انواع سکته مغزی و هرآنچه باید بدانید !!

مغز وظیفه کنترل حرکات بدن، ذخیره اطلاعات و خاطرات را بر عهده دارد و منبع افکار، عواطف و زبان است. بسیاری از عملکردهای بدن از جمله تنفس و هضم در کنترل مغز قرار دارد. مغز، برای کارکرد صحیح، به اکسیژن نیاز دارد و شریان‌ها، خون مملو از اکسیژن را به تمام قسمت‌های مغز می‌رسانند. اگر اتفاقی منجر به مسدود شدن جریان خون شود، سلول‌های مغز در عرض چند دقیقه تلف می‌شوند و سکته مغزی رخ می‌دهد. بسته به اینکه کدام قسمت مغز به چه نحوی دچار آسیب شده باشد، انواع سکته مغزی وجود دارد که در این مطلب بیشتر با آن‌ها آشنا می‌شویم.

علائم هشداردهنده سکته مغزی

سکته مغزی، به عنوان فوریت پزشکی محسوب می‌‌شود که در آن جریان خون به مغز متوقف یا قطع می‌شود. سه علامت هشداردهنده سکته مغزی عبارتند از:

1. افتادگی صورت: افتادگی یا بی‌حسی یک طرف صورت که منجر به لبخند ناهموار یا کج در فرد می‌شود.
2. ضعف بازو: احساس ضعف یا بی‌حسی در یک دست، به خصوص وقتی که فرد قصد دارد هر دو دست خود را بالا بیاورد، یکی از بازوها به سمت پایین حرکت می‌کند.
3. دشواری در گفتار: گفتار فرد نامفهوم است و قادر به صحبت کردن نیست و درک آن برای اطرافیان سخت است.

علائم سکته مغزی

چیزی که سکته مغزی را منحصر به فرد می‌کند، قسمتی از مغز است که دچار سکته شده است. چون، مغز، وظیفه کنترل عملکردهای حیاتی بدن را بر عهده دارد، بنابراین، فرد مبتلا به سکته مغزی با خطر بالای مرگ مواجه است. تشخیص اینکه چه زمانی فردی دچار سکته مغزی شده است، می‌تواند سخت باشد و لزوماً با علامتی همراه نیست. به طورکلی، علائم سکته مغزی شامل موارد زیر است:

• سرگیجه و از دست دادن تعادل
• حالت تهوع و یا استفراغ
• دوبینی
• لکنت زبان
• مشکلات در عملکرد سیستم عصبی مرکزی مانند فشار خون و تنفس
• سندرم «قفل شده» یعنی فرد فقط قادر به حرکت چشمان خود است.

علل و عوامل خطر سکته مغزی

علل ابتلا به خطر سکته مغزی عبارتند از:

• لخته شدن خون
• خونریزی
• آسیب به شریان به دلیل حرکات ناگهانی سر یا گردن

عوامل خطر عبارتند از:

• سیگار کشیدن
• فشار خون بالا
• دیابت
• فیبریلاسیون دهلیزی
• بیماری قلبی

انواع مختلف سکته مغزی

سکته‌های مغزی را می‌توان به دو دسته اصلی طبقه‌بندی کرد:

1. سکته‌های ایسکمیک
2. سکته‌های هموراژیک

1.   سکته مغزی ایسکمیک

سکته‌های ایسکمیک، متداول‌ترین نوع سکته مغزی است که در اثر انسداد شریان یا در موارد نادر انسداد ورید، ایجاد می‌شوند و باعث کاهش شدید جریان خون می‌گردد. سکته‌ ایسکمیک حدود 87% از سکته‌های مغزی را شامل می‌شود. سکته مغزی ایسکمیک زمانی اتفاق می‌افتد که یکی از رگ‌های خونی‌ مغز که وظیفه تامین تغذیه آن را بر عهده دارد، به وسیله لخته خون دچار گرفتگی یا انسداد ‌شود و در نتیجه اختلال جریان خون در بخشی از مغز رخ دهد. در صورت کمبود اکسیژن و عدم رسانش مواد مغذی به سلول‌ها و بافت‌های مغز، در عرض چند دقیقه، سلول‌ها شروع به انهدام می‌کنند. برخی تحقیقات نشان داده است که ویروس COVID-19 ممکن است خطر سکته مغزی ایسکمیک را افزایش دهد.

علائم سکته مغزی ایسکمیک

علائم این نوع سکته،  بستگی به این دارد که کدام بخش از مغز تحت تأثیر قرار گرفته است. با این وجود، مهم‌ترین علائم این نوع سکته عبارتند از:

• بی‌حسی یا ضعف ناگهانی صورت، بازو یا پا که اغلب در یک طرف بدن رخ می‌دهد.
• گیجی
• مشکلات تکلم یا درک دیگران
• سرگیجه، از دست دادن تعادل یا هماهنگی و یا مشکلاتی در راه رفتن
• از دست دادن بینایی یا دوبینی

علل سکته مغزی ایسکمیک

در این نوع سکته، پلاک که حاصل چربی است در شریان‌های بیمار تجمع می‌یابد و مسیر آن‌ها را باریک می‌کند. این فرآیند آترواسکلروز نامیده می‌شود که منجر به کُند شدن جریان خون می‌شود. در صورتی که پلاک متلاشی شود، سلول‌های زیادی به کمک مغز می‌آیند و باعث ایجاد لخته و مسدود شدن جریان خون از طریق شریان می‌شوند. علاوه بر آترواسکلروز، موارد دیگری که در شانس ابتلا به سکته مغزی ایسکمیک را دخیل هستند عبارتند از:

• فیبریلاسیون دهلیزی
• حمله قلبی
• مشکلات دریچه قلب
• آسیب به عروق خونی گردن
• مشکلات لخته شدن خون

عوامل خطر سکته مغزی ایسکمیک

در صورتی که فردی مبتلا به یک یا چند مورد از موارد زیر باشد، بیشتر در معرض خطر سکته مغزی قرار دارد:

• سن فرد بالای 60 سال باشد.
• فردی که به فشار خون بالا، بیماری قلبی، کلسترول بالا و یا دیابت مبتلا است.
• فردی که ضربان قلب نامنظم داشته باشد.
• افرادی که در معرض دود سیگار قرار دارند.
• در صورتی که سابقه خانوادگی سکته مغزی در اعضای خانواده و یا بستگان درجه یک وجود داشته باشد.

عوارض سکته مغزی ایسکمیک

گاهی اوقات ممکن است فردی در اثر ابتلا به سکته مغزی، دچار عوارضی شود که به سلول‌های مغز آسیب وارد شود. هر چه آسیب وارد به مغز بیشتر باشد، فرد به مشکلات بیشتری مبتلا خواهد شد. به همین دلیل است که دریافت کمک پزشکی در اسرع وقت بسیار مهم است. زیرا، زمان محدودی برای درمان سکته مغزی حاد وجود دارد. اگر درمان به موقع انجام نشود، ممکن است فرد با مشکلاتی مانند: ضعف یا بی‌حسی دائمی، گفتار نامفهوم، تشنج، مشکلات حافظه و عدم درک مواجه شود.

انواع سکته مغزی ایسکمیک

سکته‌های مغزی ایسکمیک به دو گروه اصلی تقسیم می‌شوند:

1. سکته‌های ترومبوتیک که به دلیل وجود لخته خون در رگ‌های خونی داخل مغز ایجاد می‌شوند و به آن سکته آترواسکلروتیک نیز گفته می‌شود.
2. سکته‌های آمبولیک به دلیل لخته خون یا بقایای پلاکی که در جای دیگری از بدن ایجاد شده‌اند، تشکیل می‌شود. سپس، این لخته‌ها از طریق جریان خون به یکی از رگ‌های خونی مغز هدایت می‌شوند. فیبریلاسیون دهلیزی نیز خطر تشکیل لخته در قلب را افزایش می‌دهد که می‌تواند سپس به مغز برسد.

سکته ترومبوتیک

سکته ترومبوتیک، ناشی از لخته خون است که در مسیر شریان‌های خونرسانی به مغز ایجاد می‌شود. این نوع سکته مغزی، معمولاً در افراد مسن، به ویژه در افراد مبتلا به کلسترول بالا و تصلب شرایین (انباشته شدن چربی در دیواره داخلی عروق خونی) و یا افراد دیابتی دیده می‌شود. گاهی اوقات، علائم سکته ترومبوتیک می‌تواند به طور ناگهانی و در هنگام خواب یا در اوایل صبح رخ دهد. در مواقع دیگر، ممکن است به تدریج و در طی چند ساعت یا حتی چند روز، علائم این سکته مشاهده شود.

• ایسکمیک گذرا: در صورتی که سکته‌های ترومبوتیک به دلیل یک یا چند سکته کوچک رخ دهد، ایسکمیک گذرا نامیده می‌شود که ممکن است برای چند دقیقه یا تا 24 ساعت طول بکشد و اغلب علامت هشداردهنده وقوع سکته است. این نوع سکته، به دلیل انسداد موقت جریان خون به مغز رخ می‌دهد. اگرچه علائم این سکته معمولاً خفیف و گذرا است، اما علائم ناشی از آن، مشابه علائم ناشی از سکته مغزی ایسکمیک است. مثل: بی‌حسی و ضعف در یک طرف بدن، گیجی، سرگیجه یا عدم تعادل، مشکلات گفتاری و درک مطلب، مشکلات بینایی و سردردهای شدید.
• انفارکتوس لکونار: نوع دیگری از سکته مغزی که در رگ‌های خونی کوچک مغز رخ می‌دهد، انفارکتوس لکونار نامیده می‌شود که اغلب در افرادی که دیابت یا فشار خون بالا دارند، مشاهده می‌شود.

سکته آمبولیک

سکته‌های آمبولیک معمولاً در اثر لخته خونی ایجاد می‌شوند که در جای دیگری از بدن تشکیل و از طریق جریان خون به مغز می‌رسد. سکته‌های آمبولیک، اغلب ناشی از بیماری قلبی یا جراحی قلب هستند و به سرعت و بدون هیچ علامت هشداردهنده‌ای رخ می‌دهند. حدود 15 درصد از سکته‌های آمبولیک در افراد مبتلا به فیبریلاسیون دهلیزی رخ می‌دهد که بر اثر نوعی ریتم غیرطبیعی قلب اتفاق می‌افتد که در آن حفره‌های فوقانی قلب به طور موثری عمل نمی‌کنند.

2.   سکته مغزی هموراژیک

سکته مغزی هموراژیک ناشی از خونریزی است و زمانی اتفاق می‌افتد که رگ خونی در مغز نشت یا پاره شود و خونریزی در مغز به سلول‌های مجاور آسیب برساند. حدود 13% از سکته‌های مغزی، هموراژیک هستند. این نوع سکته، زمانی رخ می‌دهد که رگ‌های خونی تامین‌کننده مغز، دچار پارگی و خونریزی شوند. هنگامی که سرخرگی در مغز خونریزی کند، سلول‌ها و بافت‌های مغز، اکسیژن و مواد مغذی را دریافت نمی‌کنند. علاوه بر این، فشار در بافت‌های اطراف ایجاد می‌شود که موجب تحریک و تورم و در نتیجه آسیب بیشتر به مغز می‌شود.

علل و عوامل خطر سکته مغزی هموراژیک

خونریزی مغزی می‌تواند ناشی از بسیاری از شرایطی باشد که بر رگ‌های خونی تأثیر می‌گذارد. یکی از علل خونریزی مغزی که کمتر متداول است، پارگی رگ‌های خونی با دیواره نازک یا ناهنجاری شریانی وریدی است. دیگر عوامل مرتبط با سکته مغزی هموراژیک عبارتند از: فشار خون بالا و کنترل نشده، مصرف بیش از حد داروهای رقیق‌کننده یا ضد انعقاد خون، آنوریسم، تروما بر اثر تصادف رانندگی، رسوب پروتئین در دیواره رگ‌های خونی که منجر به ضعف در دیواره عروق یا آنژیوپاتی آمیلوئید مغزی می‌شود، سکته مغزی ایسکمیک که منجر به خونریزی گردد، سن بالای 65 سال، کلسترول بالا، افراد دیابتی که قند آن‌ها کنترل‌نشده باشد، افراد چاق، افرادی که در گذشته دچار سکته شد‌اند، سابقه خانوادگی ابتلا به سکته مغزی، قرار داشتن در معرض دود، مصرف غذاهای ناسالم، عدم فعالیت بدنی، جراحت، افراد مبتلا به اختلال خونریزی، کسانی که کوکائین مصرف می‌کنند، افراد مبتلا به آنوریسم و عروق خونی غیرطبیعی می‌تواند شانس ابتلای افراد به سکته مغزی هموراژیک را افزایش دهند.

علائم سکته هموراژیک

علائم سکته مغزی هموراژیک، معمولاً به آهستگی و در مدت چند دقیقه تا چند ساعت افزایش می‌یابد. اگرچه خونریزی زیر عنکبوتیه ممکن است به طور ناگهانی ظاهر شود، اما موارد زیر از جمله مهم‌ترین علائم این نوع سکته هستند:

• سردرد شدید: برخی افراد از آن به عنوان بدترین سردردی که تاکنون تجربه کرده‌اند، توصیف می‌کنند.
• گیجی
• حالت تهوع یا استفراغ
• حساسیت به نور
• مشکلات بینایی

عوارض سکته مغزی هموراژیک

عوارض سکته مغزی هموراژیک عبارتند از: تشنج، مشکلات ذهنی و تعقل، مشکلات قلبی، مشکلات بلع، مشکلات خوردن و آشامیدن و ناتوانی دائمی عصبی.

انواع سکته هموراژیک

سکته‌های هموراژیک بر اساس محل وقوع خونریزی، به دو دسته اصلی زیر تقسیم می‌شوند:

1. خونریزی داخل مغزی
2. خونریزی زیر عنکبوتیه

خونریزی داخل مغزی

خونریزی مغزی، به دلیل خونریزی رگ‌های خونی در داخل مغز و معمولاً در اثر فشار خون بالا ایجاد می‌شود. خونریزی به طور ناگهانی و سریع اتفاق می‌افتد و معمولاً هیچ علامت هشداردهنده‌ای وجود ندارد. خونریزی می‌تواند آنقدر شدید باشد که باعث به کُما رفتن یا مرگ بیمار شود.

خونریزی زیر عنکبوتیه

خونریزی زیر عنکبوتیه در فضایی بین مغز و غشاهای پوشاننده مغز به نام مننژها، رخ دهد. این نوع خونریزی، اغلب به دلیل آنوریسم مغزی یا ناهنجاری شریان وریدی رخ می‌دهد که می‌تواند در اثر ضربه ایجاد شود. آنوریسم، ناحیه ضعیف و متسع‌شده روی دیواره شریان است و خطر پارگی دارد که می‌تواند مادرزادی باشد یعنی از بدو تولد در فرد وجود دارد، یا ممکن است در طول زندگی به دلیل عواملی مانند فشار خون بالا یا تصلب شرایین ایجاد شود. ناهنجاری شریان وریدی، اختلالی مادرزادی است که از شبکه درهم پیچیده از شریان‌ها و وریدها تشکیل شده است. علت آن ناشناخته است، اما گاهی اوقات ژنتیک یا بخشی از سندرم‌های خاص در آن نقش دارند.

سکته‌های مکرر

سکته‌های مکرر، برای حدود 1 نفر از 4 نفر بیماری که در مدت 5 سال پس از اولین سکته، دچار سکته مغزی شده‌اند، رخ می‌دهد. خطر ابتلا به سکته‌های مکرر،  بلافاصله پس از سکته مغزی بیشتر است و با گذشت زمان کاهش می‌یابد. احتمال ناتوانی شدید و مرگ با هر سکته مکرری که رخ می‌دهد، افزایش می‌یابد. حدود 3 درصد از افرادی که دچار سکته مغزی شده‌اند، در عرض 30 روز پس از اولین سکته مغزی، سکته دوم را تجربه می‌کنند و حدود یک سوم آن‌ها، در عرض 2 سال، سکته دوم را تجربه می‌کنند.

سکته مغزی ساقه مغز

این نوع سکته، در ساقه مغز اتفاق می‌افتد و می‌تواند هر دو سمت بدن را تحت تاثیر قرار دهد. اگر این اتفاق بیفتد، بیمار در حالت «قفل» قرار می‌گیرد؛ یعنی، توانایی تکلم یا حرکت گردن ندارد.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه شود؟

در صورت بروز هر یک از علائم هشداردهنده انواع سکته مغزی بهتر است در اسرع وقت با اورژانس پزشکی تماس گرفته شود و یا اینکه بیمار به پزشک متخصص مغز و اعصاب مراجعه کند. باید در اسرع وقت، به دنبال مراقبت‌های اورژانسی بود حتی اگر علائم فرد بهبود یابد. تشخیص اینکه آیا فردی دچار سکته مغزی شده است یا خیر تنها با بررسی علائم ممکن نیست و باید با تجویز تصویربرداری‌های تشخیصی توسط متخصص مغز و اعصاب بررسی و نوع آن مشخص شود.