خانواده تاثیر به‌سزایی بر رفتار و وضعیت روانی ما دارد؛ چه خوب و چه بد. اعضای خانواده هم منبع شادی و هم ناراحتی ما هستند. در مواقعی از ما حمایت می‌کنند و در مواقع دیگر، باعث مشکلات ما خواهند شد. گاهی اوقات در کنار هم بسیار خوشبخت هستیم، گاهی اوقات نیز با هم کنار نمی‌آییم. بیایید به تعریف مشاوره روانشناسی خانواده ، نگاهی بیندازیم و ببنیم چه راه‌هایی می‌تواند به حل مشکلات بین اعضای یک خانواده کمک کند؟
مشاوره روانشناسی خانواده چیست ؟
مشاوره روانشناسی خانواده یا خانواده درمانی ، شکل ساختار یافته‌ای از روان درمانی است که با هدف کاهش پریشانی و تعارض بین اعضای خانواده، و به کمک بهبود روابط و سیستم‌های تعامل بین اعضای خانواده شکل می‌گیرد. این نوع مشاوره، در حقیقت یک روش مشاوره ایده آل، برای کمک به اعضای خانواده است که به آن‌ها می‌آموزد چگونه با عضو آسیب دیده (فردی که با اعتیاد، مشکلات پزشکی، سلامت، یا اختلالات سلامت روان دست و پنجه نرم می‌کند) سازگار شوند. به طور خاص، خانواده درمانگران، درمانگر‌های رابطه هستند! آن‌ها بیشتر به آنچه بین افراد می‌گذرد علاقه مند هستند تا درونیات یک یا چند نفر.
اگر چگونگی اثر گذاری این روش مشاوره‌ای بر استحکام روابط خانوادگی و کاهش تعارضات بین اعضای یک خانواده سالم، برای شما هم جالب توجه است، ادامه این مقاله را از دست ندهید!
مشاوره = مشورت کردن با یکدیگر
طبق فرهنگ معین، مشاور فرد متخصصی است که مورد مشورت یا شور قرار می‌گیرد، و مشاوره یعنی مشورت کردن افراد با یکدیگر. در حوزه روانشناسی ، مشاور یا متخصص علم روان درمانی، مراجعه کننده را در رفع مصائب و مشکلات مربوط به زندگی خصوصی، روابط، شغل، تحصیل و… یاری نموده و راهکار‌هایی را جهت توانمند سازی وی، ارائه می‌دهد.
تعاریف گوناگون مشاوره از نظر دانشمندان مطرح این حوزه
| ردیف | نام روانشناس | تعریف مشاوره |
|---|---|---|
| 1 | پاترسون | جریانی یاورانه و صمیمی‌بین مراجع و مشاور، به منظور یافتن راه حل صحیح برای رفع مشکلات مراجعه کننده. |
| 2 | آرباکل | مشاور با ایجاد درک از عوامل وجودی و تجزیه و تحلیل مشکلات، به مراجع در تغییر موفق شرایط کمک می‌کند. |
| 3 | دینک مایر | مراجع به کمک مشاور، هدف ها، توانایی‌ها و مهارت‌های خویش را شناخته و قادر می‌شود روابط سالمی با اطرافیان برقرار کند. |
| 4 | پنکی | مشاوره فعالیت طبی تخصصی، برای درمان مشکلات عاطفی سطحی، بدون علت جسمانی، است. |
| 5 | گاستاد | مشاور و مراجع با در نظر گرفتن هدف مشاوره (کمک به سازگاری، کارآمدی و سعادت فرد) ، به ترتیب به آموزش و یادگیری اصولی می‌پردازند. |
جنبه‌های مختلف مشاوره
همانطور که اشاره شد، مشاوره روانشناسی ابعاد گوناگونی دارد که برخی از آن‌ها عبارتند از:
- مشاوره تحصیلی
مشاور تحصیلی، با در نظر گرفتن توانایی‌ها، استعدادها، محدودیت‌ها و امکانات در دسترس دانش آموز، وی را در جهت انتخاب رشته تحصیلی مناسب و موفقیت در این زمینه، راهنمایی می‌کند.
- مشاوره ازدواج
مشاوره ازدواج در حقیقت زوج درمانی پیش از ازدواج است؛ جلساتی که برای افزایش شناخت طرفین از یکدیگر برگزار شده و علاوه بر آشکار کردن موارد اختلاف نظر، به شکل گیری اصولی‌تر پایه‌های زندگی زوجین نیز، می‌انجامد.
- مشاوره شغلی
یک مشاور شغلی ماهر، با روشن کردن علائق، توانایی‌ها، مهارت‌ها، باورها و استعدادهای فرد، مراجع را در جهت شناخت هرچه بیشتر خود هدایت کرده و به او در ترسیم آینده و توسعه شغلی کمک خواهد کرد؛ فرایندی که فراتر از انتخاب رشته و شغل دانسته می‌شود!
- مشاوره توانبخشی
درمانگران توانبخشی با درک موانع زیست محیطی، ناتوانی، مشکلات سلامت و موانع نگرشی مراجع، با حمایت و پشتیبانی علمی، فرد را در جهت دستیابی به استقلال شخصیتی، مشارکت در جامعه و عزت نقس، هدایت می‌کنند.
- مشاوره کودک و نوجوان
در پروسه مشاوره کودک و نوجوان، مشاور مشکلات کودک یا نوجوان را به موارد قابل کنترلی تجزیه کرده و در جهت رفع و درک آن‌ها به مراجعین کمک خواهد کرد. در مواردی نیز مشاوره علاوه بر کودک، با حضور خانواده یا نزدیکان وی برگزار خواهد شد.
- مشاوره روانشناسی خانواده
در جلسات مشاوره خانواده، به رفع مشکلات و تعارضات بین اعضای خانواده پرداخته می‌شود و به این ترتیب روابط و تعاملات بهبود خواهد یافت. در ادامه این مطلب، هر آنچه لازم است از مشاوره روانشناسی خانواده بدانیم، شرح داده خواهد شد.
مشاوره روانشناسی خانواده را بهتر بشناسیم
خانواده به عنوان یکی از مهم‌ترین بخش‌های ساختار اجتماعی – حمایتی جامعه، جزء جدایی ناپذیری از فرایند درمان‌های روانشناختی است. به عبارت دیگر، بیماری‌ها و اختلالات روانی علاوه بر خود فرد، خانواده اش را نیز درگیر می‌کند. از این رو، نیاز به مشاوره روانشناسی خانواده که مستلزم آموزش، مشاوره و به کار بردن مهارت‌های مقابله با خانواده‌های دارای اختلالات روانپزشکی مختلف است، مطرح می‌شود.
در واقع مداخلات مختلفی برای مشکلات مربوط به کودکان و نوجوانان، افسردگی ، روان پریشی یا سوء مصرف مواد مخدر وجود دارد. چنین خانواده‌هایی نیاز به آموزش‌های روانی خاص مرتبط با بیماری یا بیماری‌های مورد نظر داشته و علاوه بر این، به اطلاعاتی در مورد نحوه برخورد با فرد شاخص مبتلا به آن بیماری روانپزشکی نیز، نیاز خواهند داشت.
هدف از دریافت مشاوره روانشناسی خانواده چیست؟
آموزش موارد مرتبط با روان شامل ارائه اطلاعات اولیه در مورد بیماری، سیر پیشرفت آن، علل ایجاد بیماری، راهکار‌های درمان و پیش آگهی است. این جلسات آموزشی اولیه، بسته به زمان در دسترس برای مراجعین و خانواده‌هایشان می‌تواند از دو تا شش جلسه طول کشیده و در صورت لزوم ادامه یابد. در این جلسات معمولاً مداخلات ساده و مختصری مانند برخورد با تعارضات والدین و نوجوانان در خانه، آگاه سازی طرفین از انتظارات یکدیگر و تسهیل ارتباطات مستقیم مورد نیاز است.
به طور کلی مشاوره خانواده چهار هدف معمول را دنبال می‌کند:
- بهبود ارتباطات
- حل مشکلات خانوادگی
- درک و رسیدگی به موقعیت‌های خاص خانوادگی
- ایجاد محیط خانه‌ای با عملکرد بهتر
مشاوره روانشناسی خانواده، چگونه عمل می‌کند؟
مشاوران خانواده در کلینیک روانشناسی مبنای درمان را تصحیح روابط اعضای خانواده قرار می‌دهند. به عبارت دیگر، به جای درمان مشکلات درونی هر فرد، به درمان تعارضات بین اعضا خواهند پرداخت. از این رو، بسته به اختلافات مورد بحث و تأثیر آن بر روابط خانوادگی، یک درمانگر ممکن است بر تجزیه و تحلیل یک واقعه یا اتفاق خاص که عامل شکل گیری مشکلات بین اعضا شده است، تمرکز کند. به عنوان مثال، مرور یک حادثه در گذشته و پیشنهاد راههای جایگزین ممکن برای پاسخ اعضا به یکدیگر، ادامه و تصحیح روابط بین آن‌ها.
خانواده درمانگران، بیش از تلاش برای شناسایی علت بروز مشکلات، تمایل به حفظ تعاملات و رفع مشکلات دارند؛ زیرا در برخی از خانواده ها، تحلیل علت و معلولی اتفاقات، راهی برای سرزنش یک یا چند نفر خواهد شد و با در نظر گرفتن چنین تأثیراتی، درمانگران باور دارند که تمرکز بر یافتن علتی واحد، فایده بالینی کمی داشته یا حتی اصلاً مفید نیست.
با استفاده از این روش می‌توان به خانوادهها برای یافتن الگوهای رفتاری صحیح و اقدامات لازم برای بهبود وضعیت آن‌ها، کمک کرد. خانواده درمانی در واقع، راهی برای ایجاد یا حفظ یک خانواده سالم و کارآمد، به خانوادهها ارائه می‌دهد، و برای بیماران و خانواده‌هایی با مشکلات دشوارتر و حل نشدنی مانند اسکیزوفرنی، اختلال رفتار و شخصیت، شرایط عصبی یا افسردگی مزمن، به شدت توصیه می‌شود!
انواع مشاوره روانشناسی خانواده
حتماً تا کنون برای شما هم پیش آمده است که توصیف سایرین از رفتار فرزندتان را با آنچه در خانه تجربه می‌کنید، متناقص دیده باشید! ممکن است تعجب کنید که چرا فردی در محیط خانواده خود به یک شکل و در مواجهه با افراد دیگر، به گونه‌ای متفاوت عمل می‌کند. یک اصطلاح برای توصیف این شرایط وجود دارد: پویایی خانواده!
تکنیک‌ها و روش‌های مشاوره روانشناسی خانواده، در حقیقت روش‌هایی برای رفع تعارضات خانوادگی، از طریق بهبود ارتباطات و تعامل اعضای خانواده هستند که طیف وسیعی را شامل می‌شوند، اما چهار مدل اصلی ساختاری، بوونی، استراتژیک و سیستماتیک، بر سایر روش‌های این طیف غالب هستند:
خلاصه‌ای از مهم‌ترین تکنیک‌های خانواده درمانی
| ردیف | نام مدل | توضیحات تکمیلی |
|---|---|---|
| 1 | ساختاری | بر پایه نظریه سالوادور مینوچین: ساختار خانواده مسئول مشکلات آن است.
روش درمان: تکمیل یک نقشه ساختاری، که در آن مرزها و سلسله مراتب یک خانواده نشان داده شده است. |
| 2 | Bowenian یا
خانواده درمانی بین نسلی |
بر پایه نظریه موری بوون: هدف درمان، توانایی جدا کردن افکار، از احساسات است.
روش درمان: درمانگر بی طرف، خود متمایز سازی را به عنوان عامل کاهش اضطراب و نشانه شناسی آموزش داده و از ژنوگرام به عنوان ابزار شناسایی پویایی خانواده بین نسلی، استفاده می‌کند. |
| 3 | استراتژیک یا راهبردی | بر پایه نظریه میلتون اریکسون و جی هیلی: خانواده مشکلات را از طریق پاسخ‌های مکرر به تعاملات خانوادگی، حفظ می‌کند.
روش درمان: ایجاد انگیزه در خانواده برای تغییر الگوهای رفتاری از طریق ایجاد پاسخ‌های جدید به مشکلات رفتاری تکراری. |
| 4 | مدل میلان یا سیستمیک | بر پایه نظریه: یکی از اعضای خانواده در تلاش برای مقابله با رفتار سایر اعضای خانواده، علائمی را بروز می‌دهد.
روش درمان: استفاده از تکنیک‌هایی مانند پرسشگری دایره ای، برای ایجاد دیدگاه متفاوت نسبت به مشکلات و در نتیجه تغییر در اقدامات اعضای خانواده. |
آیا به مشاوره روانشناسی خانواده نیاز داریم؟
زمانی که یک خانواده سالم و شاد باشد، همه چیز در دنیا درست به نظر می‌رسد، و اعضای این خانواده، بزرگترین شادی‌های خود را در محدوده روابط خانوادگی پایدار و سالم، تجربه خواهند کرد. اما همه خانوادهها همیشه پایدار، سالم و شاد نیستند. استرس‌های حاصل از زندگی مدرن، نیاز به برقراری تعادل بهتر بین کار و زندگی، رویارویی با یک بحران خانوادگی یا چالش‌های سلامت روان برای یک یا چند عضو خانواده، می‌تواند خانواده را در هر زمانی به زانو درآورد.
در چنین مواقعی، بسیاری از خانوادهها در برابر این مشکلات انعطاف پذیری درونی دارند. اما حتی بهترین خانوادهها نیز، می‌توانند نیاز به کمکی فراتر از منابع درونی خانواده، احساس کنند. بنابراین، اگر خانواده شما، یک یا چند مورد از علائم زیر را تجربه می‌کند، ممکن است زمان آن رسیده باشد که از خدمات یک درمانگر حرفه‌ای خانواده استفاده کنید!
- اعضای خانواده در عملکرد طبیعی خود مشکل دارند
آیا در خانواده خود احساس «تخلیه انرژی» می‌کنید؟ یعنی چیزهایی که قبلاً روتین و عادی بودند، اکنون سنگین و خسته کننده هستند؟
- اعضای خانواده، واکنش‌های عاطفی شدیدی بروز می‌دهند
آیا اعضای خانواده شما احساساتی مانند غم، ترس، افسردگی، عصبانیت، یا سایر واکنش‌های عاطفی را، بیش از حد معمول، از خود نشان می‌دهند؟
- اختلال یا مشکل قابل توجهی در ارتباطات بین اعضای خانواده وجود دارد
آیا برقراری ارتباط برای شما سخت‌تر از حد معمول است؟ آیا «درمان خاموش» را بیشتر از حد معمول تجربه می‌کنید؟ درمان خاموش به معنی عمل نادیده گرفتن کامل یک شخص، با توسل به سکوت، به ویژه به عنوان وسیله‌ای برای ابراز تحقیر یا عدم تایید وی است!
- اعضای خانواده در حال کناره گیری از زندگی خانوادگی هستند
آیا یک یا چند عضو از خانواده، به انزوا بیشتر از گذراندن وقت با دیگر اعضای خانواده، تمایل دارند؟
- علائم خشونت یا تهدید به خشونت برای خود یا سایر اعضای خانواده، در رفتار یکی از اعضا وجود دارد
فراتر از شوخی‌های معمولی، آیا احساس می‌کنید که خشونت به عنوان یک مشکل، در خانواده شما دیده می‌شود؟ آیا رفتاری وجود دارد که اگر بین اعضای خانواده نبود، خشونت تلقی شود؟
- اعضای خانواده احساس درماندگی یا ناامیدی دارند
آیا احساس می‌کنید که به انتهای تحمل و توان خود رسیده اید؟ آیا مقابله با استرس ها، بیش از حد قابل تحمل است؟ آیا فکر می‌کنید که خانواده شما هرگز بهبود نخواهد یافت؟
- تغییراتی در رفتار و عملکرد کودکان در خانه یا مدرسه ایجاد شده است
آیا نمرات کودک شما کاهش داشته است؟ مشکلات حضور و غیاب یا رفتار مخرب در مدرسه چطور؟ آیا احساس می‌کنید که فرزند شما در خانه از کنترل خارج شده است؟
- خانواده یک چالش یا تجربه‌ای آسیب زا داشته اند و اعضا به سختی با آن کنار می‌آیند
آیا مرگ یک عزیز در خانواده شما اتفاق افتاده است؟ طلاق یا جدایی چطور؟ آیا ماجرایی کشف شده است؟ یا خانواده در سازگاری و رویارویی با واقعیتی جدید، مشکل دارد؟
- عضوی از خانواده مشکل سوء مصرف مواد مخدر دارد
مصرف مشروبات الکی یا مواد مخدر با چالش‌هایی همراه است؛ آیا عضو یا اعضایی از خانواده با چنین مشکلاتی دست و پنجه نرم می‌کنند؟
مزایا و معایب مشاوره روانشناسی خانواده
هر روش درمانی مزایا و معایب خاص خود را دارد. درمورد مشاوره روانشناسی خانواده نیز، پیشنهاد می‌شود خانوادهها قبل از اقدام به دریافت مشاوره از بهترین روانشناس تهران و شروع جلسات، با هر دو روی این سکه کاملاً آشنا شوند:
مزایای مشاوره روانشناسی خانواده
- آموزش به اعضا برای درک نیاز‌های یکدیگر
- مقابله با تعارضات زندگی زناشویی و جلوگیری از جدایی
- بهبود توانایی حل مسئله در خانواده
- یادگیری راههای بهتر، برای برقرار ارتباط با دیگر اعضا
- تعیین مرز ها
- آموزش نحوه بهبود مهارت‌های فرزند پروری و مشارکت والدین در وظایف
- پرورش درک همدلانه
- گذر از شرایط سوگ، چالش‌ها و غم و اندوه ناشی از آن‌ها
- پرداختن به تعاملات نا کارآمد
- پاکسازی و تصحیح نقش‌ها و مسئولیت هر یک از اعضای خانواده
- تقویت بنیان خانواده و ایجاد انسجام
- و…
معایب مشاوره روانشناسی خانواده
- یکی از موقعیت‌هایی که بسیاری از مردم به عنوان یک نقطه ضعف برای خانواده درمانی احساس می‌کنند، این است که گاهی اوقات، پس از پایان دوره مشاوره، مشکلی که عامل مراجعه به درمانگر بوده است، کنار گذاشته می‌شود. اعضای خانواده پس از این دوره، حتی نمی‌توانند درباره چیزهایی که در گذشته اتفاق افتاده است صحبت کنند؛ این از جمله مواردی است که می‌تواند اوضاع را به جای بهتر شدن، بدتر کند.
- یکی دیگر از معایب، هزینه مشاوره روانشناسی خانواده است که معمولاً بسیار زیاد است. در اغلب مواقع بیمه درمانی شامل هزنیه‌های خانواده درمانی نمی‌شود، حتی اگر هم بیمه هزینه جلسات مشاوره را پرداخت کند، میزان پوشش دهی بیمه به اندازه سایر بیماری‌ها نخواهد بود. به همین دلیل است که قبل از مراجعه و شروع جلسه اول، بسیار مهم است که از قبل حقوق دریافتی درمانگر را بدانید.
- مشاوره روانشناسی خانواده، تمایل دارد برای رفع مشکلات، احساسات دشوار را به سطح بیاورد. این فضای آسیب پذیر می‌تواند طاقت فرسا باشد و اگر ساختار حمایتی وجود نداشته باشند، ممکن است باعث شود اعضا از نظر احساسی تخلیه شده و خسته شدید ایجاد کند.
- در برخی موارد، یک یا چند نفر از اعضای خانواده، ممکن است درمان را رد کرده یا با آن مخالفت کنند. چنین شرایطی باعث ایجاد انگیزه نابرابر در درمان می‌شود و روند بهبودی را مختل خواهد کرد.
- مشاوره روانشناسی خانواده، اغلب می‌تواند بیش از حد بر روی کل تمرکز کند و از علل منحصر به فرد اضطراب فرد چشم پوشی نماید.
