انسان، موجود پیچیدهای است که در طول زندگی، با فراز و نشیبهای مختلف عاطفی، افکاری، احساسی و رفتاری رو به رو است. مشکلات سلامت روان، غم و اندوه، اضطرابهای مداوم و اختلالات عاطفی، علائم جسمی و واضحی ندارند؛ اما زمانی که توسط فرد تجربه میشوند، میتوانند تأثیرات منفی غیرقابل انکاری در زندگی روزمره و حتی سلامت جسمی وی داشته باشند! در چنین شرایطی، درخواست کمک از یک روانشناس ، تنها راه برای بازگشت شادی به زندگی است. در ادامه این مطلب، روانشناسان، تخصصهای مختلف این رشته، نحوه عمکلرد درمانهای روانشناسی و علائمی که ضرورت مراجعه به یک روانشناس را نشان میدهد، خواهید شناخت.
روانشناس، متخصص سلامت روان است !
روانشناس فردی است که با مطالعه ذهن و رفتار، ارزیابی روانشناختی و گفتگو درمانی، به افراد کمک میکند تا برای مقابله با مشکلات زندگی روزمره، روابط فردی و بهبود سلامت روان، قدم برداشته و به طور مؤثرتری با مسائل زندگی کنار بیایند.
روانشناسی، طیف وسیعی از حوزههای تخصصی مانند رفتار سازمانی، روان درمانی، آزمایشات، ارزیابیهای روانشناختی و روانشناسی بالینی را در بر میگیرد. از این میان، روانشناسی بالینی در واقع دانش کاملی از همه حوزههای روانشناسی است و شامل سنین مختلف، شرایط حاد سلامت روان و انواع مشکلات و مسائل میشود. این روانشناسان در کلینیک روانشناسی ، مدارس، بیمارستانها، سازمانهای اجتماعی و مراکز مشاوره، جلسات روان درمانی ارائه میدهند.
طیفهای تخصصی روانشناسی
همانطور که میدانید، رشته روانشناسی نیز مانند سایر رشتههای حوزه سلامت، انواع و گرایشهای مختلفی دارد که از آن میان، میتوان 5 شاخه بیشتر شناخته شده زیر را نام برد:
- روانشناس فیزیولوژیک
روانشناسان زیستی یا فیزیولوژیک، مطالعات خود را به مغز اختصاص داده، پایههای عصبی رفتار، تأثیر بیماریها، آسیبهای مغزی و عوامل بیولوژیکی مؤثر بر احساس، تفکر و عملکرد را شناسایی میکنند. به این ترتیب روشهای نوینی برای درمان، کنترل، پیشگیری و مدیریت بیماریهای مغزی و تروما، معرفی خواهند کرد.
- روانشناس بالینی
این روانشناسان که معمولاً در بیمارستانها، کلینیکهای سلامت روان و مطبهای خصوصی روانشناسی فعالیت میکنند، وظیفه تشخیص، درمان و مدیریت ناراحتیها و مشکلات روانی را از طریق روان درمانی، گفتار درمانی و سایر برنامههای تخصصی درمانی بر عهده دارند. هر روانشناس بالینی، در یک حیطه خاص متخصص میشود. به عنوان مثال: سوء مصرف مواد، سلامت روان کودک و نوجوان، سلامت روان بزرگسالان یا سالمندان.
- روانشناس شناختی
روانشناسان شناختی که یادگیری، چگونگی پردازش، شناسایی، ذخیره و به کارگیری اطلاعات را بررسی میکنند، به افراد در حیطه تفکر، تصمیم گیری و حل مسئله، کمک میکنند. متخصصان روانشناسی شناختی معمولاً در دانشگاهها، مراکز تحقیقاتی، مراکز توانبخشی، بیمارستانها و سازمانها فعالیت میکنند و تخصصهای مختلفی مانند حافظه، ناتوانیهای یادگیری، رشد، حل مسئله، توجه و زبان دارند.
- روانشناس بازاریابی
روانشناسان بازاریابی یا مصرف کننده، همانطور که از اسم این متخصصان نیز مشخص است، در حیطه رفتار مصرف کننده تحقیق کرده و در حقیقت استراتژدیهای بازاریابی را برای ارتقاء کسب و کار، توسعه میدهند. به عبارت دیگر، به صاحبان کسب و کار نشان میدهند چه عواملی باعث افزایش مصرف و خرید محصولات آنها خواهد شد. به علاوه این متخصصان با بررسی نقش احساسات در انتخاب و خرید، درمورد چگونگی پاسخ خریداران به پیامها و تجزیه و تحلیل استراتژیهای تصمیم گیری نیز به صاحبان کسب و کار راهنمایی خواهند داد.
- روانشاس رشد
روانشناسان رشد، در حقیقت تکامل رشد انسان را در دورههای مختلف زندگی مانند اوایل کودکی، نوجوانی، بزرگسالی و کهن سالی بررسی کرده و بر روی تأخیر رشد، ناتوانیها، مشکلات توام با افزایش سن و چگونگی کسب مهارتهای زبانی، تمرکز دارند.
از دیگر تخصصهای روانشناسی نیز میتواند، روانشناسی مشاوره، جامعه، بین فرهنگی، تحصیلی، مهندسی، محیط، پزشکی قانونی، سلامت، رفتار سازمانی، ارتش و شخصیت را نام برد.
روانشناسان چه میکنند؟
متخصصان علم روانشناسی در رفع مشکلات سلامت روان، روابط، زندگی زناشویی، شغلی و مشکلات رفتاری به طیف وسیعی از افراد کمک میکنند. این مسائل شامل هرگونه افسردگی ، اضطراب ، عدم اعتماد به نفس، پوچی، عدم تمرکز، وسواسهای فکری ، تصمیم گیری، حل مسئله، مشکلات در برقراری رابطه یا در ارتباط با نزدیکان، میشود. به علاوه در شرایطی که افراد مشکلات مزمن دارند، روانشناسان در تیم پزشکی یکی از ارکان اصلی خواهند بود؛ مثلا برای کمک به افرادی که از مشکلات خواب، تغذیه، درد مزمن یا مانند آن رنج میبرند، مشاورههای روانشاسی، در کنار درمانهای اصلی، میتواند بسیار کارساز باشد.
در مواردی نیز ارزیابیهای روانشناسانه برای کمک به تشخیص علت یک مشکل، بیماری، و یا توضیح روند بیماری، احساس، تفکر و رفتار فرد، تأثیر بسزایی خواهد داشت. به عنوان نمونه ارزیابیهای مانند: مهارتهای فکری، قدرت استلال و تفکر (یا نقاط قوت و ضعف شناختی) ، ویژگیهای شخصیتی و اولویتهای شغلی (حرفه ای) فرد.
فرایند درمان در روانشناسی، چگونه عمل میکند؟
روانشناسان، برای کمک به فرد جهت بهبود کیفیت زندگی و رفع مشکلات سلامت روان، از مجموعهای از درمانهای مبتنی بر شواهد استفاده میکنند. برای این منظور، در اغلب اوقات روان درمانی یا همان درمان گفتگو محور، اولین انتخاب است. در این پروسه درمانی، یک رابطه کلامی، برای ارزیابی احساسات، افکار و رفتار مراجع، به کار گرفته میشود. برخی از انواع رایج درمانهای روانشناسی عبارتند از:
- درمان شناختی رفتاری یا Cognitive behavioral therapy
- رفتار درمانی دیالکتیکی یا Dialectical behavior therapy
- درمان مبتنی بر روابط بین افراد یا Interpersonal therapy
- درمان انسان گرایانه یا Humanistic therapy
- روان درمانی یا Psychodynamic therapy
روانشناس، برای دستیابی به بهترین نتیجه، پس از یک یا چند جلسه تعامل با فرد، نوع درمان را انتخاب میکند و در این راستا ممکن است علاوه بر خود فرد، گفتار درمانی با خانواده، زوج یا افراد دیگر را نیز پیشنهاد کند.
- در مواردی که برای حصول نتیجه، به ترکیبی از روان درمانی و دارو درمانی نیاز باشد، روانشناس فرد را به یک روانپزشک معرفی خواهد کرد؛ تا روند درمان تحت نظر هر دو متخصص، به طور کامل طی شده و بهترین نتیجه حاصل شود!
چه کسانی به روانشناس نیاز دارند؟
روانشناسان، برای درمان انواع مختلف بیماریهای مرتبط با سلامت روان، مشکلات رفتاری، روابط، استرس و اضطرابهای زندگی روزمره، میتوانند با شما همراه باشند؛ فارغ از اینکه این مسائل بلند مدت یا کوتاه مدت هستند. بنابراین، در صورت مشاهده هر یک از این نشانه ها، پیشنهاد میشود که به یک متخصص روانشناس مراجعه کرده و از راهنمایی او برای رهایی از مشکل، سود ببرید:
- سوء مصرف مواد مخدر یا مشروبات الکلی
- اضطرابهای بی دلیل و غیر قابل کنترل
- مدیریت استرس (که در بسیاری مواقع در هنگام تغییرات روند زندگی شدت میگیرند)
- مشکلات خانوادگی (ارتباط با همسر، پدر، مادر یا خواهر برادر)
- مشکل در برقراری رابطه و روابط بین فردی (دوستان، همکاران و حتی اساتید و معلمها)
- مشکلات کنترل خشم (که ممکن است منجر به ضررهای جدی به فرد یا اطرافیان شود)
- عدم اعتماد به نفس (یا اعتماد به نفس بیش از حد)
- اختلالات اشتها (و مشکلات جسمی توام با آنها)
- اختلالات خواب (کم خوابی یا پر خوابی)
- مدیریت یک بیماری جسمی مزمن مانند سرطان، MS و…
- افسردگی یا افسردگی پس از زایمان
- تفکرات خودکشی
- نارساییهای جنسیتی
- فوبیا و ترسهای مرضی
- احساس اندوه و فقدان
- دردهای بی دلیل
- چاقی
- مشکلات عملکردی (در مدرسه یا محیط کار)
- مشکلات رفتاری مانند اعتیاد به قمار
- اختلال استرس پس از سانحه (یا PTSD)
- و کلیه عادات ناسالم
اهمیت درمان روانشناسی را دست کم نگیرید!
به خاطر داشته باشید که هرچقدر هم که درخواست کمک درمورد مسائل سلامت روان دشوار باشد، این مشکلات نیز درست به اندازه مسائل سلامت جسمی مهم و حیاتی بوده و باید به موقع مورد توجه و درمان قرار گیرند. ممکن است درمانهای روانشناسی سخت و طاقت فرسا باشند، اما مشکلات سلامت روان و مسائل رفتاری بسیار رایج هستند و عدم سلامت عاطفی، در بسیاری موارد منجر به مشکلات سلامت جسمی حاد و بی دلیل خواهد شد.
بنابراین، اکنون که از همه علائم و نشانههای اساسی نیاز به مشاوره اطلاع دارید، یعنی قادر خواهید بود درست در زمان نیاز به یک روانشناس خبره مراجعه کرده و قبل از اینکه دیر شود، در صدد درمان روان خود برآیید. فراموش نکنید که بی توجهی به این مشکلات فقط باعث خواهد شد وضعیت شما بدتر شده و در نهایت به اختلالات جسمیبینجامد.
نتیجه گیری و جمع بندی
در بسیاری از مواقع سخت زندگی، کنترل احساسات دست ما نیست! اگر مشکلاتی را تجربه میکنید که نمیتوانید آنها را با اطرافیانتان به اشتراک بگذارید، همیشه میتوانید در مورد آنها با یک روانشناس حرفهای مشورت کرده و ذهن خود را از فشار مشکلات و احساسات منفیتان رها کنید؛ پس در حق روان خود کوتاهی نکنید!
