هر زمان نام تومور مغزی بر زبان آورده می‌شود، بلااستثنا فکر همه ما به سمت سرطان هدایت می‌شود. این قضیه در مورد همه تومورها صدق نمی‌کند. به طور کلی تومورهای مغزی به دو دسته خوش‌خیم و بدخیم دسته‌بندی می‌شوند که دو حالت سرطانی و غیر سرطانی را به وجود می‌آورند. تومورهایی که در گروه غیر سرطانی قرار می‌گیرند معمولا با جراحی‌های ساده یا دارو درمانی رفع شده و خطر چندان مهمی بیمار را تهدید نمی‌کند. در مقابل، تومور مغزی بدخیم می‌تواند به قسمت‌های دیگر بدن متاستاز یا انتقال پیدا کرده و شخص را درگیر مشکلات متعددی کند.
تومور مغزی چیست؟
پیش از هر چیز باید تعریفی از تومور مغزی در این مطلب داشته باشیم. هر زمان سلول‌های مغزی رشدی غیرطبیعی داشته و در مغز یا بخش‌های مختلف سیستم عصبی مرکزی مانند ستون فقرات ، مشکل ایجاد کنند، در اصطلاح تومور مغزی شکل گرفته است.
پزشکان متخصص با تشخیص تومور مغزی بدخیم یا خوش‌خیم، مراحل درمان را شروع می‌کنند. از آنجا که سلول‌های مغزی نقش بسیار موثری در عملکرد اندام‌ها و مواردی مانند تسلط بر احساسات، آگاهی، افکار، حافظه و… دارند، تشخیص دقیق بیماری در روند درمان اهمیت زیادی دارد.
وجه تمایز تومور مغزی بدخیم و خوش‌خیم
همزمان با ایجاد تومور در مغز، سلول‌ها شروع به تکثیر شدن می‌کنند و شرایط سلامتی بیمار را با توجه به نوع تومور، تحت تاثیر خود قرار می‌دهند. وجه تمایز تومور مغز بدخیم و خوش‌خیم در سرعت تکثیر این سلول‌هاست. اگر سرعت گسترش سلول‌ها بسیار بالا باشد، قطعا تومور بدخیم و در مقابل سرعت آرام نشانه خوش‌خیم بودن تومور است.
توجه داشته باشید که بسیاری از تومورهای غیر سرطانی تمایل چندانی به تکثیر نداشته و روند بهبودی آسان‌تری دارند. با افزایش سرعت تکثیر سلول‌ها، عملکرد تومور تهاجمی‌تر شده و می‌تواند به بخش‌های دیگر مغز یا سیستم اعصاب مرکزی، آسیب‌هایی جدی وارد کند.
درجه‌بندی تومورهای مغزی
پس از تشخیص نوع تومور، پزشکان وظیفه دارند بر اساس بررسی بافت سلول‌ها، تومور را درجه‌بندی کنند. در واقع درجه یا گرید تومور، نوع بدخیم یا خوش‌خیم بودن آن را مشخص می‌کند. اگر تومور مغزی در گرید 2 باشد، تومور خوش‌خیم بوده و با بالا رفتن گرید تومور و رسیدن به درجه 3 و 4، وضعیت بیمار تحت تاثیر وجود تومور مغزی بدخیم قرار دارد. گرید چهار، بالاترین و پیشرفته‌ترین حالت تومور و آسیب‌رسانی آن به بخش‌های دیگر مغز و سیستم اعصاب است.
عوامل موثر در تشخیص و درمان تومور مغزی بدخیم
همانطور که اشاره کردیم، بررسی بافت سلول‌ها به تعیین گرید تومور کمک می‌کند. عامل دیگری تحت عنوان نشانگرهای مولکولی یا زیستی نیز در این مبحث تاثیرگذار هستند. در واقع نشانگرهای مولکولی هم در تشخیص و هم روند درمان بیمار نقش پررنگی ایفا می‌کنند. تومورها با توجه به نوع و درجه‌ای که دارند، شدت تهاجم متفاوتی دارند. پزشکان با کمک نشانگر مولکولی، میزان تهاجمی بودن تومور را تعیین کرده و همچنین می‌توانند نوع پاسخ تومور به درمان را نیز مشخص کنند.
محل ایجاد تومور در مغز
تومور مغزی بدخیم ممکن است در هر بخشی از مغز ایجاد شده و سلول‌های آن به سرعت تکثیر شوند. با این حال بعضی از نواحی در مغز به مراتب بیشتر مستعد ایجاد تومور هستند. این نواحی شامل موارد زیر می‌شوند:
- پایین جمجمه (قاعده جمجمه)
- اعصاب جمجمه
- غده هیپوفیز
- لایه‌ای از بافت که مغز و نخاع را پوشش می‌دهد (مننژها)
تومور ثانویه چیست؟
حال که صحبت از تومور مغزی بدخیم و نحوه تشخیص آن شده، لازم می‌دانیم شرح مختصری از تومورهای اولیه و ثانویه نیز داشته باشیم. تومورهایی که به صورت مستقیم به مغز مربوط می‌شوند، تومور اولیه نام دارند. گاهی اوقات تومورها در بخش‌های دیگری از بدن مانند ریه ایجاد شده و با تکثیر سلول‌ها به مغز سرایت می‌کنند. به این دسته از تومورها ثانویه یا متاستاتیک گفته می‌شود. بعضی از سرطان‌ها مانند سرطان سینه، ریه، کلیه، پوست و روده بزرگ، امکان سرایت به سلول‌های مغزی را دارند.
علائم رایج در ایجاد تومور مغزی بدخیم
نشانه‌های تومور ممکن است با توجه به محل قرارگیری تومور، متفاوت باشد. با این حال علائمی وجود دارد که معمولا در بیشتر افراد به صورت یکسان دیده می‌شود.
- سردردهای شدید
- سرگیجه
- حالت تهوع و استفراغ
- تشنج
- اختلال حافظه و از دست دادن تمرکز
- مشکلات بینایی مانند تاری دید یا دوبینی
- اختلال در گفتار و تکلم
- مشکلات حرکتی
- احساس خستگی مداوم
- بروز تغییرات رفتاری و شخصیتی
- مشکلات شنوایی
- احساس سوزن سوزن شدن و بی‌حسی
سرعت تغییر علائم در تومور مغزی بدخیم
نشانه‌هایی که حاکی از وجود تومور مغزی بدخیم هستند، طی مدت زمان کوتاهی به سرعت تغییر کرده و روند نامطلوبی را پیش می‌گیرند. بسیاری از علائم به صورت ناگهانی ظاهر شده و ممکن است ظرف چند روز بدتر شوند. به عنوان مثال تومور مغزی بدخیم به سلول‌ها و بافت‌های سالم فشار وارد کرده و باعث می‌شود تا سردردهای جزئی به سردردهای غیرقابل‌تحمل تبدیل شوند. همچنین تورم مغزی نیز باعث ایجاد فشار در سر و در نهایت بروز سردرد می‌شود.
سردردهای ناشی از تومور مغزی بدخیم
یکی از شایع‌ترین علائم تومور مغزی، سردرد است. همانطور که اشاره داشتیم فشار وارد شده به سلول‌های سالم باعث ایجاد سردرد می‌شود. سردردهای حاصل از تومور معمولا در اوایل صبح بیشتر بوده و ممکن است به محض بیدار شدن از خواب نیز این علامت ظاهر شود.
افرادی که این سردردها را تجربه کرده‌اند، این طور بیان داشته‌اند که این درد شبیه سردردهای میگرنی و تنشی است. تومورهایی که در قسمت پشت سر شکل گرفته‌اند با گردن درد همراه هستند. همچنین تومورهای واقع شده در جلوی سر باعث چشم درد نیز می‌شوند.
انواع تومورهای مغزی
تومور مغزی گلیوم
این نوع از تومور به سلول‌های گلیال در مغز مرتبط هستند. در واقع سلول‌های گلیال، سیستم سلول‌های عصبی در بافت مغز را تحت تاثیر قرار داده و منجر به بروز تومور می‌شوند. بیشتر تومورهایی که طی این فرایند ایجاد می‌شوند از نوع تومور مغزی بدخیم هستند. شایع‌ترین نوع آن‌ها نیز گلیوبلاستوما است.
تومور شبکه کوروئید
این نوع از تومور، سلول‌هایی را تحت تاثیر قرار می‌دهند که در ساخت مایع اطراف مغز و نخاع نقش دارند. معمولا تومور شبکه کوروئید درون بطن یا همان حفره‌های پر شده از مایع مغز ایجاد می‌شوند. این نوع تومور ممکن است در دو نوع بدخیم و خوش‌خیم ایجاد شده و معمولا کودکان بیشتر درگیر این عارضه می‌شوند.
تومور پینه آل
پینه آل معمولا در مرکز مغز یا همان غده صنوبری ایجاد می‌شود. شکل‌گیری این نوع تومور نیز در دو حالت خوش‌خیم و بدخیم امکان‌پذیر بوده و رایج‌ترین نوع آن تومور پینه‌وبلاستوماست.
تومور مننژیوم
سلول‌ها در تومور مننژیوم تکثیر خود را در اطراف مغز و نخاع شروع می‌کنند و در حالت کلی نیز بیشتر تومورهای مننژیوم، خوش‌خیم هستند.
تومور هیپوفیز
تومور هیپوفیز در اطراف غده هیپوفیز شکل گرفته و بیشتر تومورهایی که در هیپوفیز ایجاد می‌شوند، خوش‌خیم و غیر سرطانی هستند. تومورهای مغزی این امکان را دارند که در نواحی اطراف مغز مانند ماهیچه‌ها، رگ‌های خونی و بافت‌های همبند ایجاد شوند. همچنین امکان شکل‌گیری تومور در استخوان‌های جمجمه نیز وجود دارد. نکته مهم دیگر که باید بدانیم، امکان درگیر شدن سلول‌های سیستم ایمنی بدن با تومور بدخیم است.
تومورهای جنینی
همانطور که از نام این نوع تومور مشخص است، سلول‌های پس از تولد نوزاد در مغز باقی مانده و منجر به بروز تومور مغزی بدخیم در کودکان و نوزادان می‌شوند.
روش‌های تشخیص تومور مغزی بدخیم
- سی تی اسکن
- تصویربرداری ام آر آی MRI
- اسکن MRS (طیف‌سنجی ساختار شیمیایی مغز) امکان انجام این اسکن با ام آر آی به صورت همزمان وجود دارد.
- پت اسکن (PET) ، در این روش تشخیص محلولی از رادیواکتیو به بیمار تزریق می‌شود تا سلول‌های سرطانی با وضوح بهتری مشاهده شوند.
- اسکن تک فوتون (SPECT) در این روش تصاویر سه بعدی از جریان خون در مغز ثبت شده و مناطقی که جریان خون بیشتری دارند در اسکن واضح‌تر نمایش داده می‌شوند.
روش‌های درمان تومور مغزی بدخیم
جراحی تومور مغزی
یکی از روش‌های درمانی برای درمان بیماران مبتلا به تومورهای مغزی، جراحی تومور مغزی است. در این روش بخش کوچکی از جمجمه بریده شده و تومور از جای خود جدا می‌شود.
پرتودرمانی
روش دیگر، پرتودرمانی است که به روش‌های مختلفی انجام می‌شود. پزشکان متخصص با توجه به نوع تومور و وضعیت سلامت بیمار شدت و زاویه تابش پرتوها را مشخص کرده و به این طریق سعی می‌کنند، تومور و عوارض وجود آن را از بین ببرند.
رادیوسرجری
در این روش که عوارض آن نسبت به پرتودرمانی کمتر است، اشعه یا همان پرتوها در تعداد بالا به سمت تومور هدف گرفته می‌شوند. معمولا از روش رادیوسرجی زمانی استفاده می‌شود که جراحی برای بیمار چندان مناسب نبوده و ترجیح پزشک متخصص نیز درمان به روش کم تهاجمی مانند رادیوسرجری است.
آیا همه تومورها قابل جراحی هستند؟
بعضی از بیماران تنها با برداشتن تومور به بهبودی نزدیک می‌شوند. برای این دسته از بیماران تومور با جراحی از مغز خارج می‌شود. در صورتی که تومور به راحتی قابل خارج کردن نباشد، از روش‌های درمانی دیگر مانند پرتودرمانی استفاده می‌شود. در حالت معمول اگر تومور از مغز خارج نشود، جراح مغز و اعصاب به منظور کاهش رشد سلول‌ها و اندازه تومور از روش‌های درمانی دیگر استفاده می‌کند.
تاثیر مکان تومور بر شدت بیماری
تومور مغزی بدخیم با توجه به محل قرارگیری، مشکلات مختلفی را در گفتار، بینایی، حرکت و… ایجاد می‌کند. در ادامه به شرح مختصری از این مورد می‌پردازیم.
- اختلال در حرکت و حافظه: تومور در جلوی مغز
- مشکلات تعادلی و اختلال در راه رفتن: وجود تومور در لوب پیشانی
- اختلال در پردازش اطلاعات مربوط به حس چشایی، بویایی و مشکلات شنوایی و بینایی: تومور واقع شده در بخش میانی مغز
- مشکلات بینایی: وجود تومور در پشت مغز (لوب پس سر)
تومور مغزی بدخیم چه مشکلاتی ایجاد می‌کند؟
وجود تومور سرطانی در مغز به صورت مستقیم به سلول‌ها حمله کرده و این امکان وجود دارد که بافت‌های سالم را نیز تخریب کند. با ایجاد فشار به بافت‌های کنار جمجمه، فشار داخل آن تحت تاثیر قرار گرفته و افزایش پیدا می‌کند. مسدود شدن جریان طبیعی مایع مغزی نخاعی از دیگر مشکلات وجود تومور مغزی بدخیم است که باعث خونریزی نیز می‌شود.
نقش DNA در شکل‌گیری تومور
دی ان اِی موجود در کروموزوم‌ها در رشد، تقسیم و تکثیر سلول‌ها نقش دارد. زمانی که DNA سلول‌های مغزی دچار تغییر می‌شود، دستورالعمل‌های جدید و متفاوتی به سلول‌ها ارسال می‌شود. این فرمان‌ها باعث می‌شود تا سلول‌های مغزی رشد و تکثیر عجیب و پرسرعتی داشته باشند. در نتیجه این فرایند تومور در مغز شکل می‌گیرد.
نتیجه گیری و جمع بندی
نکته جالب در نحوه درمان و امید به بهبودی پس از تشخیص تومور مغزی بدخیم، عوامل تاثیرگذار در این روند است. نوع و گرید تومور، مکان قرارگیری تومور، سن بیمار، عامل ژنتیک، موقعیت جغرافیایی و نشانگرهای مولکولی، از جمله مواردی هستند که وضعیت کلی پروسه درمان را مشخص می‌کنند. در این مطلب با تومور مغزی بدخیم و علائم آن آشنا شدیم. شرح این موارد بدین معنا نخواهد بود که هر سردرد یا علامتی نشانه اصلی تومور باشد. توجه داشته باشید که هر ضایعه‌ای نتیجه وجود تومور مغزی بدخیم نبوده و شما در ابتدا باید به پزشک مراجعه کرده و تشخیص وجود تومور را به متخصص بسپارید.
