جراحی آندوسکوپی تومور هیپوفیز از طریق بینی، راهنمای کامل

تقریباً حدود یک قرن پیش، دکتر هاروی کوشینگ، کمک بزرگی برای بشریت انجام داد؛ او توانست به درک بهتری از عملکرد غده هیپوفیز برسد. دکتر کوشینگ، به عنوان پدر جراحی مغز و اعصاب ، پیشگام در رویکردهای جراحی آدنوم هیپوفیز (تومورهای غیرسرطانی) است و تکنیک او که نیاز به جراحی باز جمجمه داشت، تا چند دهه گذشته به عنوان استاندارد طلایی باقی ماند. اما، با ظهور روش جراحی مغز و اعصاب مدرن، جراحی آندوسکوپی تومور هیپوفیز از طریق بینی، به عنوان روشی کم‌ تهاجمی مطرح شد. آیا با نحوه انجام این نوع جراحی آشنایی دارید؟ از مزایا و معایب آن چه می‌دانید؟ در این مطلب، سعی کرده‌ایم به این موضوعات بپردازیم.

معرفی کلینیک هیپوفیز طبیب

کلینیک هیپوفیز طبیب یکی از مراکز تخصصی و پیشرفته در حوزه تشخیص و درمان بیماری‌های مرتبط با غده هیپوفیز است. این کلینیک با بهره‌گیری از تیمی مجرب و متخصص، شامل جراحان مغز و اعصاب، متخصصان غدد، رادیولوژیست‌ها و سایر تخصص‌های مرتبط، خدمات جامع و کاملی را برای بیماران ارائه می‌دهد. کلینیک هیپوفیز طبیب مجهز به تجهیزات پیشرفته تصویربرداری، از جمله ام آر آی و سی‌ تی اسکن‌های دقیق، است که به تشخیص سریع و دقیق تومورهای هیپوفیز و دیگر ناهنجاری‌های مرتبط کمک می‌کند.

در این کلینیک، روش‌های نوین و کم‌تهاجمی درمانی، مانند جراحی آندوسکوپی تومور هیپوفیز و رادیوتراپی هدفمند، به کار گرفته می‌شوند تا بهترین نتایج ممکن برای بیماران حاصل شود. تیم درمانی کلینیک هیپوفیز طبیب با رویکردی چند تخصصی به بررسی و درمان هر بیمار می‌پردازد و با توجه به وضعیت بالینی و نیازهای خاص هر فرد، بهترین روش‌های درمانی را انتخاب می‌کند. همچنین، این کلینیک به مدیریت علائم پس از جراحی و ارائه مراقبت‌های طولانی‌مدت برای جلوگیری از عود تومور و بهبود کیفیت زندگی بیماران نیز توجه ویژه‌ای دارد.

هیپوفیز چیست ؟

غده هیپوفیز با ابعادی متوسط، در پایین مغز و در قسمت بالای حفره داخلی بینی قرار دارد و مسئول تنظیم هورمون‌های بدن و پیام‌ رسان‌های شیمیایی است که از طریق خون حرکت می‌کنند. این غده، تقریباً در هر قسمت از عملکرد بدن نقش مهمی ایفا می‌کند و اغلب از آن به عنوان غده اصلی یاد می‌شود. زیرا، هدایت سایر غدد را برای ترشح هورمون‌های ضروری بر عهده دارد.

تومور هیپوفیز چیست ؟

هنگامی که در غده‌ هیپوفیز، بافتی به صورت غیرطبیعی شروع به رشد ‌کند به آن تومور هیپوفیز یا آدنوم هیپوفیز گفته می‌شود که توموری خوش‌خیم (غیرسرطانی) است و می‌تواند با طیف وسیعی از علائم همراه باشد. تومور هیپوفیز، بر این اساس که آیا به ساختارهای مجاور فشار وارد می‌کند و یا اینکه بر ترشح هورمون موثر است، متفاوت خواهد بود. البته، در برخی موارد، ممکن است تومور بدون علامت باشد. لازم به ذکر است که اگر تومورها درمان نشوند، می‌توانند رشد کنند و باعث ایجاد مشکلاتی از جمله: تغییرات بینایی، فشار خون پایین، خستگی، بی‌نظمی‌های قاعدگی و کاهش میل جنسی شوند. یکی از روش‌ های درمان تومور هیپوفیز ، جراحی آندوسکوپی تومور هیپوفیز است که در این مطلب به آن می‌پردازیم؛ اما بهتر است در ادامه همین بخش با هورمون‌هایی که تحت تاثیر تومورهای هیپوفیزی قرار می‌گیرند، آشنا شویم.

علائم ناشی از تومورهای هیپوفیز

اگر تومور هورمون‌ ترشح کند، علائم تومور هیپوفیز بستگی به این موضوع دارد که کدام هورمون ترشح می‌شود. شایع‌ترین هورمون‌های مرتبط با آدنوم هیپوفیز عبارتند از:

• هورمون آدرنوکورتیکوتروپیک یا (ACTH) : برخی تومورها، تولید کورتیزول را که منجر به بیماری کوشینگ می‌شود، تحریک می‌کنند. علائم بیماری ممکن است شامل افزایش سریع وزن، تعریق بیش از حد، کبودی، فشار خون بالا، قند خون بالا، دوره‌های قاعدگی نامنظم، ناتوانی جنسی و یا کاهش میل جنسی باشد.
• هورمون رشد: تاثیر برخی تومورهای هیپوفیز بر روی هورمون رشد به این گونه است که ممکن است علائمی از جمله بزرگ شدن دست‌ها، پاها، بینی، لب‌ها یا گوش‌ها رخ دهد و یا مواردی از جمله مشکلات قلبی، درد مفاصل و افزایش موهای بدن مشاهده شود.
• پرولاکتین: تولید بیش از حد هورمون پرولاکتین توسط تومورهای هیپوفیز می‌تواند باعث کاهش سطح طبیعی هورمون‌های جنسی شود و مسائلی از جمله قاعدگی‌های نامنظم، ترشحات شیری از پستان، کاهش میل جنسی و اختلال نعوظ رخ دهد.
• هورمون محرک تیروئید یا (TSH) : تولید بیش از حد این هورمون می‌تواند باعث کاهش وزن، ضربان سریع قلب، ریزش مو، خستگی، ضعف و تعریق بیش از حد شود.

تشخیص تومور هیپوفیز

آدنوم هیپوفیز معمولاً با ام آر آی تشخیص داده می‌شود. اگرچه، گاهی اوقات تومورهای بزرگ را می‌توان در سی تی اسکن هم مشاهده کرد. تومور را می‌توان از طریق آزمایش خون برای تعیین سطوح هورمونی نیز تشخیص داد. برخی از آدنوم‌های هیپوفیز علائمی ایجاد نمی‌کنند و ممکن است به طور اتفاقی در MRI یا سی تی اسکن مشخص شوند. با این حال، اگر تومور در حال رشد باشد، ممکن است ساختارهای مهم مغز را فشرده کند، یا بر روی ترشح هورمون‌ها تاثیر بگذارد که در این صورت پزشک جراح به احتمال زیاد نیاز به جراحی آندوسکوپی تومور هیپوفیز را تشخیص می‌دهد.

درمان تومور هیپوفیز به چه روش هایی انجام میشود ؟

تومور هیپوفیز یکی از تومورهای نادر است که در غده هیپوفیز واقع در پایه مغز رشد می‌کند. این غده نقش مهمی در تنظیم هورمون‌های بدن دارد و هنگامی که تومور در این ناحیه شکل می‌گیرد، ممکن است باعث اختلال در ترشح هورمون‌ها و ایجاد علائم متنوعی شود. روش‌های درمانی برای تومور هیپوفیز به نوع، اندازه و موقعیت تومور، همچنین وضعیت سلامت عمومی بیمار بستگی دارد. درمان‌های رایج شامل جراحی تومور هیپوفیز، رادیوتراپی و دارودرمانی است.

جراحی تومور هیپوفیز

جراحی معمولاً اولین گزینه برای درمان تومور هیپوفیز است، به ویژه اگر تومور بزرگ باشد و بر عملکرد غده‌های مجاور یا اعصاب تأثیر بگذارد. روش جراحی معمولاً از طریق بینی و سینوس‌ها انجام می‌شود (به نام ترانس‌ اسفنوئیدال)، که به جراح امکان می‌دهد بدون باز کردن جمجمه به تومور دسترسی پیدا کند. این روش کم‌تهاجمی است و زمان بهبودی بیمار نسبت به جراحی‌های سنتی کوتاه‌تر است.

 رادیوتراپی

در صورتی که جراحی امکان‌پذیر نباشد یا تومور به طور کامل برداشته نشود، رادیوتراپی به کار می‌رود. رادیوتراپی از اشعه‌های قوی برای از بین بردن سلول‌های سرطانی استفاده می‌کند. روش‌های پیشرفته‌تری مانند رادیوتراپی پروتونی یا گامانایف وجود دارند که دقت بالاتری دارند و می‌توانند به طور مستقیم روی تومور متمرکز شوند و به بافت‌های سالم کمتر آسیب برسانند.

 دارو درمانی

در برخی موارد، تومور هیپوفیز ممکن است به داروهای هورمونی حساس باشد. داروهایی که هورمون‌های تولید شده توسط تومور را مهار می‌کنند یا آن‌ها را متعادل می‌سازند، می‌توانند برای کنترل علائم استفاده شوند. دارودرمانی به خصوص در مواردی که تومور غیرقابل جراحی باشد یا برای جلوگیری از عود آن استفاده می‌شود.

این روش‌ها به تنهایی یا در ترکیب با یکدیگر ممکن است به کار گرفته شوند، و انتخاب روش مناسب به نیازهای خاص بیمار بستگی دارد.

روش های جراحی تومور هیپوفیز

جراحی تومور هیپوفیز یکی از اصلی‌ترین روش‌های درمانی برای برداشتن یا کاهش حجم این تومور است که در غده هیپوفیز، واقع در مغز، تشکیل می‌شود. روش‌های جراحی متنوعی برای این نوع تومور وجود دارد که هر کدام بسته به اندازه و موقعیت تومور، همچنین شرایط بیمار انتخاب می‌شوند.

جراحی آندوسکوپی تومور هیپوفیز از طریق بینی

این روش رایج‌ ترین و کم‌ تهاجمی‌ترین نوع جراحی برای برداشتن تومور هیپوفیز است. در این روش، جراح از طریق بینی و سینوس اسفنوئید به تومور دسترسی پیدا می‌کند. با استفاده از ابزارهای دقیق و میکروسکوپ، تومور برداشته می‌شود بدون اینکه نیازی به باز کردن جمجمه باشد. این روش زمان بهبودی کوتاه‌تری دارد و عوارض جانبی کمتری نسبت به جراحی‌های سنتی دارد.

جراحی تومور هیپوفیز به روش باز یا کرانیوتومی (Craniotomy):

در مواردی که تومور بسیار بزرگ است یا دسترسی از طریق بینی امکان‌پذیر نیست، جراحی کرانیوتومی انجام می‌شود. در این روش، جراح تومور هیپوفیز یک قسمت کوچک از جمجمه را برداشته تا بتواند به تومور دسترسی پیدا کند. این نوع جراحی پیچیده‌تر است و معمولاً برای تومورهای بزرگ‌تر یا آن‌هایی که به بافت‌های اطراف گسترش یافته‌اند به کار می‌رود.

انتخاب روش جراحی بسته به شرایط بیمار و موقعیت تومور توسط تیم پزشکی تعیین می‌شود.

عوارض جراحی هیپوفیز به روش آندوسکوپی

جراحی آندوسکوپی تومور هیپوفیز، نوعی جراحی بی‌ خطر محسوب می‌شود. با این وجود، مشابه همه روش‌های جراحی با خطرات واکنش به بیهوشی، خونریزی مغزی و عفونت همراه است. از جمله خطرات و عوارض مهم دیگری که ممکن است در این نوع جراحی رخ دهد عبارتند از:

• نشت مایع مغزی نخاعی از بینی : مایع مغزی نخاعی، مایعی است که مغز را احاطه کرده است و ممکن است پس از جراحی آندوسکوپی تومور هیپوفیز، از بینی نشت کند. در برخی موارد، ممکن است برای ترمیم نشت مایع مغزی نخاعی ، جراحی دیگری نیز انجام شود.
• مننژیت : نوعی عفونت است که در غشای پوشاننده مغز و نخاع و معمولاً پس از جراحی رخ می‌دهد. این نوع عفونت، معمولاً در صورت نشت مایع مغزی نخاعی شایع است.
• آسیب به بخش‌های سالم غده هیپوفیز. در صورتی که در حین انجام جراحی آندوسکوپی تومور هیپوفیز، به نواحی از هیپوفیز که وظیفه ترشح هورمون‌ را بر عهده دارند، آسیب وارد شود، ممکن است نیاز باشد تا بعد از جراحی به فرد هورمون تزریق شود.
• دیابت بی‌مزه. اگر به بخشی از غده هیپوفیز که وظیفه کنترل ادرار را بر عهده دارند، آسیب وارد شود، ممکن است فرد دچار تکرر ادرار و تشنگی گردد.
• خونریزی شدید. اگر در حین عمل جراحی آندوسکوپی تومور هیپوفیز، آسیبی به رگ‌های خونی اصلی وارد شود، ممکن است خونریزی شدید و مداوم در مغز یا بینی رخ دهد.
• مشکلات بینایی. اعصابی که وظیفه تامین قدرت بینایی را بر عهده دارند، نزدیک به غده هیپوفیز قرار دارند که در صورت آسیب، ممکن است منجر به مشکلات بینایی در فرد شوند.
• سایر مشکلات. بسته به شرایط خاص پزشکی که ممکن است برای هر فردی وجود داشته باشد، احتمال وجود خطرات دیگری نیز برای بیمار امکانپذیر است.

آمادگی های لازم قبل از جراحی تومور هیپوفیز

• ممکن است لازم باشد تا بیمار برای ارزیابی قبل از جراحی آندوسکوپی تومور هیپوفیز به متخصص داخلی و یا فوق تخصص غدد ارجاه داده شود.
• این جراحی، با بیهوشی عمومی انجام می‌شود، بنابراین از بیمار خواسته می‌شود که حداقل 6 ساعت قبل از عمل، از خوردن و آشامیدن پرهیز کند.
• ممکن است لازم باشد تا برخی از داروهایی که بیمار مصرف می‌کند، متوقف شود.
• از مصرف خودسرانه هرگونه دارو، قبل از جراحی باید پرهیز گردد.
• معمولاً یکسری آزمایشات قبل از جراحی و توسط متخصص بیهوشی برای بیمار درخواست می‌شود. از جمله: آزمایش خون، نوار قلب و عکسبرداری از قفسه سینه جهت آگاهی از کارکرد ریه.

عمل جراحی آندوسکوپی تومور هیپوفیز ممکن است چندین ساعت طول بکشد. در بسیاری از موارد، چندین متخصص از جمله متخصص بیهوشی و متخصص گوش، حلق و بینی با جراح مغز و اعصاب همکاری می‌کنند.

مراحل جراحی آندوسکوپی تومور هیپوفیز

اولین مرحله آماده‌سازی بیمار است که شامل انجام آزمایش‌های پیش‌ عمل و مشاوره با تیم جراحی و بیهوشی می‌شود. بیمار معمولاً تحت بیهوشی عمومی قرار می‌گیرد تا در طول جراحی راحت باشد.

در مرحله بعد، جراح آندوسکوپ را که یک ابزار باریک و منعطف با دوربین است، از طریق حفره‌ های بینی وارد می‌کند. این دوربین تصاویر واضحی از مسیر و تومور فراهم می‌کند که به جراح اجازه می‌دهد با دقت بیشتری عمل کند. پس از رسیدن به سینوس اسفنوئید که در پشت بینی قرار دارد، جراح یک حفره کوچک در این قسمت ایجاد می‌کند تا بتواند به غده هیپوفیز دسترسی پیدا کند.

با دسترسی به غده هیپوفیز، جراح ابزارهای مخصوصی را برای برداشتن تومور به کار می‌گیرد. بسته به اندازه و موقعیت تومور، ممکن است بخشی یا تمام آن برداشته شود. در این مرحله، دقت بسیار حیاتی است تا از آسیب به بافت‌های حساس مجاور، مانند عصب‌های بینایی یا رگ‌های خونی، جلوگیری شود.

پس از برداشتن تومور، جراح محل برش را بررسی می‌کند تا مطمئن شود خونریزی کنترل شده و هیچ قطعه‌ای از تومور باقی نمانده است. در نهایت، تجهیزات به آرامی خارج شده و مسیر بینی تمیز و بسته می‌شود. بیمار پس از جراحی به بخش مراقبت‌های ویژه منتقل می‌شود تا وضعیت او تحت نظر باشد و پس از مدتی بهبود، به فعالیت‌های روزمره خود بازمی‌گردد.

رویکردهای مختلفی برای جراحی آندوسکوپی تومور هیپوفیز وجود دارد:

• اکثر مراکز درمانی که روش جراحی آندوسکوپی تومور هیپوفیز را ترویج کرده‌اند، از رویکرد دو جراح با کمک سه یا چهار دست استفاده می‌کنند و به شدت به آن تاکید دارند. در این تکنیک، جراح اول، بافت نرم، استخوان و تومور را برمی‌دارد و ترمیم آن را پس از برداشتن تومور انجام می‌دهد، در حالی‌که جراح دوم کنترل دستگاه آندوسکوپ را بر عهده دارد و در ساکشن و شستشو به جراح اول کمک می‌کند.
• رویکرد دیگر که در اغلب مراکز درمانی انجام می‌شود، این است که جراح گوش و حلق و بینی، هدایت دستگاه آندوسکوپ به قسمت اسفنوئید را انجام می‌دهد و جراح مغز و اعصاب وظیفه برداشتن تومور را بر عهده دارد. در این رویکرد درمانی از جراحی آندوسکوپی تومور هیپوفیز، هم از علم و تخصص جراح گوش و حلق و بینی که بر آناتومی‌بینی و آندوسکوپی سینوس تسلط دارد، استفاده می‌شود و هم از توانایی و تخصص جراح مغز و اعصاب.
• برخی مراکز درمانی هم جهت صرفه‌جویی در نیروی انسانی، از یک جراح و دستگاه آندوسکوپی که مجهز به نگهدارنده مکانیکی یا پنوماتیکی است، استفاده می‌کنند.

گاهی اوقات تومورهای مغزی که نمی‌توانند به طور کامل از طریق جراحی آندوسکوپی تومور هیپوفیز برداشته شوند، نیاز به روش‌های درمانی دیگر مانند استفاده از پرتوهای متمرکز یا پرتودرمانی دارند. برای مثال، در صورتی که توده‌ها، جزو تومورهای سرطانی باشند، از طریق ترکیبی از روش‌های جراحی، داروهای ضدسرطان و درمان با اشعه ایکس درمان می‌شوند.