سی تی اسکن یکی از ابزار‌های تشخیصی متداول در پزشکی است که برای تشخیص و کمک به درمان بسیاری از بیماری‌ها از آن استفاده می‌شود. اگر چه همه ما نام این ابزار را شنید‌ه‌ایم و یا از آن استفاده کرده‌ایم، اما اطلاعات زیادی در مورد نحوه عملکرد دستگاه و موارد استفاده از آن در بین افراد وجود ندارد. اطلاعات بیشتر در این مورد به ما کمک می‌کند تا هدف از روش‌های تشخیصی متفاوت را بشناسیم و آگا‌هانه‌تر در مسیر درمان قدم برداریم. در ادامه این عنوان همه آن چیزی را که در مورد دستگاه CTاسکن نیاز دارید، با شما در میان می‌گذاریم.
سی تی اسکن چیست؟
اسکن توموگرافی کامپیوتری (CT) دستگاهی است که داده‌های حاصل از اشعه ایکس را برای ایجاد تصویری دقیق از ساختار‌های داخل بدن ترکیب می‌کند. این دستگاه به پزشک اجازه می‌دهد ارگان‌های داخلی بدن شما را ببیند و وضعیت آن‌ها را بررسی کند. این دستگاه از ترکیب اشعه ایکس و کامپیوتر برای ایجاد تصاویری از اندام‌ها، استخوان‌ها و سایر بافت‌ها استفاده می‌کند. امکان استفاده از این دستگاه تقریبا بر روی همه نواحی بدن وجود دارد. در طول استفاده از دستگاه دردی حس نمی‌کنید و البته در زمان کوتاهی می‌توانید آن را انجام دهید. دقت و سرعت بالای دستگاه‌های سی تی اسکن امروزی آن‌ها را به ابزار‌های بدون رقیب تبدیل کرده است که در همه مراکز درمانی از آن‌ها استفاده می‌شود.
سی تی اسکن چگونه کار می‌کند؟
اگر بخواهیم اطلاعات جزئی‌تری در مورد این دستگاه به دست آوریم، بهتر است در مورد چگونگی عملکرد آن بیشتر صحبت کنیم. برای همه ما جالب است که بدانیم یک ابزار چگونه بدون ورود به بدن می‌تواند اندام‌های داخلی ما را به تصویر بکشد. نحوه کار اسکن توموگرافی کامپیوتری به این شکل است که از یک پرتو باریک اشعه ایکس استفاده می‌کنند که در اطراف قسمت مورد نظر از بدن شما حلقه می‌زند. این حلقه می‌تواند تصاویر را از زوایای مختلفی به نمایش بگذارد. کامپیوتر از این اطلاعات استفاده می‌کند تا در نهایت یک تصویر مقطعی دو بعدی از محل مورد نظر تشکیل شود.
فرآیند تابیدن پرتو برای تولید تعدادی مقطع تکرار می‌شود. کامپیوتر اسکن‌های به دست آمده را روی هم قرار می‌دهد تا در نهایت تصویر دقیقی از اندام‌ها، استخوان‌ها یا رگ‌های خونی شما ایجاد شود. به عنوان مثال جراح با استفاده از این تصاویر محل شکستگی دست را از زوایای مختلف بررسی می‌کند و به این ترتیب می‌تواند جراحی بهتری بر روی ناحیه آسیب دیده انجام دهد.
نحوه انجام سی تی اسکن
عکسبرداری توموگرافی معمولا در بیمارستان‌ها، درمانگاه‌ها و یا کلینیک‌های رادیولوژی انجام می‌شود. نحوه انجام کار ساده است و معمولا به تمهیدات خاصی نیاز ندارد؛ با این وجود در برخی موارد پزشک ممکن است توصیه کند که چند ساعت قبل یا بعد از عکسبرداری خوراکی و نوشیدنی مصرف نکنید. همچنین ممکن است لازم باشد لباس مخصوص بپوشید و هر گونه اشیاء فلزی مانند پیرسینگ، جواهرات، گیره مو و… را بیرون بیاورید.
یک تکنسین رادیولوژی، سی تی اسکن را انجام خواهد داد. در طول آزمایش، روی یک میز در داخل یک دستگاه سی تی اسکن دراز می‌کشید. دستگاه دور ناحیه می‌چرخد و عکسبرداری را انجام می‌دهد. توصیه می‌شود که در طول انجام کار ثابت بمانید و تکان نخورید تا کیفیت خروجی بهتر شود. مدت زمان اسکن بستگی به قسمت‌هایی از بدن دارد که اسکن می‌شوند. این عملیات ممکن است از چند دقیقه تا نیم ساعت طول بکشد. اگرچه اسکن به خودی خود هیچ دردی ایجاد نمی‌کند، ممکن است به دلیل بی حرکت ماندن برای چند دقیقه ناراحتی ایجاد شود.
هنگام ورود به اسکنر سی تی، ممکن است از چراغ‌های مخصوص برای قرارگیری صحیح شما استفاده شود و ممکن است صدای وزوز خفیف، کلیک و چرخش را در حین حرکت اسکنر در طول فرآیند تصویربرداری بشنوید. در طول فرآیند معمولا تنها هستید با این حال تکنسین می‌تواند شما را مشاهده کند و صدای شما را بشنود.
کاربرد‌های سی تی اسکن چیست؟
از این روش می‌توان برای شناسایی طیف مختلفی از بیماری‌ها و مشکلات استفاده کرد. برخی از اندام‌هایی که می‌توان از آن‌ها اسکن تهیه کرد عبارتند از:
- بافت‌های نرم
- لگن
- رگ‌های خونی
- ریه‌ها
- مغز
- شکم
- استخوان‌ها
CT اغلب روش ترجیحی برای تشخیص بسیاری از سرطان‌‌ها مانند سرطان‌‌های کبد، ریه و پانکراس است. این تصویر به پزشک اجازه می‌دهد تا وجود و محل تومور، اندازه آن و میزان تأثیر آن بر بافت مجاور را تأیید کند.
اسکن سر می‌تواند اطلاعات مهمی در مورد مغز ارائه دهد، به عنوان مثال، اگر خونریزی مغزی ، تورم شریان‌ها یا تومور مغزی وجود داشته باشد. سی تی اسکن می‌تواند وجود یک تومور در شکم و هرگونه تورم یا التهاب در اندام‌های داخلی مجاور را نشان دهد. علاوه بر این می‌تواند هر گونه پارگی در طحال و آسیب در کلیه یا کبد را نشان دهد. از آنجایی که این روش وجود بافت غیر طبیعی در بدن را تشخیص می‌دهد، می‌تواند داده‌های ارزشمندی در مورد وضعیت جریان خون و سایر شرایط عروقی در بدن ارائه دهد. این روش همچنین می‌تواند به پزشک کمک کند تا بیماری‌های استخوانی، تراکم استخوان و وضعیت ستون فقرات بیمار را ارزیابی کند.
مزایای سی تی اسکن چیست؟
خوشبختانه دستگاه‌های تشخیص و درمانی که در دنیای امروز از آن‌ها استفاده می‌شود، توانسته‌اند کمک زیادی به پزشکان برای درمان بهتر بیماران کنند. از این رو استفاده از این دستگاه‌ها بسیار پرفایده خواهد بود. در زیر برخی از مزایای استفاده از دستگاه توموگرافی کامپیوتری را عنوان می‌کنیم.
- سی تی اسکن ستون فقرات یک روش سریع برای ارزیابی دقیق استخوان و اکثر بافت‌های نرم را ارائه می‌دهد. با استفاده از جدیدترین تجهیزات، ستون فقرات ممکن است در چندین صفحه نمایش داده شود و تصویربرداری سه بعدی یک گزینه است.
- سی تی اسکن بدون درد، غیرتهاجمی و دقیق است.
- مزیت اصلی CT این است که می‌تواند تصاویر دقیقی از استخوان، ریه‌ها و سایر بافت‌های نرم و عروق خونی به طور همزمان ارائه دهد.
- معاینات سی تی سریع و ساده هستند. در موارد اضطراری، آن‌ها می‌توانند آسیب‌های داخلی و خونریزی را به سرعت آشکار کنند که به نجات جان افراد کمک می‌کند.
- نشان داده شده است که CT یک ابزار تصویربرداری مقرون به صرفه برای طیف وسیعی از مشکلات بالینی است.
- سی تی اسکن ممکن است هزینه کمتری نسبت به MRI داشته باشد. به علاوه حساسیت کمتری به حرکت بیمار دارد.
- CT تصویربرداری بلادرنگ را ارائه می‌دهد و آن را به ابزار خوبی برای هدایت روش‌های کم تهاجمی مانند بیوپسی سوزنی و آسپیراسیون سوزنی از بسیاری از نواحی بدن، به ویژه ریه‌ها، شکم، لگن و استخوان‌ها تبدیل می‌کند.
- تشخیص تعیین شده توسط توموگرافی کامپیوتری ممکن است نیاز به جراحی اکتشافی و بیوپسی جراحی را برطرف کند.
- پس از معاینه توسط CT هیچ پرتوی تابیده شد‌ه‌ای در بدن بیمار باقی نمی‌ماند و عوارض ایجاد نمی‌کند.
- اشعه ایکس مورد استفاده در این دستگاه معمولاً عوارض جانبی ندارد.
همه این موارد بخشی از خدماتی هستند که دستگاه‌های توموگرافی به جامعه پزشکی ارائه کرد‌ه‌اند.
عوارض سی تی اسکن چیست؟
همیشه احتمال کمی خطر با قرار گرفتن در معرض تابش اشعه ایکس وجود دارد. با این حال، مزایای تشخیص دقیق بیشتر از خطر است و به همین علت است که پزشک توصیه می‌کند از این روش برای تشخیص مشکل استفاده کنیم. پس به صرف برخی از عوارض احتمالی نباید دستور پزشک متخصص را نادیده گرفت.
- دوز مؤثر تشعشع از تصویربرداری CT حدود 10 میلی‌اسورت است که تقریباً برابر است با میانگین دریافتی تشعشع یک فرد از تابش پس‌زمینه در سه سال. (تابش پس زمینه تابش طبیعی زمین و فضا است.)
- در صورت بارداری، زنان باید به پزشک یا تکنسین سی تی اطلاع دهند.
- سی تی اسکن به طور کلی برای زنان باردار به دلیل خطرات احتمالی برای جنین توصیه نمی‌شود.
- مادران شیرده باید 48 ساعت پس از تزریق ماده حاجب قبل از شیردهی صبر کنند.
- خطر واکنش‌های آلرژیک جدی به مواد حاجب حاوی ید نادر است و بخش‌های رادیولوژی برای مقابله با آن‌ها به خوبی مجهز هستند.
- کودکان باید فقط در صورت ضرورت سی تی انجام دهند و نباید این کار را مکرر انجام دهند مگر اینکه کاملا ضروری باشد.
تفاوت ام آرآی و سی تی اسکن چیست؟
ام آر آی نیز از دستگاه‌هایی است که برای تصویر برداری از نقاط مختلف بدن به کار گرفته می‌شود. اما تفاوت آن با دستگاه CT در چیست؟ کدام یک برای تشخیص بهتر به ما کمک می‌کند؟ در پاسخ باید عنوان کنیم که هر یک از این دستگاه‌ها در شرایط خاصی بنا به صلاح‌دید پزشک انتخاب می‌شوند. با این حال می‌توان تفاوت‌های زیر را برای آن‌ها در نظر گرفت.
- سی تی اسکن از اشعه ایکس استفاده می‌کند، اما MRI از آهن ربا و امواج رادیویی استفاده می‌کند.
- برخلاف MRI، سی تی اسکن تاندون‌ها و رباط‌ها را نشان نمی‌دهد.
- ام آر آی برای معاینه نخاع بهتر است.
- سی تی برای سرطان، ذات الریه، اشعه ایکس غیرطبیعی قفسه سینه، خونریزی در مغز، به ویژه پس از آسیب، مناسب‌تر است.
- تومور مغزی در MRI به وضوح قابل مشاهده است.
- سی تی پارگی و آسیب اندام را سریع‌تر نشان می‌دهد، بنابراین ممکن است برای موارد تروما مناسب‌تر باشد.
- استخوان‌ها و مهره‌های شکسته به وضوح در عکس‌های اسکن شده قابل مشاهده هستند.
- سی تی تصویر بهتری از ریه‌ها و اندام‌های موجود در حفره قفسه سینه بین ریه‌ها ارائه می‌دهد.
منظور از سی تی اسکن با کنتراست چیست؟
یکی از اصطلاحاتی که ممکن است در مورد انجام این فرآیند به گوش ما خورده باشد، اسکن با کنتراست است. در سی تی معمولی، مواد متراکم مانند استخوان به راحتی قابل مشاهده هستند. اما بافت‌های نرم به راحتی قابل مشاهده نیستند و ممکن است در تصویر ضعیف به نظر برسند. برای اینکه این گونه بافت‌ها به وضوح ظاهر شوند، ممکن است به رنگ خاصی به نام ماده کنتراست نیاز داشته باشید. آن‌ها اشعه ایکس را مسدود می‌کنند، در اسکن سفید به نظر می‌رسند و رگ‌های خونی، اندام‌ها یا سایر ساختار‌ها را برجسته می‌کنند. این مواد را به سه صورت می‌توان مورد استفاده قرار داد:
- تزریق: دارو‌ها مستقیماً در رگ تزریق می‌شوند. این کار برای کمک به برجسته شدن رگ‌های خونی، مجاری ادراری، کبد یا کیسه صفرا در تصویر انجام می‌شود.
- خوراکی: نوشیدن مایعی با ماده حاجب می‌تواند اسکن دستگاه گوارش و مسیر غذا در بدن شما را بهبود بخشد.
- تنقیه: اگر روده شما در حال اسکن است، ماده حاجب را می‌توان در رکتوم قرار داد.
نکته بسیار مهم این است که پس از سی تی اسکن، باید مایعات زیادی بنوشید تا به کلیه‌هایتان کمک کند ماده کنتراست را از بدن شما خارج کنند.
بعد از سی تی اسکن چه انتظاری داشته باشیم؟
پس از پایان، تصاویر برای معاینه به رادیولوژیست ارسال می‌شود. رادیولوژیست پزشکی است که در تشخیص و درمان شرایط با استفاده از تکنیک‌های تصویربرداری مانند سی تی و اشعه ایکس تخصص دارد. پزشک با بررسی تصاویر گزارشی را برای ارائه به متخصص در نظر می‌گیرد. با توجه به این که بیماری شما چیست، متخصص در مورد بهترین روش درمان اظهار نظر می‌کند.
لازم به ذکر است که اگر در طول سی تی اسکن هر گونه ویژگی غیر معمول تشخیص داده شود، بسته به نوع مشکل یافت شده ممکن است به آزمایش‌ها یا درمان‌های بیشتری نیاز داشته باشید.
آیا تصویربرداری سی تی ایمن است؟
در نهایت سوالی که مطرح می‌شود این است که انجام این روش از نظر رویکرد سلامتی ایمن است یا خیر؟ بله، تصویربرداری CT یک معاینه بی خطر در نظر گرفته می‌شود. به طور کلی، مزیت تشخیصی سی تی اسکن معمولاً بر خطر قرار گرفتن در معرض تابش اشعه ایکس یا تزریق کنتراست تصویربرداری و استفاده از دارو‌های آرام بخش در طول اسکن بیشتر است. بیماران در صورت داشتن سابقه آلرژی (به ویژه به دارو‌ها، تزریقات قبلی و…) ، دیابت، آسم، بیماری قلبی، مشکلات کلیوی یا بیماری تیروئید، باید به رادیولوژیست یا تکنسین اطلاع دهند.
نتیجه گیری و جمع بندی
در این مقاله به طور مفصل در مورد سی تی اسکن و اطلاعات مربوط به آن صحبت کردیم. این روش تشخیصی کارآمد می‌تواند در شناسایی طیف وسیعی از بیماری‌ها به پزشکان و متخصصان کمک کند. توموگرافی کامپیوتری ابزاری عالی برای تشخیص مشکلات بافت‌های نرم، رگ‌های خونی و سایر قسمت‌های بدن است که با تصویربرداری اشعه ایکس یا اولتراسوند قابل مشاهده نیستند. این اسکن‌های بدون درد نیاز به آمادگی زیادی ندارند و می‌توانند به سرعت در شرایط اضطراری انجام شوند. انجام این روش کمتر از یک ساعت طول می‌کشد، اما بسته به اینکه چه کسی نتایج را تفسیر می‌کند، ممکن است نتیجه فوری به شما اعلام نشود.
