین و فعالیت‌های فیزیکی شدید خودداری کند. در صورت مشاهده علائمی مانند سردرد شدید و پایدار، استفراغ مکرر، اختلال در بینایی، تب، بی‌قراری یا کاهش سطح هوشیاری، باید فوراً به پزشک مراجعه شود؛ چرا که ممکن است نشانه‌ای از اختلال در عملکرد مسیر تخلیه مایع باشد.

تصویربرداری پیگیری (MRI یا CT) معمولاً چند هفته پس از عمل انجام می‌شود تا اطمینان حاصل شود مسیر ایجاد شده در بطن مغز باز و فعال باقی مانده است. همچنین مراجعه‌های منظم به جراح مغز و اعصاب برای ارزیابی وضعیت بالینی و بررسی علائم احتمالی حیاتی است.

با رعایت دقیق مراقبت‌های پس از عمل و پیگیری مستمر، بیشتر بیماران می‌توانند بدون نیاز به شنت و با کیفیت زندگی بالا به زندگی طبیعی بازگردند.

هزینه جراحی آندوسکوپی هیدروسفالی چقدر است؟

هزینه جراحی آندوسکوپی هیدروسفالی به عوامل مختلفی بستگی دارد که شامل نوع بیمارستان (دولتی یا خصوصی)، دستمزد جراح، تجهیزات مورد استفاده، هزینه‌های بستری و مراقبت‌های پس از عمل می‌شود. در مراکز خصوصی و فوق‌ تخصصی، به‌دلیل استفاده از تجهیزات پیشرفته آندوسکوپی، هزینه این جراحی معمولاً بالاتر از روش‌های سنتی مانند شنت‌گذاری است. با این حال، در صورت موفقیت، ETV می‌تواند نیاز به جراحی‌های بعدی یا تعویض شنت را کاهش دهد و در بلندمدت مقرون‌به‌صرفه‌تر باشد. در برخی موارد، بیمه‌های درمانی بخشی از این هزینه را پوشش می‌دهند. توصیه می‌شود قبل از اقدام به جراحی، برآورد دقیق هزینه توسط تیم درمانی و هماهنگی با بیمه انجام شود تا بیمار و خانواده با آگاهی کامل تصمیم‌گیری کنند.به صورت کلی و حدودی هزینه این جراحی در بیمارستان خصوصی در حدود 200 میلیون میباشد