دسترسی سریع
شاید شما هم بارها شاهد اختلال تیک در افراد شده باشید. عموما به رفتارهای تکرار شونده و خارج از کنترل افراد، «تیک» گفته می‌شود. تیک‌ها انواع گوناگونی دارند و در هر شخص به صورت متفاوتی بروز می‌کنند. این رفتار در برخی موارد برای فرد آزار دهنده است و حتی ممکن است حضور او در اجتماع را نیز تحت تاثیر قرار دهد. اختلال تیک در کودکان بسیار شایع است
به طوری که در مطالعه‌ای بر روی نزدیک به ۱۷۰۰ کودک، در حدود ۲۳ درصد از آن‌ها، وجود این اختلال مشاهده شده است. از این رو والدین باید نسبت به چنین رفتارهایی از سوی کودکشان حساس بوده و در صورت مشاهده چنین علائمی، به بهترین روانشناس تهران مراجعه نمایند.
تعریف انواع تیک
تیک‌ها، رفتارهای سریع، ناگهانی، تکرار شونده و غیر موزون هستند که در حرکات عضلات یا اصوات دیده و شنیده می‌شوند. انواع تیک را می‌توان در دو نوع ساده و پیچیده دسته بندی کرد.
تیک‌ها یا به صورت رفتارهای حرکتی در عضلات فرد بروز می‌کنند، یا به صورت اصوات که تیک صوتی نامی‌ده می‌شوند. معمولا این دو تیک با هم همراه نمی‌شوند؛ اما در این صورت به سندروم «تورت» شناخته می‌شود.
اختلال تیک در کودکان معمولا در سنین ۴ تا ۶ سالگی آغاز می‌شود و ممکن است به زودی از بین برود یا در سنین ۱۰ تا ۱۲ سالگی به دوره‌ی پیک خود وارد شده و کم‌کم تا سنین بزرگسالی از بین برود. طول عمر تیک‌ها معمولا کمتر از یک سال است و معمولا دیگران متوجه آن نمی‌شوند. با این حال در برخی موارد ممکن است این اختلال برای مدت بیشتری با کودک همراه باشد و توسط دیگران مورد توجه قرار گیرد و در کنار آن عوارضی چون مشکلات حرکتی، آسیب‌های روحی، اجتماع گریزی و افت تحصیلی را در پی داشته باشد.
تشخیص تیک
حالت‌های تیک در افراد متفاوت با یکدیگر فرق دارد. همچنین شدت و میزان تکرار آن نیز در افراد، یکسان نیست. با این حال به طور کلی می‌توان گفت که رفتارهای تیک، در طی یک ساعت، حداقل سه بار تکرار می‌گردد. این علائم معمولا بیش از سه ماه در کودک دیده می‌شود و در شب‌ها، کودک علائم تیک را نخواهد داشت.
تیک‌های ساده معمولا حرکات کوچک و محدود یا اصوات کوتاهی هستند که خیلی نمود شدیدی ندارند و یک گروه از عضلات را درگیر می‌کنند. از انواع تیک‌های ساده‌ی حرکتی می‌توان به پلک زدن سریع، حرکت صورت، تکان دادن سر یا بالا انداختن شانه، اخم کردن یا گاز گرفتن لب اشاره کرد. تیک‌های ساده صوتی نیز می‌تواند شامل صدایی خرخر مانند، صدای حیوانات، صدای ناگهانی پارس مانند یا صاف کردن گلو، جیغ کشیدن، بالا کشیدن بینی، زمزمه کردن و… باشد.
تیک‌های پیچیده، ممکن است ماندگاری بیشتری داشته باشند. این نوع تیک‌ها معمولا عضلات بیشتری را درگیر می‌کنند و به خوبی توسط افراد دیگر احساس می‌گردند. تیک‌های پیچیده معمولا به صورت ترکیبی از تیک‌های ساده دیده می‌شوند. برای مثال ممکن است به صورت ترکیبی از حرکت سر و بالا انداختن شانه، ادا درآوردن یا انجام حرکان ناشایست دیده شود. تیک صوتی پیچیده نیز می‌تواند چیزی شبیه به فحاشی یا بیان کلمات نامناسب، یا تکرار صداهای خود یا دیگران باشد.
علت اختلال تیک در کودکان
دلیل وقوع اختلال تیک در کودکان مشخص نیست. برخی بر این باورند که بر هم خوردن تعادل هورمون‌ها و مواد شیمیایی درون مغز می‌تواند منجربه این مشکل شود. برخی شواهد نیز از ارثی بودن آن صحبت می‌کند. استرس و تکانه‌های زندگی نیز می‌تواند گاهی منجربه چنین مشکلاتی در کودک شوند.
آیا تیک‌ها شدت می‌گیرند؟
عوامل گوناگونی می‌توانند بر شدت گرفتن این مشکل تاثیر گذار باشند؛ یکی از این عوامل، مصرف برخی داروهاست. داروهایی که برای درمان اختلال کمبود توجه و تمرکز (ADD) تجویز می‌شوند و داروهایی که برای بهبود اختلال عدم توجه و بیش فعالی (ADHD) مورد استفاده قرار می‌گیرند، از این دست داروها هستند. از دیگر عوامل تاثیر گذار بر این موضوع، اضطراب است. والدین باید توجه داشته باشند که کودکان مبتلا به تیک، نیاز به محیط آرام‌تر و توجه بیشتری دارند. استرس می‌تواند این مشکل را بیشتر کند. به همین دلیل لازم است تا این مسئله را حتی اگر نمود خارجی ندارد و دیگران متوجه آن نیستند با معلم و مسئولین مدرسه در میان بگذارید تا با توجه و دقت بیشتری در محیط مدرسه با او برخورد شود.
خستگی، فشارهای روحی و آسیب‌های احساسی نیز بر عود کردن بیماری تاثیر خواهد داشت. در کنار همه این‌ها، توجه بیش از حد به تیک‌ها ممکن است منجربه پیشرفت آن‌ها شود. بهتر است در مورد نحوه رفتار صحیح در این موارد، از متخصص مغز و اعصاب کودک خود کمک بگیرید.
تشخیص اختلال تیک در کودکان
در ابتدای امر، پدر و مادر متوجه وجود این مشکل در کودک می‌شوند. در صورت تداوم این حرکات، بهتر است به کلینیک مغز و اعصاب تهران مراجعه نمود تا مسئله بررسی شود. عموما هدف اصلی در بررسی این مسئله، تفکیک اختلال تیک در کودکان از سندروم تورت است.
سندروم تورت زمانی محتمل است که کودک برای مدتی طولانی (عموما بیش از یک سال) دچار تیک حرکتی و صوتی توامان باشد. به همین دلیل پزشک از کودک می‌خواهد تا کارهایی را انجام دهد. از او و پدر و مادرش سوالاتی در مورد مدت زمان وقوع تیک، وضعیت قبل و بعد از تیک و از این قبیل سوالات برای شرح حال گیری پرسیده می‌شود. درصورتی که متخصص مغز و اعصاب تشخیص دهد که وقوع تیک به دلایلی دیگری رخ داده، ممکن است آزمایشاتی مانند MRI برای بررسی بهتر مغز، درخواست نماید.
سندروم تورت
سندروم تورت در واقع یک بیماری عصبی است که علائم آن در ابتدا ممکن است در خردسالی مشاهده شده و تا نوجوانی شدت گیرد. نشانه‌های این اختلال ممکن است با ورود فرد به دوره جوانی، کاهش یابد اما صورتی از آن می‌تواند تا پایان عمر همراه فرد باشد. علت مشخصی برای ابتلا به این سندروم تایید نشده اما مطالعات نشان داده که عوامل عصبی همچون بروز اختلالاتی در عملکرد مغز، اعصاب یا هورمون‌های ارتباطی مانند دوپامین و سراتونین، می‌تواند این مشکل را ایجاد کند.
افراد مبتلا به این سندروم معمولا ترکیبی از تیک‌های حرکتی و صوتی را تجربه می‌کنند. این تیک‌ها ممکن است در ناحیه سر و گردن یا اندام‌های دیگر چون دست‌ها و پاها وجود داشته باشد. معمولا تیک‌های حرکتی پیش از تیک صوتی ایجاد می‌شوند. کودکانی که برای مدت طولانی (بیش از یک سال) دچار تیک شده‌اند و تیک‌های ترکیبی حرکتی و صوتی را تحمل می‌کنند، مشکوک به ابتلا به این سندروم هستند و لازم است برای مطالعات بیشتر در این مورد با پزشک مشورت نمود.
سندروم تورت در بیشتر کودکان می‌تواند با مشکلات دیگری مانند عدم تمرکز، بیش فعالی، مشکلات تحصیلی، ضعف در خواندن و نوشتن و وسواس همراه باشد. می‌توان گفت که سندروم تورت نوعی شدیدتر از اختلال تیک در کودکان است که می‌تواند روابط اجتماعی کودک را با شدت بیشتری تحت تاثیر قرار دهد. به همین دلیل به‌کارگیری روش‌های کنترلی در این خصوص بسیار حائز اهمیت است، تا از تاثیرگذاری آن بر زندگی و رشد او پیشگیری شود.
درمان اختلال تیک در کودکان
اغلب تیک‌ها نیازی به مداخله و درمان ندارند و پس از مدتی از بین می‌روند. با این حال درصورتی که این مشکل در رفتارها و زندگی طبیعی و اجتماعی کودک اخلال ایجاد کند، نیاز به درمان خواهد داشت.
یکی از روش‌های درمان این اختلال، درمان روانشناختی موسوم به (CBIT) است. این روش، نوعی درمان رفتاری است که در آن سعی می‌کنند رفتار تیک گونه‌ی کودک را با رفتار دیگری جایگزین کنند تا کودک بتواند رفتار خود را کنترل نماید و یا از شدت تیک کاسته شود.
از دیگر روش‌های درمانی رایج، درمان شناختی رفتاری یا CBT است. در این روش به کودک یاد می‌دهند که احساس پیش از تیک خود را بشناسد؛ تشخیص دهد که چه عواملی می‌تواند بروز تیک‌ها را تشدید کند؛ و در مرحله آخر به آن‌ها یاد می‌دهند که در زمان بروز تیک، رفتار دیگری برای مقابله با آن انجام دهند. برای مثال حرکت ناگهانی سر یا گردن را کنترل کند؛ یا بالا انداختن شانه را با کشیدگی در اندام‌ها جایگزین نماید؛ و یا به جای بالا کشیدن بینی با صدا، نفس عمیق بکشد. همه‌ی این اقدامات به این جهت است که کم‌کم از نمود بیرونی تیک‌ها جلوگیری شده و کودک این حرکات را به خوبی بشناسد و با آن‌ها مقابله کند.
علاوه‌بر تیک‌ها، درمان مشکلات ناشی از آن‌ها نیز حائز اهمیت است. برخی کودکان دچار مشکلات ارتباطی، افت تحصیلی یا افسردگی می‌شوند که لازم است درمان مناسب برای مقابله با آن‌ها را در پیش گرفت.
پیشگیری از اختلال تیک در کودکان
یکی از راه‌های پیشگیری از شدت گرفتن تیک، کاهش استرس است. برای همین پدر و مادر باید تا جایی که امکان دارد اضطراب‌های متداول زندگی کودک را کاهش دهند. برای مثال، انجام کارها به صورت منظم و برنامه ریزی شده، منجربه انجام به موقع وظایف و تکالیف کودک شده و از ایجاد تنش برای انجام کارها در آخرین دقایق، جلوگیری می‌کند.
بهتر است با کودک به گونه‌ای برخورد شود تا از تمرکز بر روی تیک خود پرهیز کند. باید با او صحبت کرده و به گونه‌ای رفتار کنید که متوجه شود داشتن تیک، مسئله خجالت آوری نیست و ممکن است طبیعی باشد؛ فکر کردن مداوم به تیک و احساس خجالت در مورد آن، می‌تواند شدت آن را بیشتر کند.
تا جایی که امکان دارد، در رفتار خود، تیک‌ها را نادیده بگیرید. بهتر است اطرافیان کودک، وجود این مسئله را عادی انگاری کرده و به آن توجهی نشان ندهند. برای این امر لازم است تا با افرادی که با کودکتان در ارتباط هستند، در این باره صحبت کنید.
از خستگی کودکتان پیشگیری کنید. خواب به موقع و کافی و اجتناب از فعالیت‌های خسته کننده، بسیار مهم است. خستگی کودک می‌تواند شدت تیک را افزایش دهد. ساعت خواب او را منظم کنید. از غذاهای سالم و انرژی‌زا استفاده نمایید و برنامه روزانه او را به نحوه تنظیم کنید تا تمرکز زیاد بر روی درس و تکالیف، او را بیش از حد خسته نکند.
شرایطی را فراهم کنید تا کودک شما بتواند به راحتی در مورد مسائل خود صحبت کند. لازم است تا او به اطرافیانش به خصوص شما، اعتماد کافی داشته باشد تا بتواند مشکلات خود را با شما در میان گذاشته و دچار اضطراب نشود. به کودک خود گوش دهید و از انجام واکنش‌های ناگهانی که منجربه ایجاد عدم اطمینان یا اضطراب در او می‌شود، خودداری نمایید.
نکات مهم در مورد اختلال تیک در کودکان
از آنجاکه علت مشخصی برای وقوع اختلال تیک در کودکان وجود ندارد، نمی‌توان گفت که قابل پیشگیری هستند. اما با توجه به مسائلی، می‌توان در ابتدای امر از شدت گرفتن آن‌ها پیشگیری نمود. چیزی که در مورد تیک‌ها حائز اهمیت است، نمود بیرونی آن‌هاست تا دیگران متوجه این مسئله نشده و زندگی عادی و اجتماعی کودک تحت تاثیر این مشکل قرار نگیرد. به همین جهت کنترل آن و پیشگیری از شدت گرفتن اختلال می‌تواند کمک کند تا کودک دوران این مشکل را به راحتی پشت سر گذارد؛ چون بسیاری از تیک‌ها ناپایدار هستند و معمولا در مدتی کمتر از یک سال از بین می‌روند.
اختلال تیک در کودکان علت مشخصی ندارند اما بسیار شایع است. در حدود 23 درصد از کودکان ممکن است به تیک مبتلا شوند و این مسئله در پسران سه برابر بیشتر از دخترها رخ می‌دهد. رفتارهای غیر عادی و تکرار شونده در کودکان می‌تواند اولین نشانه ابتلا به این اختلال باشد. کودک شما ممکن است همیشه این علائم را از خود نشان ندهد؛ علائم ممکن است هفته‌ها دیده نشود و مجدد بازگردد. این علائم در مدتی که کودک خواب است در او دیده نمی‌شود و با افزایش استرس و خستگی در کودک، شدت می‌گیرد.
بسیاری از تیک‌ها پس از مدتی خود به خود برطرف می‌شوند. همان طور که گفتیم، اکثر تیک‌ها برای مدتی کمتر از یک سال با کودک همراه هستند؛ با این حال تداوم آن نیاز به پیگیری و درمان خواهد داشت. درمان قطعی و دارویی برای این بیماری وجود ندارد؛ اما مهمترین مسئله، تلاش برای کنترل نشانه‌هاست تا از نمود بیرونی علائم و ایجاد تاثیر بر روابط اجتماعی و پیشرفت تحصیلی کودک پیشگیری شود.
جمع بندی و نتیجه گیری
پدر و مادرهایی که با اختلال تیک در کودکان خود روبرو می‌شوند، لازم است تا محیط آرامی در خانواده برای کودک خود فراهم کنند تا از شدت گرفتن علائم و آسیب‌های بیشتر ناشی از کاهش ارتباطات اجتماعی و انزوای کودک خود، جلوگیری نمایند. بهتر است برای کنترل این مسئله همواره با یک روانشناس در ارتباط باشید و کودک در فواصل زمانی برای بررسی احتمال اضطراب، افسردگی یا جامعه گریزی، توسط این متخصص مورد ارزیابی قرار گیرد.
