دسترسی سریع
همه ما کم و بیش نام غده هیپوفیز را شنیده‌ایم و با آن آشنایی داریم. هیپوفیز غده‌ای به اندازه یک نخود است که به قاعده جمجمه متصل می‌شود. این غده در پشت بینی و سینوس اسفنوئید (فضای هوایی پشت صورت) و درست در زیر ساختار مهم و مرتبط دیگری به نام هیپوتالاموس وجود دارد. هدف ما در این عنوان معرفی بیماری تومور هیپوفیز و آشنایی با علل و علائم آن است. با ما همراه باشید تا اطلاعات بیشتری در مورد این بیماری کسب کنید.
غده هیپوفیز چیست ؟
در حالت کلی می‌توان غده‌ها را اندام هایی در بدن دانست که موادی مثل هورمون را ساخته و آزاد می‌کنند. این مواد یا هورمون‌ها بر روی سایر اندام‌ها و بافت‌های بدن تأثیر می‌گذارد و باعث کارکرد آن‌ها می‌شود. هیپوفیز “غده اصلی یا master gland” در بدن نامیده می‌شود؛ زیرا هورمون‌های آن، تعادل هورمون‌های ساخته شده توسط اکثر غدد دیگر بدن را تنظیم می‌کند. به این ترتیب می‌توان گفت که هیپوفیز بسیاری از فرآیندها مانند رشد، نمو و تولید مثل را تحت نظارت دارد؛ همچنین عملکرد برخی از اندام‌ها مانند کلیه‌ها، سینه‌ها و رحم را کنترل می‌کند. با همه این تفاسیر می‌توان گفت که نقش این غده تا چه حد برای بدن ضروری و مهم است.
کلینیک جراحی مغز و اعصاب مرکز فوق تخصصی مغز و اعصاب طبیب در خدمت شما مراجعین گرامی میباشد
با این وجود بیماری تومور هیپوفیز یکی از تهدیدهایی است که می‌تواند برای این غده به وجود آید. تومور در واقع به معنی رشد غیرطبیعی سلول‌ها است. تومورها می‌توانند تقریباً در هر نقطه از بدن شروع به فعالیت کنند. تومورهایی که از غده هیپوفیز شروع می‌شوند، تومورهای هیپوفیز نامیده می‌شوند. خوشبختانه اکثر آدنوم‌ها یا تومورهای هیپوفیز آهسته رشد می‌کنند و خوش‌خیم هستند، به این معنی که سرطان نیستند و به سایر قسمت‌های بدن گسترش نمی‌یابند. با این حال، همانطور که رشد می‌کنند، می‌توانند بر ساختارهای مجاور خود، مانند اعصابی که چشم‌ها را به مغز متصل می‌کنند، فشار بیاورند و علائم ایجاد کنند.
تومور هیپوفیز چیست
منظور از تومور هیپوفیز، یک رشد غیرطبیعی در غده هیپوفیز است. همانطور که در قسمت قبل نیز عنوان کردیم، هیپوفیز نام غده کوچکی در مغز است که عملکرد آن می‌تواند بر عملکرد سایر اندام‌ها تاثیر بگذارد. همچنین عنوان کردیم که اغلب این تومورها سرطانی نیستند و به سایر قسمت‌ها انتشار پیدا نمی‌کنند. اما این تومور مغزی می‌توانند باعث شوند که هیپوفیز هورمون‌های بسیار کم یا بیش از حد تولید کند و باعث ایجاد مشکلاتی در بدن شود. به‌طور مثال تومورهای هیپوفیز که هورمون‌های زیادی تولید می‌کنند، باعث می‌شوند غدد دیگر هورمون‌های بیشتری بسازند. که علائم مربوط به هر یک از هورمون‌های خاص را ایجاد می‌کند.
بد نیست بدانید که در بسیاری مواقع تومور هیپوفیز علائمی ایجاد نمی‌کند و در نتیجه قابل تشخیص نیست. تنها با استفاده از یک اسکن از مغز می‌توان این تومورها را تشخیص داد. تومورهای بزرگ همچنین می‌تواند سلول‌های هیپوفیز طبیعی را خرد کرده و از عملکرد صحیح آن‌ها جلوگیری کند که منجر به ایجاد وضعیتی به نام hypopituitarism می‌شود. این وضعیت می‌تواند باعث کاهش فشار خون، خستگی و تغییر در میل جنسی و عملکرد شما شود. همچنین می‌تواند باعث شود که احساس کنید کمتر قادر به مدیریت استرس خود هستید.
با این حال علائم و نشانه‌های مرتبط با این بیماری ممکن است برای هرد فرد متفاوت باشد. برای تشخیص آن حتماً لازم است به جراح مغز و اعصاب مراجعه کرد و آزمایش‌های تشخیصی لازم را انجام داد.
علت ایجاد تومور هیپوفیز
با وجود مطالعات متعدد انجام گرفته بر روی این تومورها، پزشکان هنوز مطمئن نیستند که دقیقاً چه عواملی می‌تواند باعث بروز این بیماری شود. چیزی که به نظر میرسد این است که علائم این بیماری به‌طور تصادفی در برخی افراد اتفاق می‌افتد. با این حال هنگامی‌که شما یک بیماری ژنتیکی دارید، در حقیقت در یک یا چند ژن نقص دارید. در این حالت برخی از شرایط ممکن است احتمال ابتلاء به تومور هیپوفیز را افزایش دهد، مانند:
- کمپلکس کارنی (Carney complex) : اختلال ژنتیکی نادر که باعث بسیاری از تومورهای غیرسرطانی می‌شود.
- آدنوم هیپوفیز جدا شده خانوادگی یا FIPA: شرایط نادری که باعث می‌شود بدن شما بزرگتر از حد طبیعی رشد کند.
- آکرومگالی جدا شده خانوادگی: شباهت زیادی با مورد قبلی یعنی FIPA دارد.
- سندرم مک‌کون آلبرایت: شرایطی که به‌صورت ناهنجاری در استخوان‌ها و پوست ظاهر می‌شود.
- نئوپلازی غدد درون ریز متعدد، نوع I و نوع IV : این اختلالات می‌توانند باعث ایجاد تومور در غدد شما شوند.
همه این موارد می‌توانند ریسک ابتلاء به تومور هیپوفیز را در افراد افزایش دهند؛ اما لزوما ابتلاء به این موارد منجر به ایجاد این بیماری نخواهد شد. همانطور که عنوان کردیم علل ناشناخته دیگری می‌توانند به‌صورت تصادفی در ابتلاء نقش داشته باشند.
شرایط و ویژگی‌های بیماری تومور هیپوفیز
پیش از آن که در مورد علائم این بیماری صحبت کنیم، لازم است تا با انواع مختلف آن و شرایطی که می‌تواند ایجاد کند، اطلاعاتی به دست آوریم. در زیر انواع اصلی تومورهای هیپوفیز آورده شده است:
- تومورهای غیرعملکردی (سلول‌های پوچ)
این تومورها شایع‌ترین نوع هستند که بسیاری از افراد به آن مبتلاء می‌شوند. در این شرایط غدد، هورمون اضافی نمی‌سازند. ممکن است تا زمانی که تومور به اندازه مشخصی نرسد بیمار هیچ علامتی از خود نشان ندهد. در این حالت وقتی تومور به اندازه کافی بزرگ شد، ممکن است باعث ایجاد سردرد و مشکلات بینایی شود. تومورهای بزرگ هیپوفیز می‌توانند سلول‌های هیپوفیز طبیعی را خرد کنند و این امر منجر به علائم ناشی از کاهش تولید هورمون شود.
- تومورهای تولیدکننده پرولاکتین (پرولاکتینوم)
اینگونه از تومور هیپوفیز نیز جزء موارد خوش خیم و شایع است. در این حالت بدن پرولاکتین بیش از حد تولید می‌کند. در مورد بانوان، سطوح بالای پرولاکتین می‌تواند دوره قاعدگی را نامنظم کند یا حتی قاعدگی را متوقف کند. این تومورها همچنین می‌توانند باعث شوند که سینه، شیر مادر بسازد، حتی اگر فرد باردار یا شیرده نباشد. در صورتی که بیمار مرد باشد نیز ممکن است اختلال نعوظ یا عدم علاقه به رابطه جنسی به وجود بیاید.
- تومورهای مولد ACTH
ACTH (هورمون آدرنوکورتیکوتروپیک) غده فوق کلیوی را تحریک می‌کند تا استروئیدهایی بسازد که بر متابولیسم تأثیر می‌گذارد. این استروئیدها قرمزی و تورم را در سراسر بدن کاهش داده و همچنین سیستم ایمنی بدن شما را ضعیف می‌کنند. ACTH بیش از حد می‌تواند باعث ایجاد بیماری کوشینگ شود. این بیماری باعث تجمع چربی در صورت، گردن، پشت، شکم (شکم) و سینه می‌شود. همچنین دست‌ها و پاهای بیمار لاغر می‌شوند. در برخی مواقع ممکن است بیمار علائمی مثل فشار خون بالا را تجربه کند. این تومورها همچنین می‌توانند استخوان‌های شما را ضعیف کنند.
- تومورهای تولیدکننده هورمون رشد
این تومورها هورمون رشد بیش از حد تولید می‌کنند. در کودکان، هورمون رشد بیش از حد باعث تحریک رشد تمام استخوان‌های بدن می‌شود. در زمانی که این اتفاق رخ می‌دهد، نتیجه حاصل غول پیکر شدن فرد است. اصطلاح غول پیکر زمانی به کار می‌رود که علائمی مانند: افزایش قد (بیش از 7 فوت) ، رشد بسیار سریع، درد مفاصل و تعریق شدید بروز پیدا کند. در بزرگسالان، هورمون رشد بیش از حد باعث بیماری به نام آکرومگالی می‌شود.
همانطور ک عنوان شد در هر نوع از تومور هیپوفیز علائم متفاوتی بروز پیدا می‌کند. با این حال این بیماری می‌تواند بدون بروز هیچ علائمی و به‌صورت تصادفی تشخیص داده شود. علائم زیر برخی از علائم عمومی هستند که می‌توانند نشان از رشد تومور در غده هیپوفیز داشته باشند:
- مشکلات بینایی (تاری یا دوبینی، افتادگی پلک)
- سردرد در ناحیه پیشانی
- حالت تهوع یا استفراغ
- اختلال در حس بویایی
- اختلال عملکرد جنسی
- افسردگی
- خستگی
- ناباروری
- مشکلات رشد
- پوکی استخوان
- افزایش وزن غیرقابل توضیح
- کاهش وزن بی‌دلیل
- کبودی آسان
- درد مفاصل
- سندرم تونل کارپال
- مختل شدن قاعدگی
- یائسگی زودرس
- ضعف عضلانی
درمان بیماری
بعد از شناخت و تشخیص بیماری نوبت به طی کردن مراحل درمان میرسد. اگر بیماری زود تشخیص داده بشود و درمان در زمان مناسب شروع شود، بهترین زمان و فرصت طلایی برای کنترل و در درمان تومور هیپوفیز فراهم خواهد شد. در حالت کلی سه نوع درمان برای تومورهای هیپوفیز وجود دارد: برداشتن تومور با جراحی تومور هیپوفیز ، پرتودرمانی با استفاده از اشعه ایکس با دوز بالا برای از بین بردن سلول‌های تومور و درمان دارویی برای کوچک کردن یا ریشه‌کن کردن تومور.
جراحی تومور هیپوفیز: این روش که با عنوان ترانس اسفنوئیدال شناخته می‌شود، شامل دسترسی به تومور از طریق حفره بینی با استفاده از روش میکروجراحی یا آندوسکوپی است، که طبق نظر بهترین جراح تومور هیپوفیز تهران انتخاب می‌شود. جراحی معمولاً با استفاده از روش‌های راهنمایی رایانه‌ای ترکیب می‌شود و یک رویکرد کم تهاجمی را امکان‌پذیر می‌کند.
روش پرتودرمانی: پرتودرمانی از اشعه ایکس با انرژی بالا برای از بین بردن سلول‌های تومور هیپوفیز غیرطبیعی استفاده می‌کند. تابش در توقف رشد تومور بسیار مؤثر است و با گذشت زمان منجر به کوچک شدن تومور می‌شود. اگر تومور به‌طور مؤثر از طریق دارو یا جراحی قابل درمان نباشد، پرتودرمانی ممکن است یک گزینه باشد.
درمان دارویی تومور هیپوفیز : درمان دارویی احتمالاً اولین راه پیشنهادی برای درمان بیماری است، به شرط آن که تومور به موقع تشخیص داده شود.
سخن آخر
در این عنوان با بیماری تومور هیپوفیز و مسائل مرتبط با آن آشنا شدیم. نکته حائز اهمیت در مورد این بیماری، تشخیص زود هنگام آن توسط پزشک است. بنابراین اگر حداقل 3-4 علائم از موارد عنوان شده را داشته باشید، بهتر است در اسرع وقت به پزشک مراجعه کرده و نسبت به تشخیص و درمان بیماری اقدام کنید.
