آیا تا به حال فردی را در حال تشنج دیدهاید؟ آیا میدانستید مهار کردن حرکت دست و پای شخصی که تشنج کرده، اشتباه بوده و ممکن است با این کار به او آسیب وارد کنید؟ بسیاری از افراد بر این باور هستند که باید هنگام تشنج تکهای پارچه یا دست خود را بین دندانهای شخص گذاشته تا فشاری بر روی دندانهای او وارد نشود. این روش نیز کاملا اشتباه بوده و ممکن است آسیبهایی را به بیمار وارد کند. هر چه اطلاعات ما در مورد عارضهها و بیماریها بیشتر باشد، هنگام مواجه با آنها عملکرد صحیح و منطقیتری خواهیم داشت. در ادامه با ما باشید تا پرسش آیا درمان تشنج امکان دارد؟ پاسخ دهیم.
تشنج چیست؟
سلولهای مغز ما همواره در حال فعالیت هستند. عارضه تشنج زمانی رخ میدهد که فعالیت الکتریکی مغز دچار اختلال شده و باعث افت سطح هوشیاری شود. حملات تشنج معمولا بازه زمانی کوتاهی دارند و با گذشت زمان شدت این عارضه کمتر شده و در نهایت شخص به بهبودی کامل میرسد. همزمان با ایجاد اختلال در فعالیتهای الکتریکی، سرعت ترشحات مغز افزایش پیدا کرده و این عامل باعث میشود تا ما شاهد حرکت دست و پای شخص و عدم هوشیاری او باشیم.
علت تشنج چیست؟
یکی از نشانههای بیماری صرع، حملههای تشنج است. برای کنترل این حملهها در بیماری صرع از روشهای مختلفی استفاده میشود که رایجترین روش، دارودرمانی است. با این حال نمیتوانیم علت همیشگی تشنج را وجود بیماری صرع بدانیم. حملات تشنج علتهای متعددی دارد که گاهی اوقات نیز پزشکان متخصص مغز و اعصاب با انجام آزمایشهای مختلف نمیتوانند ریشه این عارضه را پیدا کرده و علت دقیق را تشخیص بدهند.
در ادامه به بعضی از علتهای شایع تشنج اشاره کوتاهی خواهیم داشت:
- تب شدید
- زیادهروی در مصرف مواد مخدر و الکل
- تومور مغزی
- عفونت در مغز
- اختلال در توازن الکترولیتهای بدن
- افزایش شدید فشار خون
- مسمومیت دارویی
- سکته قلبی و سکته مغزی
- ضربه شدید به سر
- آنسفالیت (عفونت ناشی از التهاب بافت مغز)
- توکسمی در بارداری (نوعی مسمومیت در بارداری)
- بیماریهای ام اس و لوپوس
- کاهش سدیم موجود در خون
- افت شدید قند خون
- نارسایی کلیه و کبد
انواع تشنج
برای درمان و کنترل حملههای عصبی، پزشک متخصص باید نوع آن را تشخیص دهد. به طور کلی تشنج به دو نوع عمومی یا گسترده و کانونی دستهبندی میشود. همانطور که از نام دستهبندی تشنج مشخص است، در حالت کانونی تنها بخشی از مغز درگیر شده و باعث تشنج میشود. البته نه بدین معنا که این نقطه کانونی به صورت محدود باقی بماند، گاهی اوقات تشنج کانونی گسترده شده و بخشهای بیشتری از مغز را درگیر میکند.
توجه داشته باشید که تشنج همیشه با غش کردن و تکانهای شدید دست و پا یا انقباض عضلات همراه نخواهد بود. به عنوان مثال شخصی که دچار تشنج کانونی آگاهانه شده است به تغییرات محیط اطراف خود آگاه بوده اما علائم متفاوتی مانند اختلال در تکلم، سرگیجه شدید، احساس سرخوشی ناگهانی، گزگز اندامهای بدن و… را تجربه میکند.
تشنج عمومی یا گسترده
در حالت تشنج عمومی شخص هوشیاری خود را از دست داده و این حملههای عصبی به صورت گسترده بخشهای زیادی از مغز را درگیر میکند. بهترین راه برای تشخیص نوع تشنج انجام آزمایشهایی مانند تصویربرداری، الکتروانسفالوگرافی و… است.
انواع تشنج عمومی
هر چه نواحی درگیر مغز در تشنج بیشتر باشد به همان نسبت نیز تاثیر منفی بیشتری بر روی عملکرد مغز و آسیبهای احتمالی خواهد داشت. تشنج گسترده خود به حالتهای مختلفی تقسیمبندی میشود که در ادامه به شرح کوتاهی از آنها میپردازیم.
- تشنج میوکلونیک همراه با تکانهای منقطع و ناگهانی در دست و پا
- تشنج کلونیک. شروع حمله از صورت و گردن به همراه لرزش و تکان مداوم دست و پا
- تشنج تونیک. کاهش سطح هوشیاری و در اصطلاح غش کردن به همراه گرفتگی عضلات بدن
- تشنج آتونیک. از دست دادن تعادل به صورت ناگهانی
- تشنج تونیک کلونیک. گرفتگی شدید عضلات، عدم هوشیاری، قفل شدن دهان و گاز گرفتن زبان به همراه لرزش شدید بدن
علائم اولیه تشنج چیست؟
همانطور که پیش از این اشاره کردیم، تشنج ممکن است به صورت آگاهانه یا ناآگاهانه رخ دهد. در حالت آگاهانه شخص هوشیار بوده و متوجه محیط و اطرافیان خود میشود. در حالت کلی حملات عصبی تشنج، علائم شایعی دارند که ما میتوانیم این نشانهها را در بیشتر افراد مشاهده کنیم.
- گرفتگی یا انقباض عضلهها
- خیره شدن یا ثابت ماندن مردمک چشم به یک نقطه
- چرخش چشم به یک جهت مشخص
- قفل شدن دندانها
- حرکتهای شدید و غیر ارادی دست و پا
- عدم هوشیاری
- پلک زدن با سرعت زیاد
- تکانهای شدید و سریع سر
- عدم کنترل مثانه
- خارج شدن کف از دهان
- تولید صداهای عجیب
نکتهای که در این بخش باید به آن اشاره داشته باشیم، اشتباه گرفتن علائم تشنج با سکته مغزی است. ممکن است بعضی از علائم مانند عدم کنترل مثانه انقباض عضلات در هر دو عارضه یکسان باشد اما نمیتوانیم با یک یا دو نشانه به تشخیص دقیق برسیم. در صورتی که حمله تشنج در مدت زمانی کوتاه به پایان نرسد باید هر چه سریعتر بیمار را به بیمارستان منتقل کنیم.
تشنج مخفی
نوع دیگری از تشنج که معمولا بیشتر کودکان و نوجوانان را درگیر میکند، تشنج مخفی است. این نوع از حملههای عصبی معمولا باعث از بین رفتن هوشیاری نمیشوند. از مهمترین علائم آن میتوانیم به لرزش بخشهایی از صورت مانند لب اشاره کنیم. در این نوع تشنج، طی مدت زمانی کوتاه در حد چند ثانیه، بخشهایی از صورت مانند لب دچار لرزش یا تکانهای ریز میشود. افرادی که به تشنج مخفی دچار میشوند، معمولا این لرزشها را بارها در طول روز تجربه میکنند.
تشنج به دلیل تب شدید
همانطور که پیش از این نیز اشاره کردیم، تب شدید نیز میتواند عامل وقوع حملههای تشنج باشد. معمولا کودکان بیشتر از سنین دیگر به این نوع تشنج دچار میشوند. به همین جهت متخصصان توصیه میکنند، هنگام افزایش قابل توجه دمای بدن در کودکان باید به پزشک مراجعه کرده یا وضعیت سلامتی کودک را به صورت منظم تحت نظر داشته باشیم تا از بروز تشنج جلوگیری کنیم.
روشهای تشخیص نوع تشنج
به منظور درمان و کنترل حملههای تشنج باید نوع آن را تشخیص بدهیم. یکی از روشهای تشخیص نوع حملههای عصبی، انجام آزمایش خون به منظور بررسی توازن الکترولیتهای بدن است. روش دیگر نوار مغزی است که در این آزمایش امواج مغزی شخص در طول حمله تشنج، بررسی و سنجیده میشود.
انجام آزمایشهای مربوط به سمشناسی، بررسی ستون فقرات (کشیدن مایع مغزی نخاعی) به منظور تشخیص عفونت و موارد دیگری مانند سی تی اسکن و ام آر آی نیز به تشخیص نوع تشنج کمک میکنند. با مشخص شدن این فاکتور مهم، پزشک متخصص میتواند از روشهای درمانی مختلف، بیماری را کنترل و درمان کند.
روشهای کنترل و درمان تشنج
تجویز دارو
یکی از رایجترین روشهای درمان حملههای عصبی، دارو درمانی است. معمولا در این روش از داروهای ضد صرع برای کنترل حملات استفاده میشود.
تحریک عصب واگ
روش دیگر، تحریک کردن عصب واگ در بدن است. در این حالت به کمک سیگنالهای الکتریکی، رشتههای عصبی تحریک شده و شدت حملات تشنج نیز کمتر میشوند. عصب واگ یا واگوس، طولانیترین رشته عصبی مغزی است که نقش مهمی در عملکرد دستگاه گوارش، تکلم، عمل بلع و هضم غذا و… دارد.
عمل جراحی مغز
گاهی اوقات روشهای غیرتهاجمی نتیجه مثبتی به بار نمیآورند و به همین دلیل پزشک متخصص با توجه به شرایط موجود، عملهای جراحی را توصیه میکند. برای درمان تشنج از روشهای جراحی مانند کالوزوتومی، برداشتن نیمکره و… استفاده میشود.
بدن بسیاری از افراد به دارو درمانی مانند داروهای ضد تشنج، واکنش مثبت نشان نمیدهد. به همین دلیل متخصصان از روش جراحی کالوزوتومی به منظور کنترل حملههای عصبی شدید استفاده میکنند.
رژیم غذایی
یکی دیگر از روشهایی که به کنترل تشنج کمک میکند، داشتن یک رژیم غذایی مناسب است. معمولا کارشناسان و متخصصان در این حوزه، رژیم غذایی کتوژنیک را به این دسته از افراد توصیه میکنند. بر اساس نتایج و مشاهدات، افراد زیادی به کمک رژیم کتونیک شرایط سلامتی خود را تحت کنترل درآورده و به بهبودی نسبی رسیدهاند.
کنترل شرایط در مواجهه با تشنج
حملههای عصبی به دلایل متعدد و در شرایط مختلفی ممکن است اتفاق بیفتد، تنها نکتهای که در این میان اهمیت پیدا میکند، کنترل موقعیت ایجاد شده است. توجه داشته باشید که تشنج ممکن است تا 5 دقیقه طول بکشد و در این مدت نباید خونسردی خود را از دست بدهیم. تنها زمانی که بازه زمانی تشنج به بیش از 5 دقیقه رسید باید شخص را به بیمارستان منتقل کنیم.
در قدم اول بالش یا تکهای پارچه را زیر سر شخص قرار دهید و از گرفتن دست و پاهای او خودداری کنید. بیمار را به پهلوی چپ یا راست چرخانده و هر چه باعث تنفس سخت او میشود را حذف کنید. اطراف بیمار را از وجود اشیای تیز یا خطرناک دور کرده و محدوده گستردهای برای حرکات دست و پای شخص ایجاد کنید. هنگام رخداد این عارضه باید خونسردی خود را حفظ کرده و از بیمار تا زمان اتمام حمله عصبی، محافظت کنید.
سبک زندگی سالم
برخی از افراد به دلیل بیماری صرع یا موارد مختلف دیگر هر چند وقت یک بار دچار حملههای عصبی میشوند. این دسته از افراد همواره باید سبک زندگی خود را در بهترین حالت حفظ کنند تا از بروز حملههای مکرر جلوگیری شود. به عنوان مثال مصرف زیاد سیگار و الکل و همچنین مصرف مواد مخدر، وضعیت سلامتی این افراد را تحت تاثیر قرار میدهد. خواب کافی و ورزشهای سبک و هوازی نیز از دیگر مواردی است که به کیفیت زندگی این افراد کمک میکند.
محافظت از شخص هنگام تشنج
افراد ممکن است در حالتهای مختلف نشسته، ایستاده و خوابیده دچار حملههای عصبی شوند. در حالت خوابیده باید شخص را به پهلو بچرخانیم تا از وارد شدن احتمالی استفراغ به جریان هوا جلوگیری کنیم. در حالت ایستاده نیز باید از افتادن و زمین خوردن شخص جلوگیری کرده و در صورت امکان بر روی زمین قرار دهیم.
توجه داشته باشید تا زمانی که بازه زمانی تشنج به اتمام برسد در کنار بیمار باقی مانده و از وضعیت سلامتی و هوشیاری او اطمینان حاصل کنید. به عنوان مثال میتوانید با پرسیدن سوالاتی مانند الان کجایی یا اسم من چیه، سطح هوشیاری شخص را مورد سنجش قرار دهید.
همچنین افرادی که بیماری صرع داشته یا سابقه حملههای عصبی دارند باید در هر موقعیت و شرایطی جانب احتیاط را رعایت کنند. به عنوان مثال این دسته از افراد باید هنگام دوچرخهسواری یا شنا کردن از وسایل ایمنی استفاده کرده و یا اطرافیان را از وضعیت سلامتی خود باخبر کنند.
نتیجه گیری و جمع بندی
در آخر لازم میدانیم به این نکته اشاره کنیم که حملههای عصبی تشنج به هر دلیلی امکان وقوع دارند. این عارضه ممکن است در افرادی رخ بدهد که تا به حال تشنج را تجربه نکردهاند؛ به همین جهت اولین اقدام برای مواجهه با شخصی که دچار تشنج شده، حفظ خونسردی و انجام اقدامات مراقبتی و ایمنی است. حملههای عصبی ممکن است از یک تا پنج دقیقه طول بکشند و ما تنها زمانی باید شخص را به اورژانس یا کلینیک مغز و اعصاب منتقل کنیم که مدت زمان حمله بیشتر از 5 دقیقه شده و یا به دفعات تکرار شود.
