شنت مغزی چیست ؟

مقدمه

زمانی که مایع مغزی نخاعی در فضای داخلی جمجمه افزایش می‌یابد، فشار بسیاری بر روی جمجمه و مغز ایجاد می‌کند و از این رو ممکن است مشکلات عدیده‌ای در سلامت فرد ایجاد شود. به همین خاطر مایع مغزی نخاعی موجود در سر باید همواره به میزان مشخصی تولید و جذب شود تا تعادل در مهم‌ترین عضو بدن یعنی سر، به صورت مداوم برقرار باشد. اگر بنا به هر دلیلی این مایع بیش از حد قابل جذب، تولید و در فضای جمجمه جمع شود، در این صورت دستگاه شنت مغزی می‌تواند راهکاری مناسب برای هدایت مایع اضافی موجود به دیگر بخش‌های بدن باشد.

در این مقاله قصد داریم درباره شنت مغزی و کاربرد آن در علم پزشکی صحبت کنیم و بسیاری از پرسش‌های پرتکرار را در زمینه قرار دادن این دستگاه در مغز، پاسخ دهیم.

 

مایع مغزی نخاعی چیست

مایع مغزی نخاعی که در زبان پزشکی Cerebro Spinal Fluid یا به اختصار CSF نامی‌ده می‌شود، مایعی هم‌چگال با مغز است که فضای بین مغز و جمجمه را پر کرده و به دلیل همین برابری تقریبی چگالی باعث شناور شدن مغز در خود می‌شود. این مایع توسط شبکه مشیمیه‌ای بطن‌های مغزی تولید می‌شود و به طور مداوم توسط پرزهای عنکبوتیه مغز، مجاری شبه لنفاوی اطراف اعصاب و خود شبکه مشیمیه‌ای نیز جذب می‌شود.

نقش مایع مغزی نخاعی پیش از هر چیز در شناور کردن مغز است. مغز انسان به طور میانگین حدود 1400 گرم وزن دارد؛ اما با شناور شدن در این مایع، وزن مغز به 25 تا 30 گرم می‌رسد. به‌جز این مورد، این مایع می‌توانند مانند یک بافر تمامی ضربات وارده به جمجمه را دفع کرده و مانع از ضربه به مغز شود. به علاوه در بهبود گردش خون در رگ‌های مغزی نیز کمک کرده و سبب پایداری شیمیایی با دفع مواد ضائد موجود در جمجمه نیز خواهد شد؛ بنابراین وجود این مایع برای سلامتی مغز کاملاً الزامی است.

اما با این حال گاهی بنا به دلایلی که در ادامه به آن‌ها خواهیم پرداخت، میزان ترشح این مایع در بدن بیش از میزان قابل جذب می‌رسد که در این شرایط ممکن است باعث فشار و آسیب نیز باشد. اینجا است که شنت مغزی می‌تواند به کمک مغز شتافته و باعث خروج مایع مغزی نخاعی اضافه موجود در فضای داخلی جمجمه گردد.

دلایل ترشح بیش از حد مایع مغزی نخاعی

مقدار مایع موجود در فضای بیرونی مغز باید فشاری در حدود 10 میلی‌متر جیوه داشته باشد. اگر مقدار تولید مایع مغزی نخاعی در بدن افزایش یابد و یا پرزهای عنکبوتی نتوانند مقدار مازاد این مایع را جذب کنند، این فشار افزایش یافته و دردسر ساز می‌شود. خوب است بدانید که روزانه حدود 500 میلی‌لیتر مایع مغزی نخاعی در بدن تولید می‌شود و فضای موجود برای این مایع در جمجمه تنها 150 میلی‌لیتر است؛ بنابراین مقدار باقی مانده به صورت طبیعی توسط بدن جذب خواهد شد.

زمانی که مایع بیش از حد در مغز باشد، به آن هیدروسفالی گفته می‌شود و روش اصلی درمان آن نیز کار گذاشتن شنت مغزی است که در ادامه به آن خواهیم پرداخت. اما پیش از هر چیز باید بدانیم علت‌های احتمالی هیدروسفالی در بدن چیست؟ این عارضه ممکن است به صورت مادرزادی و یا در دوران بزرگسالی اتفاق بیفتد که دلایل آن با هم متفاوت خواهد بود. در دوران نوزادی ممکن است یکی از دلایل زیر عامل بروز هیدروسفالی باشد:

• ناهنجاری ژنتیکی
• نقص در ستون فقرات نوزاد
• عفونت در دوران بارداری
• وارد شدن ضربه در دوران بارداری یا زمان زایمان
• خونریزی مغزی جنین یا نوزاد
• وجود غده (تومور) در دستگاه عصبی

اما در بزرگسالی دلایل کمی متفاوت است و یکی از شرایط زیر ممکن است عامل وقوع این عارضه باشد:

• ضربه مغزی منجر به خون‌ریزی داخلی
• تومور مغزی
• تومور نخاع
• عفونت سیستم عصبی مرکزی (بخاطر بیماری‌هایی مانند مننژیت)
• سکته مغزی (که منجر به خونریزی داخلی مغز شود)

 

شنت مغزی و کاربرد آن

شنت مغزی، دستگاهی به ظاهر ساده با قابلیتی فوق‌العاده است که از دو لوله سیلیکونی نازک و قابل انعطاف و یک دریچه یک طرفه تشکیل شده است. این دستگاه توسط عمل جراحی شنت مغزی در درون مغز کار گذاشته می‌شود و قادر است مایع مغزی نخاعی مازاد موجود در جمجمه را که می‌تواند منجر به بزرگ شدن سر یا آسیب‌های بیشتر شود، از جمجمه خارج و به دیگر قسمت‌های بدن منتقل نماید.

از دو لوله نازک و منعطف این دستگاه، یکی کوتاه و دیگری بلندتر است. لوله کوتاه از طریق حفره‌ای نازک به درون جمجمه راه یافته و در آن کار گذاشته می‌شود. دریچه در قسمت بیرونی جمجمه قرار می‌گیرد و قادر است با شناسایی فشار مایع مغزی نخاعی، مقداری از آن را تا رسیدن به فشار مطلوب، به بیرون بکشد. مایع بیرون کشیده شده به وسیله لوله‌ای که در زیر پوست فرد قرار می‌گیرد، به نواحی شکمی بدن منتقل می‌شود تا در آنجا جذب شده و خطر تورم جمجمه را کاهش دهد.

 

عمل کار گذاشتن شنت مغزی به چه صورت است؟

دستگاه شنت مغزی توسط یک جراح متخصص مغز و اعصاب در بدن بیمار قرار داده می‌شود. به این عمل، عمل شنت گذاری گفته می‌شود و عملی حساس و زمان‌ بر خواهد بود. در این عمل که تحت بیهوشی کامل انجام می‌شود، قسمتی از جمجمه، گردن و پهلوی بیمار سوراخ خواهد شد. لوله کوچک از طریق سوراخ ایجاد شده در جمجمه، به درون آن راه خواهد یافت. لوله از زیر پوست بیمار به کنار گوش او خواهد رسید؛ جایی که دستگاه شنت یا همان دریچه قرار خواهد گرفت. سپس لوله بزرگ از پشت گوش بیمار به ناحیه شکمی و پهلوی بیمار منتقل خواهد شد و با جاگذاری این لوله در قسمتی از بدن و بخیه زخم‌ها عمل به پایان خواهد رسید.

دستگاه شنت مغزی می‌تواند بلافاصله پس از کارگذاشته شدن در بدن عملیات جمع آوری مایع مغزی نخاعی را آغاز کند تا فشار درون جمجمه به سطح مطلوب برسد. این عمل مختص بیمارانی است که مایع مغزی نخاعی آنان به طور مداوم در حال ترشح بیش از حد است و برای بیمارانی که به صورت موقت و به سبب یک اختلال ساده مایع مغزی نخاعی آنان رو به افزایش گذاشته، روش‌های دیگری نیز وجود دارد.

عوارض شنت مغزی

عوارض شنت گذاری در مغز ممکن است در دو حالت کوتاه مدت و بلند مدت نمود پیدا کند. این دستگاه قرار است در مغز و بدن فرد کار گذاشته شود؛ بنابراین مراقبت از آن به‌خصوص در روزهای اولیه پس از جراحی بسیار اهمیت دارد. تا زمان پیوند کامل زخم‌های جراحی، باید از بروز عفونت در زخم‌ها جلوگیری کرد.

در روزهای اولیه نباید زمان خواب فشاری به دستگاه وارد شود. بنابراین خوابیدن بر روی گوشی که دستگاه در کنار آن کار گذاشته شده، ممنوع خواهد بود. همچنین از دست زدن و فشار دادن دستگاه در روزهای اولیه باید خودداری کرد. همچنین استحمام و شستشوی محل زخم با شامپو یا لوسیون بدن در هفته اول می‌تواند باعث بروز عفونت شود.

افزایش فشار خون در هفته اول جراحی ممکن است خطرناک باشد. بنابراین در هفته اول باید از انجام کارهای سنگین، بلند کردن اجسام دارای وزن زیاد، انجام فعالیت جنسی، استرس و ترس جلوگیری شود. پانسمان زخم‌ها باید به طور مرتب تعویض شود و مراجعه به متخصص مغز و اعصاب تهران جهت بررسی بهبود زخم‌ها پس از 10 روز الزامی خواهد بود. تداوم علائمی مانند تب، سردرد، سرگیجه، تهوع و استفراغ در دو هفته اول نیاز به توجه و مراجعه به پزشک خواهد داشت.

برخی عوارض استفاده از این دستگاه جزو عوارض بلند مدتی هستند که به‌خاطر خود دستگاه ممکن است به وجود آمده باشند. به عنوان مثال موارد زیر ممکن است اتفاق افتاده باشد:

• خراب شدن دستگاه شنت مغزی

دستگاه شنت مغزی دستگاهی مکانیکی است و نمی‌تواند تا ابد ضمانت سلامت عملکرد داشته باشد. این دستگاه نیز بسته به کیفیت ساخت و مراقبتی که شما از آن خواهید داشت، ممکن است در طولانی مدت دچار خرابی شده و دیگر نتواند مایع مغزی نخاعی را جذب کند؛ در این صورت فرد مجدداً دچار عوارض ناشی از هیدروسفالی گردد.

• گرفتگی لوله دستگاه

لوله شنت مغزی ممکن است به دلیل رسوب داخلی (در دراز مدت) یا بروز لخته یا عفونت ناشی از جراحی (در کوتاه مدت) بگیرد و مانع از عمل انتقال مایع مغزی نخاعی به قسمت شکمی‌شود. در این صورت گاهی می‌توان با روش‌های مرسوم این مشکل را رفع نمود و در موارد نادری ممکن است نیاز به جراحی مجدد نیز باشد.

• تخلیه بیش از حد

یکی دیگر از عارضه‌های ناشی از خرابی این دستگاه، ممکن است پرکاری آن باشد که منجر به تخلیه بیش از حد مایع مغزی شده و عوارض دیگری را به وجود خواهد آورد. در چنین می‌توان با ترمیم عملکرد دریچه دستگاه از ناحیه کناری گوش بیمار، بدون نیاز به بیهوشی مسئله را رفع رجوع نمود.

جمع بندی و نتیجه گیری

دستگاه شنت مغزی، دستگاهی است که وظیفه انتقال مایع اضافی مغزی نخاعی موجود در جمجمه به سوی ناحیه شکمی را دارد. این مایع در صورت تجمع در جمجمه منجر به هیدروسفالی شده و عوارض فراوانی را برای فرد بیماری به وجود می‌آورد. به کمک عمل جراحی شنت گذاری و مراقبت از این دستگاه، بسیاری از کودکانی که به صورت مادرزادی دچار هیدروسفالی هستند، می‌توانند زندگی بهتری را تجربه کنند. به‌خاطر داشته باشید که عمل شنت گذاری در مغز نیاز به مراقبت ویژه دارد و بهتر است که فرد، به طور مرتب (هر شش ماه یا یکسال یکبار) جهت بررسی عملکرد دستگاه و فیزیک خود، به پزشک متخصص مراجعه نماید.