کمر درد ، پیشگیری ، تشخیص و درمان

تقریباً همه ما در زندگی حداقل برای یک بار، کمر درد را تجربه کرده‌ایم. دردی که می‌تواند ناشی از عادت بد در نشستن و یا برخاستن باشد و یا به علل دیگر از جمله تصادف، کشیدگی عضلات، آسیب‌های ورزشی و… ایجاد شده باشد

در هر صورت، یافتن اقدامات حمایتی برای کاهش درد ناشی از کمر درد، نخستین گام در بهبود شرایط است. به نظر شما اقدامات درمانی خاصی برای انواع کمر درد وجود دارد؟ برای تشخیص و درمان کمر درد به چه پزشکی مراجعه کنیم؟ آیا راهکارهای خانگی برای درمان درد کمر موثر است؟ راهکارهای درمانی پزشکان برای درمان درد کمر چیست؟ علل ایجادکننده و تشدیدکننده این بیماری کدام است؟ آیا روش‌های پیشگیرانه جهت عدم ابتلا به این بیماری وجود دارد؟ اگر شما هم در جستجوی پاسخی برای این سوالات هستید، در ادامه همین مطلب علمی با ما همراه باشید.

کمر انسان، ساختار پیچیده‌ای از ماهیچه‌ها، رباط‌ها، تاندون‌ها، دیسک‌ها و استخوان‌ها است که با همکاری یکدیگر از بدن حمایت می‌کنند و از این‌رو، بدن ما قادر به حرکت است. کوچکترین مشکل در همکاری بین این ساختارهای پیچیده می‌تواند منجر به عارضه‌ای جدی شود. برای مثال، کمر درد، بیماری شایعی است که در بین افراد جوامع مختلف و در سنین متفاوت مشاهده شده است و علت اصلی بازتوانی در جهان محسوب می‌شود.

 

این عارضه، ممکن است با ستون فقرات استخوانی کمر، دیسک‌ها، رباط‌ها، اعصاب و نخاع، عضلات کمر، لگن و… مرتبط باشد. مشکلات مرتبط به هرکدام از این اجزا، می‌تواند موجبات درد کمر را فراهم کند. در برخی موارد، ممکن است علت درد، نامشخص باشد، اما این عارضه معمولاً می‌تواند بر اثر فشار، تنش یا صدمه ایجاد ‌شود.

کمر درد، از شایع‌ترین مشکلات پزشکی و بیماری عودکننده با سیری متغیر است که می‌تواند دردی مبهم و مداوم تا دردی ناگهانی و تیز، متفاوت باشد. ممکن است به طور ناگهانی و بر اثر تصادف، زمین خوردن، یا بلند کردن جسمی سنگین، یا به دلیل تغییرات دژنراتیو مربوط به سن در ستون فقرات ایجاد شود. درد کمر، می‌تواند به دلایل مختلف، افراد مختف را در هر سن و موقعیتی تحت تاثیر قرار دهد. در برخی موارد هم ممکن است اختلالات التهابی یا سایر شرایط پزشکی باعث این عارضه شود که در ادامه به طور کامل به این موارد می‌پردازیم.

قسمت پایین کمر، جایی است که بیشترین کمر درد در این منطقه رخ می‌دهد و شامل پنج مهره است که L₁-L₅ نامی‌ده می‌شوند؛ این مهره‌ها، بیشترین وزن بدن را تحمل می‌کنند. نواحی دیگر عبارتند از: بخش‌های گردنی (در گردن) ، قفسه سینه (بالای پشت) و بخش خاجی و دنبالچه (زیر ناحیه کمر) . فضاهای بین مهره‌ها توسط دیسک‌های بین مهره‌ای حفظ می‌شود که مانند ضربه‌گیر در سراسر ستون فقرات عمل می‌کنند تا استخوان‌ها را در حین حرکت بدن حفظ نمایند. رباط‌ها، مهره‌ها را در جای خود نگه می‌دارند و تاندون‌ها، ماهیچه‌ها را به ستون فقرات متصل می‌کنند.

هرکسی ممکن است کمر درد را تجربه کند؛ با این حال، عوامل متعددی ممکن است خطر ابتلای فرد به این عارضه را افزایش دهند. از جمله:

• سطح تناسب اندام: عدم آمادگی جسمانی مناسب، موجب ابتلای افراد به درد کمر خواهد شد. به عنوان مثال، عضلات ضعیف در ناحیه‌ی کمر و معده، می‌تواند موجب عدم حمایت صحیح از ستون فقرات شود. همچنین، اگر فردی پس از مدتی غیرفعال بودن، شروع به انجام فعالیت‌های شدید ورزشی نماید، احتمال ابتلا به درد کمر در او افزایش خواهد یافت.
• عدم تحرک و افزایش وزن: رژیم غذایی پُرکالری و پُرچرب همراه با سبک زندگی غیرفعال، می‌تواند منجر به چاقی و کمر درد شود.
• عوامل خطر مرتبط با شغل: مشاغلی که نیاز به بلند کردن، هل دادن، کشیدن یا چرخاندن اجسام سنگین دارند، می‌توانند به کمر آسیب بزنند. همچنین، وضعیت بدنی نامناسب در نشستن و برخاستن از دیگر علل این عارضه است.
• افزایش سن: درد در ناحیه‌ی کمر با افزایش سن، به ویژه پس از 45 سالگی رابطه مستقیم دارد.
• وراثت: ژنتیک در برخی از اختلالات که باعث کمر درد می‌شود، نقش به‌سزایی دارد.
• بارداری: دوران بارداری و افزایش وزن جنین، ممکن است موجب فشار بر مهره‌های ستون فقرات در زنان باردار شود.
• سیگار کشیدن: تحقیقات نشان داده است که احتمال ابتلا به درد کمر در افراد سیگاری نسبت به افراد غیرسیگاری، بیشتر است.
• ورزش یا کار شدید بدنی: انجام فعالیت‌های بدنی، به خصوص اگر به صورت اشتباه و غیرتخصصی انجام گیرد، ممکن است موجب ایجاد درد کمر شود.
• شرایط پزشکی، افراد مبتلا به بیماری‌هایی مانند آرتریت، سرطان و… یا دارای شرایط پزشکی خاص، در معرض خطر بیشتر ابتلا به این عارضه قرار دارند.

 

احتمالاً عوامل هورمونی از دیگر مواردی است که موجب ابتلای بیشتر زنان به درد کمر نسبت به مردان می‌شود. عواملی از جمله: استرس، اضطراب، افسردگی و اختلالات رفتاری نیز با کمر درد مرتبط است و ممکن است موجب تشدید علائم در افراد شود.

اما، علل متداول دیگری نیز وجود دارد که می‌تواند موجب این عارضه شوند و عبارتند از:

• کشیدگی عضلات یا رباط‌ها
• تنش عضلانی
• دیسک‌های آسیب دیده
• صدمات، شکستگی یا سقوط از ارتفاع
• اسپاسم عضلانی (فعالیت‌هایی که می‌توانند منجر به فشار یا اسپاسم عضلانی شوند) عبارتند از:

• بلند کردن نادرست اجسام

• بلند کردن اجسام بسیار سنگین

• انجام حرکات ناگهانی و ناخوشایند

• مشکلات ساختاری از جمله:

• دیسک‌های پاره شده: مهره‌ها توسط دیسک‌ها در ستون فقرات محافظت می‌شوند. اگر دیسک کمر  پاره شود، روی عصب‌ها فشار بیشتری وارد شده و در نتیجه کمر درد ایجاد می‌شود.

• دیسک‌های برآمده: دیسک‌های برآمده می‌توانند باعث فشار بیشتر بر روی اعصاب شوند.

• سیاتیک: درد شدیدی که از باسن و پشت ساق پا عبور می‌کند و به دلیل فشار بر فتق دیسک روی عصب ایجاد می‌شود.

• تنگی نخاع: باریک شدن ستون فقرات که بر نخاع و اعصاب فشار وارد کند.

• شکستگی مهره‌ها

• آرتروز: استئوآرتریت می‌تواند باعث ایجاد مشکلاتی در مفاصل باسن، کمر و سایر نقاط شود. در برخی موارد باریکی فضای اطراف نخاع به عنوان تنگی نخاع شناخته می‌شود.

• اسکولیوز یا سایر تغییرات مادرزادی در ستون فقرات و یا انحنای غیرطبیعی ستون فقرات به سمت پهلو موجب کمر درد می‌شود.

• پوکی استخوان موجب شکننده و متخلخل شدن استخوان‌ها و مهره‌های ستون فقرات می‌شود و احتمال شکستگی‌ در اثر فشار افزایش خواهد یافت.

• مشکلات کلیوی: سنگ کلیه یا عفونت کلیه می‌تواند باعث درد کمر شود.

• آندومتریوز، که تجمع بافت رحم در مکان‌های خارج از رحم است.

 

همچنین، کمر درد می‌تواند ناشی از برخی فعالیت‌های روزمره یا قرار گرفتن بدن در وضعیتی نامناسب باشد. از قبیل:

• پیچش ناگهانی
• سرفه یا عطسه
• تنش و کشش بیش از حد عضلات
• خم شدن نامناسب برای مدت طولانی
• هل دادن، کشیدن، بلند کردن یا حمل اجسام
• ایستادن یا نشستن طولانی مدت
• فشار دادن گردن به سمت جلو در هنگام رانندگی یا استفاده از رایانه
• رانندگی طولانی و بدون وقفه
• استفاده از تشک و یا صندلی نامناسب

برخی از شرایط پزشکی از جمله عفونت ستون فقرات، بیماری‌های التهابی لگن، عفونت مثانه یا کلیه، اختلالات خواب و زونا هم می‌توانند از جمله موارد دیگر ابتلای افراد مختلف به کمر درد باشند.

کمر درد می‌تواند از درد موضعی در نقطه‌ای خاص تا درد عمومی که در سراسر کمر پخش می‌شود، متغیر باشد. گاهی اوقات درد از قسمت پشت به نواحی دیگر بدن مانند باسن، پاها یا شکم سرایت می‌کند. شدت درد در هر فردی متفاوت است و بسته به نوع، علت و محل درد، ممکن است مختلف باشد.

به طورکلی، انواع کمر درد به سه نوع طبقه‌بندی می‌شود:

1. درد حاد؛ که به طور ناگهانی شروع می‌شود و برای چند روز یا چند هفته طول می‌کشد و به عنوان پاسخ طبیعی بدن به آسیب در نظر گرفته می‌شود که به تدریج با بهبودی بدن کاهش می‌یابد.
2. درد تحت حاد؛ دردی که بین 6 هفته تا 3 ماه طول می‌کشد و معمولاً ماهیت آن مکانیکی است (مانند کشیدگی عضلانی یا درد مفاصل) اما طولانی مدت است. در صورتی که درد شدیدی احساس شود و توانایی فرد برای شرکت در فعالیت‌های روزمره‌ی زندگی، خواب و کار محدود باشد، توصیه به انجام تمرینات ورزشی خواهد شد.
3. درد مزمن؛ معمولاً کمر دردی است که بیش از 3 ماه طول می‌کشد، این نوع درد معمولاً شدید است و پاسخی به درمان‌های اولیه نمی‌دهد، در نتیجه نیاز به معاینات بالینی دقیق دارد.

علامت اصلی کمر درد، درد در هر قسمتی از کمر و گاهی در باسن و پاها است. برخی از مشکلات مربوط به کمر وابسته به اعصاب آسیب‌دیده‌ای است که می‌تواند باعث درد در سایر نقاط بدن شود. اغلب، درد کمر بدون درمان از بین می‌رود، اما اگر درد همراه با هر یک از موارد زیر رخ دهد، بهتر است به متخصص مغز و اعصاب تهران مراجعه شود:

• کاهش وزن
• تب
• التهاب یا تورم در پشت
• درد مداوم
• درد در قسمت پایین پاها
• دردی که به زیر زانو برسد
• آسیب یا ضربه به کمر
• مشکلات ادراری و یا بی‌اختیاری ادرار
• بی‌اختیاری مدفوع، یا عدم کنترل بر حرکات روده
• بی‌حسی در اطراف اندام تناسلی
• بی‌حسی در اطراف مقعد
• بی‌حسی در اطراف باسن

 

برای تشخیص علت کمر درد ، معمولاً بهترین متخصص مغز و اعصاب با پرسش در مورد علائم، شرح حال و انجام معاینه‌ی فیزیکی بر روی بیمار، کار خود را آغاز می‌کند. در صورتی‌که کمر درد ناشی از آسیب و یا علت زمینه‌ای باشد و نیاز به درمان داشته باشد، یا اینکه مراجعه‌کننده به دردهای مزمن و طولانی‌مدت دچار شده باشد، یا اینکه پزشک مشکوک به وجود بیماری خاصی در فرد باشد که باعث درد شده است، ممکن است یک یا چند مورد از آزمایشات زیر را جهت بررسی تجویز کند:

• اشعه ایکس: تصاویر به دست آمده از اشعه‌ی ایکس، تراز استخوان‌ها و اینکه آیا فرد دچار آرتروز یا شکستگی استخوان شده است یا خیر را نشان می‌دهد. این تصاویر به تنهایی مشکلات نخاع، عضلات، اعصاب یا دیسک را نشان نمی‌دهد، اما یکی از روش‌ها، برای تشخیص علت کمر درد محسوب می‌شود.
• ام آر آی یا سی تی اسکن: این اسکن‌ها تصاویری تولید می‌کنند که می‌توانند فتق دیسک یا مشکلات مربوط به استخوان‌ها، ماهیچه‌ها، بافت‌ها، رگ‌های خونی و… را نشان دهند و در تشخیص علت کمر درد کمک‌کننده است.
• آزمایشات خون: می‌توانند به تشخیص اینکه آیا عفونت یا شرایط دیگری در بیمار وجود دارد که ممکن است باعث درد شود، کمک می‌کند.
• اسکن استخوان: در موارد نادر، پزشک ممکن است با انجام اسکن استخوان به دنبال یافتن تومورهای استخوانی یا شکستگی‌های ناشی از پوکی استخوان باشد.
• مطالعات اعصاب الکترومیوگرافی (EMG) : که سیگنال‌های الکتریکی تولید شده به وسیله‌ی اعصاب و پاسخ‌ ماهیچه‌ها را اندازه‌گیری می‌کند. با این آزمایش، فشردگی اعصاب که به دلیل باریکی کانال نخاعی و یا موارد دیگر است، تایید می‌شود.

 

درمان درد کمر، بسته به علت و علائم بیماری متفاوت است. با این حال، اقداماتی وجود دارد که می‌توان برای بهبود سلامت و کاهش احتمال ابتلا به کمر درد مزمن یا طولانی مدت انجام داد.

1. درمان‌ خانگی کمر درد

اکثر کمر دردها به مرور زمان با استفاده از درمان‌های خانگی و خودمراقبتی در عرض چند هفته بهبود خواهند یافت. گاهی اوقات هم ممکن است با مصرف داروهای مسکن بدون نسخه، از قبیل داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی مانند استامینوفن و ایبوپروفن، درد کمر را تسکین داد. همچنین، استفاده از کمپرس گرم یا کیسه‌ی یخ روی ناحیه دردناک ممکن است درد را کاهش دهد. انجام استراحت پس از فعالیت‌های شدید روزانه، راهکار دیگری برای کاهش درد است. معمولاً استراحت کردن و استفاده از درمان‌های خانگی ، نقش به‌سزایی در رفع درد کمر دارد، اما گاهی اوقات هم نیاز به استفاده از درمان‌های دارویی ضروری و اجتناب‌ناپذیر است.

 

2. درمان‌های پزشکی

اگر درمان‌های خانگی کمر درد را تسکین ندهد، پزشک ممکن است تجویز دارو و یا فیزیوتراپی را توصیه کند. مصرف موادی از قبیل کدئین یا هیدروکودون، برای دوره‌های کوتاه مدت و یا تجویز شل‌کننده‌های عضلانی می‌تواند موثر باشد. اگر مصرف دارو و فیزیوتراپی مؤثر نباشند، ممکن است داروی ضدالتهابیِ کورتیزون در فضای اپیدورال اطراف نخاع، تزریق شود تا التهاب اطراف ریشه‌های عصبی کاهش یابد. همچنین، درمان شناختی رفتاری با تشویق روش‌های نوآورانه در تفکر، می‌تواند به مدیریت درد طولانی مدت کمک ‌کند. این روش شامل روش‌های حفظ آرامش و نگرش مثبت است. ممکن است روش‌هایی مثل طب سوزنی، فشاردرمانی، تحریک الکتریکی عصب، یوگا و مدیتیشن نیز به تسکین درد کمک کند.

انجام عمل جراحی برای درمان کمر درد، بسیار نادر است. اما، اگر بیمار فتق دیسک داشته باشد، ممکن است جراحی گزینه مطلوبی باشد. نمونه‌هایی از روش‌های جراحی عبارتند از:

• فیوژن: پیوند استخوانی بین دو مهره به هم با استفاده از صفحات فلزی، پیچ و…
• دیسک مصنوعی: قرار دادن دیسک مصنوعی جایگزین بالشتک بین دو مهره
• دیسککتومی: برداشتن بخشی از دیسک در اثر تحریک یا فشار به عصب با جراحی دیسک کمر
• برداشتن قسمتی از مهره در صورت اعمال فشار بر ستون فقرات یا اعصاب

اگر درد در ناحیه کمر پس از چند هفته بهبود نیافت یا اینکه کمر درد همراه با یکی از علائم زیر باشد، باید به جراح مغز و اعصاب مراجعه کرد:

• احساس بی‌حسی یا سوزن سوزن شدن در قسمت کمر
• دردی که با استراحت بهبود نیابد
• درد پس از آسیب یا سقوط از ارتفاع
• درد و یا بی‌حسی در پاها
• ضعف
• تب
• کاهش قابل ملاحظه‌ی وزن
• درد شدیدی که با دارو بهبود نیابد
• مشکلات ادراری

 

راهکارهایی برای کاهش خطر ابتلا به کمر درد وجود دارد. از جمله: انجام فعالیت ورزشی منظم و هوازی زیر نظر متخصصان، رعایت رژیم غذایی و کنترل وزن بدن با مصرف مقدار کافی کلسیم و ویتامین D و مصرف رژیم غذایی سالم جهت کنترل وزن بدن، عدم مصرف دخانیات، رعایت وضعیت نشستن و برخاستن، پوشیدن کفش‌های تخت به دلیل اعمال فشار کمتر به پشت، استفاده از تشک و بالش طبی مناسب که ستون فقرات را صاف نگهدارد و در عین حال وزن شانه‌ها و باسن را نیز تحمل کند.

همچنین، بهتر است هنگام بلند کردن وسایل، از پاهای خود برای بلند کردن اجسام استفاده کنید و پشت خود را تا جایی که می‌توانید صاف نگه دارید. در نهایت، توصیه‌ می‌شود در صورت امکان و جهت جلوگیری از حرکات ناگهانی و عدم فشار به ستون فقرات، از کمربندهای طبی استفاده کنید.

آموزش به بیماران مبتلا به کمر درد، اطمینان خاطر به آن‌ها و توصیه‌های خودمراقبتی، اولین مراقبت در مورد بیماران مبتلا به درد کمر و دردهای اسکلتی- عضلانی است. آموزش یه بیماران می‌تواند شامل ارائه اطلاعاتی در مورد وضعیت، نحوه مدیریت، اطمینان خاطر و توصیه‌هایی برای فعال ماندن آن‌ها باشد و هدف از آموزش بیماران، تسهیل تغییر رفتار در آن‌ها است و بنابراین آموزش بیمار فرآیندی است که افراد را قادر می‌سازد تا تصمیمات آگاهانه‌ای در مورد رفتارهای مرتبط با سلامت شخصی خود بگیرند.

به افراد مبتلا به درد کمر در مورد ماهیت غیرتهدیدکننده زندگی اما تکرار شونده آن اطمینان دهید. افراد را تشویق کنید تا از استراحت طولانی مدت خودداری کنند، فعال بمانند و فعالیت‌های خود را با وجود درد در اسرع وقت از سر بگیرند.

 

کمر درد یکی از شایع‌ترین دلایلی است که افراد به پزشک به مراجعه می‌کنند. اگر شما هم احساس درد در کمر دارید، نگران نباشید و بهتر است ابتدا با روش‌های‌ خودمراقبتی در منزل، از خود مراقبت کنید و در صورتی‌که علائم‌تان بهبود نیافت، به پزشک مراجعه کنید. بسیاری از کودکان هم ممکن است در سنین رشد به درد کمر مبتلا شوند که می‌تواند ناشی از نشستن ناصحیح و یا حمل وسایل با کیف نامناسب باشد.