حملات تشنج به افراد، در دسته بندی‌های مختلفی قرار می‌گیرد. انواع تشنج نسبت به آنچه در بخش‌های مختلف مغز رخ می‌دهد، می‌تواند علائم مختلفی در بدن نمایان کند. آشنایی با چنین مواردی می‌تواند شما در زمان وقوع آماده کند تا واکنشی صحیح نشان دهید. همچنین، در صورتی که علائم مطرح شده در این مقاله را در خود مشاهده می‌کنید، بهتر است به متخصص مغز و اعصاب مراجعه کرده و مشاوره دریافت کنید.
تشنج چیست؟
تشنج را می‌توان حالت بیش فعالی نورون‌ها در نظر گرفت. یاخته و سلول‌های عصبی در دو دسته قرار داده می‌شوند: یاخته‌های عصبی تحریک پذیر و یاخته‌های عصبی تحریک ناپذیر که به نوع تحریک پذیر، «نورون» گفته می‌شود. وظیفه نورون، انتقال پیام عصبی است. اگر فعالیت آن‌ها به سطحی غیر طبیعی و شدید برسد، در فعالیت الکتریکی مغز اختلال وارد شده و تشنج ایجاد می‌گردد.
تشنج می‌تواند با ناهنجاری‌های موقتی در حرکات ماهیچه‌ها باشد؛ مانند: سفتی، پرش یا بی حسی. علاوه بر آن، در رفتار، احساسات و حالت‌های هوشیاری فرد نیز تاثیر می‌گذارد. تشنج‌ها همه مشابه یکدیگر نیستند و انواع تشنج در سنین مختلف رخ می‌دهد. مدت آن‌ها می‌تواند از 30 ثانیه تا 5 دقیقه باشد که تداوم آن حالتی اورژانسی برای بیمار ایجاد می‌کند. فردی که دچار تشنج‌های مکرر می‌شود، غالبا به بیماری صرع دچار است.
به طور معمول درمان تشنج به صورت دارویی خواهد بود. امّا در تشنج‌هایی که کنترل آن‌ها دشوار است، رژیم درمانی نیز توسط پزشک متخصص توصیه می‌گردد. اگر دلیل بیماری اسکار کانونی (که در ادامه توضیح خواهیم داد) یا سایر ضایعات مغزی باشد، جراحی تشنج نیز روشی برای درمان در نظر گرفته می‌شود.
انواع تشنج
تشنج در دو حالت کلی کانونی (Focal) و عمومی رخ می‌دهد. مغز به بخش‌های مختلفی تقسیم می‌شود که اگر در هر یک از آن فعالیت نورون‌ها غیر طبیعی گردد، نوعی تشنج رخ می‌دهد.
تشنج کانونی (Focal – Partial)
تشنج کانونی یا جزئی از یک ناحیه مغز شروع می‌شود. در این حالت، سطح هوشیاری بیمار کاهش پیدا می‌کند. آگاهی و واکنش کاهش یافته و به یک نقطه خیره شده و حرکتی را مدام تکرار می‌کند. سابقه پزشکی یا MRI می‌تواند علت (مانند ضربه، سکته یا منژیت) را شناسایی کند. ضربه به مغز و جراحت در دوران رشد جنین یا سال‌های اولیه زندگی می‌تواند از دلایل ایجاد تشنج باشد؛ به همین سبب، تشنج کانونی در میان کودکان شایع است.
شدت تشنج کانونی می‌تواند جزئی و ساده باشد. در این حالت فرد از آنچه اطرافش اتفاق می‌افتد آگاه است و ممکن است بتواند حرکات و احساسات غیر عادی را متوجه شود. در حالت شدیدتر، تشنج در سراسر مغز گسترش یافته و علائم بیشتری ظاهر می‌گردد. احساس گیجی، لرزش، سفت شدن ماهیچه‌ها و حرکات دندان قروچه یا جویدن از مواردی است که بیمار تجربه خواهد کرد.
- تشنج کانونی با آگاهی (Focal Seizures with Rerained Awareness)
در انواع تشنج کانونی، در این نوع حمله در یک نیمکره مغز رخ می‌دهد و به آگاهی یا هوشیاری آسیب نمی‌رساند. در طول تشنج فرد قادر به برقراری ارتباط خواهد بود و در خاطره اش می‌ماند. با این وجود ممکن است در افراد مختلف دیده شود که آنچه در واقعیت در زمان حمله مشاهده می‌کنند، تحریف شده باشد. برای مثال بوها، رنگ‌ها و کلمات غیر واقعی را حس کنند.
- تشنج‌های ناشناخته کانونی (Focal Dyscongnitive seizures)
این نوع که با نام تشنج‌های کانونی پیچیده نیز شناخته می‌شود، آگاهی یا هوشیاری را مختل می‌کند. در مناطق مختلفی از مغز شروع می‌شود و اغلب همان ناحیه دوباره درگیر خواهد شد. در این حالت فرد نگاهی خالی و خیره دارد. جویدن، هذیان، رفتار غیرارادی و عدم تعادل، از نشانه‌های این حمله است.
تشنج عمومی (Generalized-onset)
موجی از ترشحات عصبی غیر طبیعی در نقاط مختلف مغز به طور همزمان آغاز می‌شود. عدم تعادل بین مدارهای بازدارنده و مدارهای تحریک کننده فعالیت الکتریکی در مغز، شایع‌ترین علت وقوع آن است.
در این حالت باید وضعیت ژنتیکی را نیز در نظر گرفت. با آزمایش ژنتیکی شاید بتوان علت تشنج عمومی را معین نمود. افرادی که در آزمایش ژنتیکی آن‌ها نشان می‌دهد که ممکن است به این حالت دچار شوند، کم خوابی یا عدم دریافت خواب کافی و همچنین مصرف نوشیدنی‌های الکلی، خطر تشنج عمومی را افزایش می‌دهد.
انواع تشنج عمومی
در ادامه به انواع این نوع حملات، علائم و سنین مختلفی که بیشتر آن نوع مشاهده می‌شود خواهیم پرداخت.
- تشنج غیبت (Absence)
این نوع تشنج که به نام Petit mal نیز شناخته می‌شود غالبا در کودکان بین چهار تا شش سال رخ می‌دهد. این نوع تشنج با بزرگ شدن رفع می‌گردد. اگر در حالت نوجوانی نیز رخ دهد، تا بزرگسالی ادامه خواهد یافت و در آن زمان به تشنج تونیک- کلونیک نیز دچار خواهند شد.
- تشنج میوکلونیک (Myoclonic)
تکان‌های ناگهانی بدن یا اندام شامل بازوها، سر و گردن از نشانه‌های این تشنج است. اسپاسم‌ها به صورت خوشه‌ای در هر دو سمت بدن، هنگام صبح رخ می‌دهند. در نوجوانی اگر با تشنج تونیک-کلونیک همراه شوند، به صرع میوکلونیک نوجوانی تبدیل می‌گردد.
- تشنج تونیک-کلونیک (Tonic-clonic)
در انواع تشنج بالا به این مورد اشاره کردیم چرا که عموم مردم آن را می‌شناسند و از اصلاح قدیمی «گرند مال» نیز برای آن استفاده می‌شود. تونیک به معنای سفت شدن و کلونیک به معنای تکان‌های ریتمیک است.
- در مرحله اول تونیک رخ می‌دهد، ماهیچه‌ها سفت می‌شوند.
- عبور هوا از کنار تارهای صوتی باعث گریه یا ناله خواهد شد.
- فرد هوشیاری خود را از دست می‌دهد و روی زمین می‌افتد.
- فرد ممکن است زبان یا داخل گونه خود را گاز بگیرد. در این حالت، امکان دارد بزاق خونی به نظر برسد.
- پس از آن، مرحله کلونیک رخ می‌دهد.
- بازوها و معمولا پاها به سرعت و ریتمیک شروع به تکان دادن می‌کنند و در آرنج، باسن و زانو خم شده و آرام می‌شوند.
- اگر فرد دچار مشکل تنفسی باشد یا تشنج بیش از حد طول بکشد، امکان دارد چهره او تاریک یا کمی آبی به نظر برسد.
این نوع تشنج به طور معمول بین 1 تا 3 دقیقه طول می‌کشد، پس از آن ممکن است فرد خواب آلودگی، گیجی یا افسردگی را تجربه کند. در صورتی که بیش از 5 دقیقه طول بکشد، نیازمند کمک فوری پزشکی خواهد بود و باید با اورژانس تماس گرفت.
- تشنج آتونیک (Atonic)
از انواع تشنج عمومی، نوع آتونیک نیز وجود دارد که در آن قدرت عضلانی به ناگهان کاسته می‌شود. به آن آکنتیک (Akinetic) ، حملات قطره‌ای یا تشنج قطره‌ای نیز می‌گویند.
از دست دادن قدرت عضلانی باعث سقوط فرد بر زمین می‌شود. اغلب اوقات سر به جلو خم می‌شود و این خطرات بیشتری را به همراه خواهد داشت. فرد معمولا هوشیار بوده و ممکن است همیشه زمین نخورد. امّا گاهی دیده شده که سر خم، پلک‌ها بسته و آنچه در دست دارند، می‌افتد. در انواع تشنج، این نوع اغلب از دوران کودکی شروع شده و تا بزرگسالی ادامه پیدا می‌کند. گاهی نیز با سندروم Lennox-Gastut ارتباط دارد.
علائم:
- لنگیدن و افتادن روی زمین
- هوشیار ماندن
- تجربه از دادن مختصر هوشیاری
- افتادگی پلک
- تکان خوردن غیر قابل کنترل
در صورتی که فرد زمین بخورد، ممکن است به کمک‌های اولیه نیاز داشته باشد. به همین سبب افرادی که اغلب به آن دچار می‌شوند، بهتر است از وسایل حفاظتی مانند کلاه ایمنی استفاده نمایند.
زمانی که فردی تشنج کرد، چه کار کنیم؟
در چه صورت با اورژانس تماس بگیریم؟
- حمله بیش از 5 دقیقه
- تشنج‌های تکراری بدون بهبودی
- اگر پس از پایان حمله، تنفس منظم برنگردد.
- افراد باردار، مبتلا به دیابت، مجروحان یا فردی که درون آب باشد.
کارهایی که نباید انجام دهید:
- فرد را مهار نکنید.
- در دهان فرد چیزی قرار ندهید.
در صورت مشاهده علائم انواع تشنج، اول از همه آرامش خود را حفظ کنید. به طور معمول در عرض چند ثانیه یا چند دقیقه پایان می‌یابد، در نتیجه محیطی امن برای بیمار ایجاد نمایید. اجسام نوک تیز را از محیط دور کرده و چیزی نرم زیر سر او قرار دهید. با فروکش کردن حملات او را به پهلو بغلتانید.
