تخصص مغز و اعصاب یکی از شناخته شده‌ترین تخصص‌ها در بین تمامی رشته‌های علوم پزشکی است. افرادی که در این زمینه فعالیت میکنند باید پس از پشت سر گذاشتن تحصیلات و دوره‌های مربوطه بتوانند طیف وسیعی از مشکلات مرتبط با این ناحیه از بدن را حل کنند. با همه این‌ها هنوز هم بسیاری از ما در مورد متخصص مغز و اعصاب و حوزه فعالیت‌های ایشان، دید کافی نداریم و برای آن که بدانیم چه زمانی باید به آن‌ها مراجعه کنیم، لازم است تا اطلاعات بیشتری در این باره کسب کنیم. این مقاله نقش و وظایف این متخصصین را مورد بحث قرار میدهد، از جمله انواع بیماریهایی که درمان میکنند، روش‌‌هایی که انجام میدهند و زمانی که لازم است فرد به این متخصص مراجعه کند.
متخصص مغز و اعصاب کیست؟
متخصصان مغز و اعصاب افرادی هستند که در درمان شرایطی که بر سیستم عصبی اثر گذار است تخصص دارند. این افراد با تکیه بر دانش خود در این حوزه میتوانند انواع وسیعی از بیماریها را درمان کنند؛ چرا که اعصاب در سراسر بدن پراکنده شدهاند و میتوانند بر روی همه ارگان‌های حیاتی بدن نقش داشته باشند. اصلی‌ترین مراکز اعصاب در بدن مغز و ستون فقرات هستند که یک پزشک متخصص مغز و اعصاب باید بتواند مشکلات آن‌ها را تشخیص دهد و برای درمان آن چاره اندیشی کند. سیستم عصبی، هوشیاری، حرکت ماهیچه‌ها، تفکر و حواسی مانند بویایی، لامسه و بینایی را کنترل می‌کند. به طور کلی سیستم عصبی بدن را می‌توان در دو گروه تقسیم بندی کرد:
- سیستم عصبی مرکزی (CNS) ، که به مغز و نخاع اشاره دارد.
- سیستم عصبی محیطی (PNS) ، که شامل تمام اعصاب خارج از CNS است.
یک متخصص مغز و اعصاب در دوره چهار ساله تخصص خود بایستی بتوانند مشکلات این سیستم را درک کنند و درمان‌های به روز آن را مورد بررسی قرار دهند.
انواع زمینه‌های فوق تخصصی مغز و اعصاب
پس از گذراندن حوزه تخصص، ممکن است پزشک برای طی کردن مراتب فوق تخصصی آماده شود. برخی از متخصصان مغز و اعصاب آموزش‌های فوق تخصصی بیشتری را که معمولاً 1 تا 3 سال است، تکمیل میکنند. در این راستا آن‌ها میتوانند به صورت ریز و جزئی در موضوعات زیر فوق تخصص بگیرند:
- مغز و اعصاب کودکان
- ناتوانی‌های عصبی رشدی
- تخصص عصبی عضلانی
- آسایشگاه و نورولوژی مراقبت‌های تسکینی
- تخصص درد
- تخصص سردرد
- تخصص خواب
- عصب شناسی عروقی
- اختلالات خودمختار
- عصب روانپزشکی
- تخصص آسیب مغزی
- مراقبت‌های عصبی
- صرع
- اختلالات حرکتی
- عصبی انکولوژی
دلایل مراجعه به متخصص مغز و اعصاب
خط اول درمان بسیاری از بیماریها و علائم، مراجعه به متخصص نیست. معمولا افراد ابتدا به پزشک عمومی مراجعه میکنند و در صورت نیاز به متخصص ارجاع داده می‌شوند. اما قبل از رسیدن به آن نقطه علامت‌های هشدار دهنده زیر را در نظر داشته باشید که نشان میدهند زمان مراجعه به متخصص مغز و اعصاب فرا رسیده است.
سردرد‌های شدید و میگرن
همه ما ممکن است سردرد‌های کوتاه مدت و خفیف را تجربه کنیم. اما گاهی اوقات شرایط به انداز‌ه‌ای دردسرساز می‌شود که نیاز است برای برطرف کردن آن به یک متخصص مراجعه کنیم. همچنین برخی از می‌گرن‌ها علائم هشدار دهنده یک مشکل بزرگتر هستند. اگر متوجه شدید که میگرن را تا حدی تجربه می‌کنید که کیفیت زندگی شما را مختل می‌کند، باید به متخصص مغز و اعصاب مراجعه کنید. در اغلب موارد پزشکان نمی‌توانند میگرن را درمان کنند، اما روش‌های زیادی از جمله دارو، TMS و موارد دیگر وجود دارد که میتواند علائم را کاهش دهد.
تشنج
تشنج در هر مقداری که اتفاق بیفتد نیازمند مراجعه به پزشک و بررسی است. این عارضه میتواند تحت علل مختلف ایجاد شود. برخی از افراد مبتلا به صرع یا سایر اختلالات هستند که از طریق خیره شدن، بیهوشی، سرگیجه ، عدم پاسخگویی، افتادن یا حرکات تند و ناگهانی فیزیکی علائمی از خود نشان میدهند. صرع درمانی ندارد، اما پزشکان اغلب میتوانند علائم را کاهش دهند و به بیمار اجازه میدهند زندگی امن‌تری داشته باشد. البته همه تشنج‌ها ناشی از صرع نیست و پزشک متخصص مغز و اعصاب در چنین شرایطی باید به دنبال شواهدی از عفونت بالقوه، سکته مغزی، تومور، یا آسیب مغزی تروماتیک باشد.
درد‌های نوروپاتیک
درد نوروپاتیک زمانی اتفاق می‌افتد که اعصاب در اثر سانحه یا بیماری آسیب ببینند. دیابت یکی از بیماریهایی است که میتواند باعث این نوع آسیب عصبی شود. این نوع درد ممکن است تیز باشد یا سوزش و گزگز ایجاد کند. درد نوروپاتی با مسکن‌های رایج درد بهتر نمی‌شود. یک متخصص مغز و اعصاب به شما در پیدا کردن بهترین شیوه درمان کمک می‌کند.
سکته مغزی
سکته مغزی به اندازه تشنج سریع و غیرقابل پیش بینی است. با این حال، سکته میتواند با انسداد یا ترکیدن رگ‌هایی که خون اکسیژن دار را به مغز می‌رسانند، آسیب طولانی مدت ایجاد کنند. شما می‌توانید از طریق ورزش، رژیم غذایی سالم و ترک سیگار و الکل و سایر فعالیت‌ها، احتمال وقوع این عارضه را کمتر کنید. یک متخصص میتواند سکته مغزی را در حین وقوع درمان کند و با تجویز دارویی برای از بین بردن لخته‌های خون از آن جلوگیری کند. همچنین برای عوارض بعد از آن دارو‌هایی تجویز کند.
آلزایمر
افراد مسن ممکن است با افزایش سن فراموشی را تجربه کنند که این یک فرآیند طبیعی برای مغز محسوب می‌شود. با این حال، اگر فراموشی شروع به تداخل با کیفیت زندگی کرد، وقت آن است که به پزشک یا متخصص مغز و اعصاب در مورد اقداماتی که می‌توان برای حفظ خاطرات انجام داد مراجعه کنید.
مشکل در راه رفتن و سایر حرکات
مشکلات مداوم در حرکت ممکن است نشان از یک وضعیت جدی و هشداردهنده در مورد اعصاب باشد. برای برطرف کردن این مشکل، متخصص میتواند مسائل حرکتی را بررسی و آزمایش کند. لرزش، حرکات تند، مشکل در راه رفتن و علائمی از این دست میتواند نشان‌های از سکته مغزی، تومور مغزی ، بیماریها یا چیز‌هایی باشند که میتواند توسط پزشک کنترل شود.
مسائل بینایی
مشکلات بینایی را می‌توان ابتدا و به بهترین وجه توسط یک چشم پزشک یا متخصص چشم مشابه حل کرد. اما گاهی اوقات تاری دید، دوبینی، کاهش دید و موارد دیگر میتوانند شواهدی از یک مشکل اساسی بزرگتر باشند و چشم پزشک شما ممکن است مراجعه به متخصص مغز و اعصاب را توصیه کند.
مشکلات خواب
بی‌خوابی ممکن است هر یک از ما را در دور‌های از زندگی درگیر کند. اگر به طور مداوم نمی‌توانید یک شب کامل بخوابید، به پزشک یا متخصص مغز و اعصاب خود مراجعه کنید. برخی از بیماریهای عصبی مانند آلزایمر و پارکینسون میتوانند از خوابیدن شما جلوگیری کنند. نقش خواب در داشتن یک بدن سالم بسیار مهم است؛ بنابراین باید برای حل مشکلات مربوط به آن چاره اندیشی کنید.
علائمی که راجع به آن‌ها صحبت کردیم مهمترین دلایلی هستند که باعث نیاز به مراجعه به یک متخصص مغز و اعصاب می‌شوند؛ با این وجود این موارد همه علائم را شامل نمی‌شوند. برای اطلاع از وضعیت خود باید به یک پزشک متخصص مراجعه کنید.
مشکلاتی که توسط متخصص مغز و اعصاب درمان می‌شود
همان طور که در قسمت‌های قبل عنوان کردیم، این متخصصین توانایی درمان و تشخیص طیف وسیع از بیماریهایی که هر یک از ما به صورت روزمره با آن دسته و پنجه نرم می‌کنیم را دارند. برای اطلاع بیشتر شما عزیزان با وظایف این حوزه، در زیر لیستی از این مشکلات آورده شده است.
- سکته
- صرع
- سردرد و میگرن
- تومور‌های مغزی
- آنوریسم‌های مغزی
- نوروپاتی محیطی
- اختلالات خواب
- بیماریهای عصبی، مانند بیماری پارکینسون و بیماری آلزایمر
- اختلالات عصبی عضلانی، مانند دیستروفی عضلانی، میاستنی گراویس و اسکلروز جانبی آمیوتروفیک (ALS)
- مولتیپل اسکلروزیس یا ام اس (MS)
- عفونت‌های سیستم عصبی مانند آنسفالیت، مننژیت و HIV
کودکان چه زمانی باید به متخصص مغز و اعصاب مراجعه کنند؟
مشکلات عصبی در کودکان ممکن است تا حد زیادی با مشکلات در دوران بزرگسالی متفاوت باشد. به همین دلیل اختلالاتی که در کودکان دیده می‌شود، معمولا نیازمند رسیدگی فوری است. پزشک میتواند این اختلالات را درمان و یا کنترل کند و به این ترتیب فرآیند رشد کودک را سرعت ببخشد. برخی از رایج‌ترین مشکلات کودکان که نیازمند رسیدگی سریع توسط متخصص مغز و اعصاب است، عبارتند از:
- سردرد
- تشنج یا صرع
- تاخیر رشد
- مشکلات عصبی عضلانی
- مسائل ژنتیکی که میتواند با مشکلات عصبی بروز کند
- اختلالات یادگیری
- اوتیسم
پیدا کردن بهترین متخصص مغز و اعصاب
شاید پیدا کردن یک متخصص خبره مهمترین مرحله در درمان بیماریهای مرتبط با سیستم عصبی باشد. همه پزشکان مهارت و قدرت تشخیص یکسانی ندارند و به همین علت باید بتوان بهترین فرد در این حوزه را شناسایی کرد. معمولا اگر به پزشک عمومی مراجعه می‌کنید، می‌توانید از او برای یافتن متخصص کمک بگیرید. یک متخصص خبره میتواند به شما در کنترل و بهبود علائم بیماری کمک کند و از ابتدا تا انتهای مراحل درمان همراه شماست.
نتیجه گیری و جمع بندی
بیماریهای مرتبط با اعصاب بسیار گسترده و البته پیچیده هستند و در برخی از موارد نیاز به درمان فوری دارند. متخصصان مغز و اعصاب میتوانند روش‌های مختلفی را برای کمک به تشخیص و درمان بیماریهای عصبی انجام دهند. با این حال، اگر فردی نیاز به جراحی داشته باشد، متخصص مغز و اعصاب یا پزشک او را به یک جراح مغز و اعصاب ارجاع میدهد. حوزه کاری این افراد با هم متفاوت است اما همکاری آن‌ها میتواند به شما در بهبود هر چه سریعتر بیماری کمک کند.
