نشت مایع مغزی نخاعی

مغز ما اندامی پیچیده است که افکار، خاطرات، احساسات، لمس، مهارت‌ها، دیدگاه‌ها، تنفس، دمای بدن، گرسنگی و هر فرآیندی که در بدن ما رخ می‌دهد را تنظیم و کنترل می‌کند. مغز ما که حدود 2/1 تا 4/1 کیلوگرم وزن دارد به همراه نخاع که از آن منشعب شده و تا انتهای ستون فقرات امتداد دارد، سیستم اعصاب مرکزی ما را می‌سازد و تمام فعالیت‌های ما اعم از ارادی و غیر ارادی تحت کنترل سیستم اعصاب مرکزی است. حدود 60 درصد از وزن مغز از بافت چربی ساخته شده است و 40 درصد باقی مانده ترکیبی از آب، پروتئینف نمک و کربوهیدرات است. پس می‌بینیم که مغز درون مایع مغزی نخاعی قرار دارد و داخل این مایع شناور است. سؤال این است آیا از نقش این مایع مغزی نخاعی اطلاعی داریم؟ آیا ممکن است این مایع به دلایلی نشت پیدا کند؟ اگر این اتفاق رخ دهد، نشت مایع مغزی نخاعی از چه طریق خواهد بود؟ آیا نشت مایع مغزی نخاعی خطرناک است و اگر این اتفاق بیفتد قابل کنترل و درمان است؟ پیچیده بودن عملکرد مغز، ابهامات زیادی را پیرامون آن و بیماری‌هایی که ممکن است برای آن رخ دهد ایجاد می‌کند. در این مقاله قصد داریم تا به موضوع نشت مایع مغزی نخاعی از بینی بپردازیم؛ پس با ما باشید.

کلینیک هیپوفیز و قاعده جمجمه طبیب

همکاران ما در کلینیک قاعده جمجمه طبیب در خدمت شما بیماران گرامی میباشند

مایع مغزی نخاعی چیست؟

لایه‌هایی غشاء مانند به نام مننژ، سیستم عصبی مرکزی (CNS) را که شامل مغز و نخاع می‌شود، را می‌پوشانند. این لایه‌ها که سه بخش هستند، کار محافظت و تغذیۀ این سیستم را به عهده دارند. در زیر خارجی‌ترین لایۀ مننژ به نام سخت‌شامه و در فضای بین این لایه‌ها و همچنین در فضاهای توخالی در بافت مغز، مایع مغزی نخاعی جریان دارد. در واقع، مغز و نخاع در مایع شناور بوده و مایع مغزی نخاعی (CFS) بافت‌های حساس و ظریف مغز و نخاع را احاطه می‌کند. این مایع که نقشی مهم و حیاتی را به عهده دارد، در بطن‌ها یا فضای توخالی مغز توسط شبکه‌ای به نام کوروئید ساخته می‌شود.

 

این مایع شفاف، بی‌رنگ و آبکی، علاوه بر تغذیۀ بافت سیستم عصبی مرکزی، همانند بالشتکی نرم، از این بافت‌ها محافظت کرده و از وارد آمدن ضربه و آسیب ناگهانی جلوگیری می‌کند. در نهایت اینکه این مایع پر اهمیت، نقش دفع مواد زائد را نیز بر عهده دارد. نقش این مایع آنقدر مهم است که برای تشخیص بیماری‌های سیستم مغزی نخاعی، در بسیاری از موارد متخصصان از آزمایش‌ها و تست‌هایی که به تجزیه و تحلیل این مایع می‌پردازند استفاده کرده و مواد موجود در این مایع را بررسی و تحلیل می‌کنند.

 

نشت مایع مغزی نخاعی چیست ؟

اگر به هر دلیلی سوراخی در سخت‌شامه ایجاد شود، این مایع به بیرون نشت می‌کند. نشت مایع در نخاع نیز ممکن است رخ دهد که در این حالت به عضلات و بافت همبند اطراف ستون فقرات نشت می‌کند. نشت در مغز باعث خروج این مایع از بینی یا در مواردی از گوش می‌شود، البته نباید آن را با آبریزش بینی که ممکن است به دلایل مختلف اتفاق بیفتد اشتباه گرفت.

 

خروج و نشت مایع مغزی نخاعی، در بیشتر موارد علائمی مشخص ایجاد می‌کند که جدی است و بسیاری از مواقع نشت این مایع قابل درمان و توقف است. در موارد شدید، نشت CFS، باعث بروز سردرد ، تشنج و یا مننژیت می‌گردد و معمولاً در اثر وارد شدن ضربه به سر و انجام جراحی مغز و سینوس‌ها در گذشته، ممکن است رخ دهد. البته در برخی موارد مانند بیماران هیدروسفالی ، ممکن است به دلیل افزایش فشار داخل جمجمه، نشت مایع مغزی نخاعی رخ دهد.

 

علائم نشت مایع مغزی نخاعی

همانطور که گفتیم نشت CFS ممکن است هم در نخاع و هم در مغز یا جمجمه ایجاد شود. اما علائم نشت در مغز یا جمجمه بدین قرار است:

• آبریزش از بینی
• طعم فلزی در دهان
• مننژیت
• سردرد
• کم شدن شنوایی
• وزوز در گوش
• اختلال در بینایی

موارد دیگری نیز ممکن است ظاهر شوند که عبارتند از:

 

• از دست دادن بویایی
• کم شدن اشتها
• سرگیجه
• تهوع و استفراغ
• برهم خوردن تعادل در حرکت
• حساسیت به نور

نکاتی را می‌بایست ذکر کرد و لازم است تا به آن‌ها توجه شود:

• نکته اول؛ بسته به اینکه سوراخ ایجاد شده در سخت‌شامه کوچک و ریز باشد و نشت مایع کم باشد، علائم می‌توانند خفیف‌تر ظاهر شوند.
• نکته دوم؛ شایع‌ترین علامت نشت CFS که باعث افت فشار داخل جمجمه می‌شود، سردرد وضعیتی است؛ بدان معنا که سردرد با تغییر وضعیت در فرد تغییر می‌کند و ممکن است شدیدتر یا خفیف‌تر باشد. مثلاً با حرکت و ایستادن شدیدتر شده و با استراحت بهبود پیدا کند.
• نکته سوم؛ به طور معمول خروج مایع شفاف از بینی به عنوان نشت مایع مغزی نخاعی، با خم شدن بیشتر می‌شود.
• نکته چهارم؛ ممکن است نشت CFS از گوش اتفاق بیفتد که احتمال آن بسیار ضعیف است؛ چرا که این مایع می‌بایست از طریق یک سوراخ یا پارگی در پرده گوش خارج شود.

 

دلایل نشت مایع مغزی نخاعی

نشت مایع مغزی نخاعی ممکن است دلایل مختلفی داشته باشد که شایع‌ترین آن‌ها بدین قرار است:

• افزایش فشار داخل جمجمه
• وارد شدن ضربه به سر، صورت، شقیقه، گردن
• ناهنجاری گوش داخلی
• آپنه انسدادی خواب
• عملکرد ناقص شنت مغزی
• صدمات ناشی از عمل‌های جراحی در سر، گوش، بینی
• تومورهای مغزی
• چاقی؛ در مواردی چاقی‌ها می‌توانند باعث این مشکل شوند.

و به طور کلی هر عاملی که باعث افزایش فشار در جمجمه و مایع مغزی نخاعی گردد.

همچنین در برخی موارد ممکن است نشت مایع مغزی نخاعی، بعد از اتفاق‌های بعضاً ساده و پیش پا افتاده نیز رخ دهد. مواردی مانند:

• یلند کردن اجسام سنگین
• اجابت مزاج
• سرفه یا عطسه کردن
• ورزش
• افتادن

 

تشخیص نشت مایع مغزی نخاعی

در صورت نشت مایع مغزی نخاعی و احتمال بروز آن، می‌بایست به جراح مغز و اعصاب مراجعه شود تا با انجام آزمایش‌ها و تست‌های تشخیصی، در مورد آن به تشخیص قطعی رسید. پزشک ممکن است برای تشخیص موارد زیر را انجام دهد:

 

• بررسی مایع خروجی از بینی و تجزیه و تحلیل آن؛ پروتئینی در مایع مغزی نخاعی وجود دارد به نام بتا 2 ترنسفرین، که منحصراً در CFS وجود دارد و با آزمایش مایع خارج شده از بینی CFS تشخیص داده می‌شود.
• سی‌تی‌اسکن؛ این روش به عنوان یک روش تشخیصی غیر تهاجمی، امکان تصویربرداری دقیق ا ز استخوان‌ها و سطوع مغز را فراهم می‌اورد.
• MRI؛ با استفاده از فرکانس‌های ام‌آر‌آی می‌توان از اندام‌ها و ساختارهای بدن تصاویر دقیق تهیه نمود و این روش، امکان کسب اطلاعات دقیق از محل و میزان نشت را فراهم می‌سازد.
• اسکن سیسترنوگرام؛ این اسکن روشی تشخیصی برای بررسی چگونگی جریان مایع مغزی نخاعی در مغز و در نخاع است و در صورت نیاز، از طریق انجام آن پزشک با تزریق مادۀ حاجب یا مادۀ رادیواکتیو وضعیت نشت CFS را بررسی و مشخص می‌سازد.
• اسکن میلوگرام؛ نوعی دیگر از روش‌های تشخیصی است که برای بررسی مشکلات سیستم عصبی مرکزی و وجود التهابات و عفونت‌های غشاء‌های مغز به کار می‌رود. در این روش از تزریق مواد کنتراست استفاده می‌شود.
• استفاده از بررسی پلجت؛ یک مطالعه پلجت می‌تواند بررسی و تأیید کند که آیا CFS دچار نشتی شده است و مایع خروجی مربوط به بروز نشت مایع مغزی نخاعی به داخل بینی یا ماستوئید است یا خیر. در طول این آزمایش، یک ماده رادیواکتیو به مایع نخاعی تزریق می‌شود. پلجت‌ها (پنبه‌های کوچک) پس از تزریق برای چند ساعت در بینی قرار داده می‌شوند تا مایع خارج شده از بینی جمع‌آوری شود و سپس از نظر وجود رادیونوکلئید بررسی شود. در صورت وجود این ماده، مشخص می‌گردد که نشت مایع مغزی نخاعی از بینی رخ داده است یا خیر.
• تست تمپانومتری؛ سنجش گوش میانی؛ در این تست، به منظور بررسی نشتی CFS، مایع گوش میانی آزمایش می‌شود.

 

چگونگی درمان نشت مایع مغزی نخاعی

نشت مایع مغزی نخاعی در بسیاری از موارد نیاز به درمان خاصی ندارد؛ چرا که با استراحت و گذشت زمان متوقف شده و درمان می‌گردد. ولی در برخی موارد این اتفاق نمی‌افتد و نشت متوقف نمی‌گردد، در این گونه شرایط نیاز به اقدام است. در این وضعیت متخصصان با راهکارهایی سعی در متوقف کردن نشتی می‌کنند. با بستن و به اصطلاح درزگیری و مهر و موم کردن محل نشت یا جلوگیری از شدت یافتن آن، یا در مواردی که توقف آن ممکن نباشد مانند وجود برخی سندرم‌ها، علائم متوقف و برطرف می‌گردند. در ادامه روش‌هایی که به عنوان درمان به کار می‌روند را معرفی می‌کنیم.

درمان‌های نشت مایع مغزی نخاعی

انتخاب روش و نوع درمان به علت CFS و محل آن بستگی دارد، بنابراین متخصص مربوطه با توجه به این دو فاکتور مهم روش درمان را انتخاب می‌نماید.

• درمان محافظه‌کارانه یا غیر مستقیم؛ در درمان CFS نوعی درمان که محافظه‌کارانه نامی‌ده می‌شود بیشتر شکل استراحت دارد. در این روش از فرد خواسته می‌شود که استراحت کرده و در عین حال آب کافی دریافت نماید و از داروهای ضد التهابی و شاید مسکن استفاده می‌شود. حتی ممکن است استفاده بیشتر از نمک و کافئین توصیه شود تا نشت مایع جبران شود. اگر بعد از مدت زمانی حدود 2 هفته شرایط عادی نشد، متخصص درمان‌های مستقیم را شروع می‌کند.
• استفاده از جراحی؛ در درمان نشتی ممکن است از جراحی برای متوقف ساختن آن استفاده شود. این جراحی ممکن است به صورت مستقیم از راه جمجمه انجام شود و یا اینکه از طریق بینی یا دهان صورت بگیرد. در نشت مایع مغزی نخاعی از راه بینی، اگر جراحی از راه بینی انجام شود، نیازی به برش پوست نیست و از راه حفره‌های بینی این کار انجام می‌شود. در این روش با کمک بافت بینی یا پیوند بیومتریال جراحی صورت می‌گیرد و بیمار تنها پس از گذشت چند روز مرخص می‌گردد. به هر حال آنچه مسلم است؛ علت و محل ایجاد نشتی مایع مغزی نخاعی است که در انتخاب روش جراحی و زمان درمان و یا بستری شدن در بیمارستان پس از جراحی، تأثیر مستقیم دارد.
• استفاده از پَچ خون؛ در این روش که برای نشت مایع مغزی نخاعی از نخاع به کار می‌رود، مقداری از خون بیمار به محل نشتی تزریق می‌شود و با ایجاد لخته در محل، از ادامۀ نشتی جلوگیری می‌شود.
• استفاده از دارو؛ در درمان نشتی CFS متخصصان از دارو نیز استفاده می‌کنند. برخی داروها برای کاهش فشار مایع مغزی نخاعی در جمجمه به کار می‌روند و برخی دیگر به عنوان مسکن و ضد التهاب تجویز می‌شوند. همچنین آنتی‌بیوتیک‌ها نیز برای درمان به کار می‌روند؛ چرا که ممکن است در محل نشت و در غشاء‌ها، باکتری‌ها سبب بروز عفونت شوند و بیمار دچار مننژیت و یا آنسفالیت گردد.

 

توصیه‌های لازم

1. درمان‌ها و روش‌هایی که برای درمان نشت مایع مغزی نخاعی به کار می‌روند، ممکن است عوارضی ایجاد کنند که مانند تمام درمان‌های دیگر در همۀ افراد یکسان نیستند و به شدت و محل نشتی CFS بستگی دارند.
2. در تشخیص و درمان نشتی مایع مغزی نخاعی، خود فرد یا اطرافیان او قادر نیستند نظر قطعی بدهند، بنابراین بهتر است زمانی که مشکوک به چنین رخدادی شدید به پزشک متخصص مراجعه نموده و خوددرمانی ننمایید.
3. برخی افراد با رعایت توصیه‌های پزشک و به اصطلاح استفاده از درمان‌های محافظه‌کارانه، بعد از گذشت مدتی کوتاه بهبود می‌یابند، در صورتی که برخی دیگر می‌بایست از روش‌های جدی‌تر استفاده کنند. بنابراین نمی‌توان در مورد شدت بیماری، تأثیر درمان و سپری شدن دورۀ بهبودی نظر قطعی و یکسان داد.
4. اگر قصد دارید تا از بروز نشتی مایع مغزی نخاعی جلوگیری نمایید، بهتر است بدانید کنترلی در این زمینه نخواهید داشت و این وضعیت قابل پیشگیری نیست. اما می‌توانید با محافظت از سر و گردن، صورت و ستون فقرات و جلوگیری از آسیب‌های وارده به این اندام‌ها و رعایت اصول ایمنی لازم در حین کار و فعالیت از بروز صدمات و آسیب‌های وارده جلوگیری و پیشگیری نمایید.
5. اگر با وجود رعایت نکات لازم و اصول ایمنی، این مشکل به هر دلیلی رخ دهد، در اکثر موارد قابل درمان و توقف است و مشکل جدی و حاد وجود ندارد. اما بسته به شدت و محل آسیب و وجود نشتی، ممکن است توقف و درمان روزها، هفته‌ها و یا حتی در برخی موارد چند ماه به طول بیانجامد.
6. اگر چه ممکن است در ابتدا این تصور پیش بیاید که این مشکل یک بیماری یا معضل جدی است و فرد مبتلا دچار نگرانی شود، اما خوب است بدانید که طبق آمار در 98% موارد این مشکل برطرف می‌گردد و نشت مایع مغزی نخاعی از بینی بهبود می‌یابد.