مغز، نخاع و اعصاب، سیستم عصبی را تشکیل میدهند و کنترل تمام عملکردهای بدن را بر عهده دارند. هنگامیکه مشکلی در قسمتی از سیستم عصبی رخ دهد، ممکن است در حرکت، صحبت کردن، بلعیدن، تنفس، یادگیری، حافظه، حواس، خلق و خوی و… مشکل ایجاد شود.
بیش از 600 بیماری مغز و اعصاب وجود دارد اما تنها تعدادی از آنها جزء بیماری های شایع مغز و اعصاب بزرگسالان محسوب میشوند. بیماریهایی که مطمئنا یا نام آنها را شنیدهاید و یا اینکه در اطرافیان و یا دوستانتان آنها را مشاهده کردهاید. برخی از این بیماریها بیشتر در بزرگسالان شایع است، برخی جزء بیماری های شایع مغز و اعصاب کودکان و برخی از آنها هم جزء بیماری مشترک محسوب میشوند. قصد داریم بهطور خلاصه، چند نمونه از بیماری های شایع مغز و اعصاب بزرگسالان را معرفی کرده و به علل ایجادکننده و تشدیدکنندهی آنها، راهکارهای پیشگیرانه و یا درمانی این بیماریها بپردازیم.
سیستم مغزی-عصبی شبکهای پیچیده و بسیار تخصصی است. بروز مشکل در هر قسمتی از سیستم مغزی-عصبی، میتواند منجر به اختلال و یا بیماری مغز و اعصاب در فرد شود.
سکته مغزی، جزو انواع بیماریهای مغز و اعصاب است که ناشی از رگهای خونی تغذیهکننده و آسیب به نخاع و مغز است. برخی بیماریهای مغز و اعصاب هم جزء بیماریهای دژنراتیو هستند یعنی سلولهای عصبی بر اثر بیماری آسیبدیده یا از بین میروند، مانند بیماریهای پارکینسون و آلزایمر که شایع هستند. همچنین تومورهای مغزی، اختلالات تشنجی مانند صرع و تشنج ، و بیماریهای عفونی مانند مننژیت نیز جزو بیماری های شایع مغز و اعصاب بزرگسالان محسوب میشوند. در ادامه به بررسی چند مورد از این بیماریهای شایع میپردازیم.
آلزایمر یا زوال عقل یکی از بیماری های شایع مغز و اعصاب بزرگسالان است. این بیماری، به آرامی در فرد پیشرفت میکند و موجب بروز مشکلاتی در حافظهی فرد خواهد شد. آلزایمر، معمولاً با از دست دادن حافظه شروع میشود. با پیشرفت بیماری، فرد دچار اختلال در برقراری ارتباط مؤثر و ناتوانایی در مدیریت فعالیتهای روزانه خواهد شد.
بیماری آلزایمر، معمولاً با فراموشی خفیف شروع میشود. برخی از علائم آن عبارتند از:
- عدم یادآوری رویدادها یا مکالمات اخیر
- اشتباه در انجام امور شخصی یا تکرار عملی به صورت ناخواسته.
- اختلالات گفتاری
- عدم یادآوری تاریخ دقیق، یا موقعیت مکانی
- عدم درک گفتار دیگران
- عدم مدیریت امور، به ویژه در امور مالی و مصرف داروها
هیچ علت واحدی برای بیماری آلزایمر کشف نشده است. با این حال، عوامل متعددی در افزایش خطر ابتلا به این بیماری شناسایی شده است. از قبیل: افزایش سن، سابقهی خانوادگی و ژنتیکی، فشار خون بالا، کلسترول بالا، تحصیلات پایین، رژیم غذایی و محیط.
هیچ درمانی برای این بیماری وجود ندارد، اما داروهای ترکیبی و درمانهایی متناسب با شرایط هر بیمار وجود دارد که میتوانند به مدیریت علائم کمک کنند. همچنین:
- فیزیوتراپی
- کاردرمانی
- گفتاردرمانی
- ارائهی خدمات اجتماعی و بهداشتی
- فعالیتهای فیزیکی، ذهنی و اجتماعی
میتوانند کمکهای قابلتوجهی در فرد مبتلا به آلزایمر داشته باشد یا خطر ابتلاء به آلزایمر را کاهش دهند.
یکی دیگر از بیماری های شایع مغز و اعصاب بزرگسالان، بیماری پارکینسون است. اختلال پیشروندهی سیستم عصبی که در درجهی اول بر هماهنگی بدن تأثیر میگذارد. این بیماری با افزایش سن، افزایش یافته و معمولاً افراد بین 55 تا 75 سال را تحتتأثیر قرار میدهد، اما میتواند در سنین پایینتر نیز مشاهده شود. علائم بیماری پارکینسون معمولاً با گذشت زمان بدتر میشود. ممکن است در اوایل بیماری، تغییراتی در وضعیت بدن، راه رفتن و حالات چهره ایجاد شود و در مراحل بعدی، مشکلات شناختی و رفتاری ملاحظه گردد.
این بیماری که از بیماری های شایع مغز و اعصاب بزرگسالان است، در ابتدا از طریق علائم زیر تشخیص داده میشود:
- مشکلات حافظه و فرآیندهای فکری
- اختلال در تعادل، هماهنگی و کُندی حرکت
- مشکلات گفتاری
- سفت شدن عضلات، لرزش اندامها
- مشکلات در بلع
این بیماری، در اثر تخریب سلولهای خاصی در مغز ایجاد میشود که وظیفهی ارسال پیام از مغز به بدن را برعهده دارند. مثلاً انتقال پیام از مغز به بدن، در مورد چگونگی و زمان حرکت بدن با سرعت کُندتری انجام میشود و فرد قادر نخواهد بود حرکات خود را به خوبی شروع کرده و به روش عادی کنترل نماید.
در حال حاضر، هیچ درمانی برای بیماری پارکینسون وجود ندارد، اما گزینههای درمانی زیادی در دسترس است. درمان پارکینسون با هدف تسکین علائم، معمولاً از طریق دارو انجام میشود. سایر رویکردهای درمانی شامل: اصلاح سبک زندگی عمومی، فیزیوتراپی، انجام تمرینات ورزشی مثل یوگا و گلف، کاردرمانی و گفتاردرمانی است.
سردرد، شایعترین اختلال عصبی است و انواع مختلفی دارد؛ سردرد میگرنی ، یکی از انواع بیماری های شایع مغز و اعصاب بزرگسالان محسوب میشود. اغلب، به صورت دردی مبهم، آغاز و به درد ضرباندار تبدیل میشود و معمولاً با فعالیت بدنی بدتر میشود. درد میتواند از یک طرف سر به سمت دیگر حرکت کند، یا جلوی سر و یا کل آن را تحتتاثیر قرار دهد.
میگرن سردردی قوی است که اغلب با حالت تهوع، استفراغ، رنگپریدگی، ضعف و حساسیت به نور همراه است. میتواند ساعتها یا روزها طول بکشد. میگرن در افراد مختلف، متفاوت است و در بسیاری از افراد به صورت مرحلهای رخ میدهد. از جمله علائم میگرن شامل موارد زیر است:
- حساس بودن به نور، صدا، طعم و یا بو
- خستگی
- هوس غذایی یا بیاشتهایی
- تغییرات خلق و خو
- تشنگی شدید
- نفخ
- یبوست یا اسهال
- اختلالات بینایی
- بیحسی یک سمت بدن یا سنگینی در اندامها
- اختلال تکلم
- صدای زنگ در گوش
علت دقیق سردردهای میگرن مشخص نیست، ولی میتواند به تغییرات در مغز و ژنها مربوط باشد. برخی عوامل ممکن است خطر ابتلا به میگرن را افزایش دهند. مثل، جنسیت (در زنان سه برابر بیشتر از مردان) ، سن (افراد در سنین 40-10 سال) ، سابقهی خانوادگی، افسردگی، اضطراب، اختلالات دوقطبی و صرع.
برخی از محرکهای رایج میگرن عبارتند از: تغییرات هورمونی زنان در حوالی دوران قاعدگی، استرس، مصرف برخی از غذاها و نوشیدنیها، الکل، افزودنیهای غذایی، حذف وعدههای غذایی، فعالیت بدنی و…
هنوز هیچ درمان قطعی برای میگرن وجود ندارد. اما داروها میتوانند به پیشگیری یا بدتر شدن علائم کمک کنند. تغییر سبک زندگی جهت کاهش استرس و خواب منظم، بسیار مؤثر است. درمانهای رایج میگرن عبارتند از: استامینوفن، آسپرین، کافئین، ایبوپروفن، تریپتانها، داروهای تهوع و داروهای ضدتشنج و ضدافسردگی که باید با تجویز پزشک مصرف گردند.
ممکن است علائم میگرن با موارد زیر کاهش یابد:
- استراحت با چشمان بسته در فضایی تاریک و آرام
- کمپرس خنک روی پیشانی
- نوشیدن مایعات فراوان
- درمانهای مکمل و جایگزین
- ماساژ سر
- مدیریت استرس با مدیتیشن و یوگا
- شناسایی محرکها و اجتناب از آنها
- داشتن برنامهی غذایی منظم
- فعالیت بدنی منظم
صرع یا تشنج، از بیماری های شایع مغز و اعصاب بزرگسالان است. اختلال عصبی مزمن و رایجی که در آن فعالیت غیرطبیعی مغز، باعث تشنجهای مکرر و غیرقابل تحریک میشود. این وضعیت میتواند به طور قابلتوجهی بر کیفیت زندگی تأثیر بگذارد. این بیماری، در مردان کمی بیشتر از زنان رخ میدهد.
دو نوع اصلی صرع وجود دارد. تشنج عمومی (در کل مغز) و تشنجهای کانونی یا جزئی که قسمتی از مغز را تحتتأثیر قرار میدهند. همچنین، تشنج به صورت خفیف و شدید نیز وجود دارد. در طول تشنج شدید، برخی از افراد گیج میشوند یا هوشیاری خود را از دست میدهند و هیچ خاطرهای از وقوع آن ندارند.
علامت اصلی صرع، تشنج است ولی هر تشنجی صرع نیست. علائم تشنج خفیف تا شدید عبارتند از:
- تغییرات در حس پنجگانه
- سرگیجه
- انقباض عضلات و اندامها
- عدم پاسخگویی
- از دست دادن کنترل مثانه یا روده
- گاز گرفتن زبان
- از دست دادن هوشیاری و…
علت بیماری
علل احتمالی این بیماری عبارتند از: آسیب مغزی بر اثر ضربه (تروما) ، ضایعهی مغزی، تب بالا، سکته مغزی در افراد بالای 35 سال، بیماریهای عروقی، کمبود اکسیژن به مغز، تومور مغزی یا کیست، آلزایمر، بیماریهای عفونی مانند ایدز و مننژیت، اختلالات ژنتیکی، بیماریهای عصبی و…
اغلب، ترکیبی از عوامل موجب تشنج میشوند. چند مورد از رایجترین محرکهای گزارش شده عبارتند از: کمبود خواب، تب، فشار، چراغهای روشن یا چشمکزن، کافئین، الکل، داروها یا مواد مخدر، حذف وعدههای غذایی، پُرخوری یا مصرف موادغذایی خاص.
راهکار پیشگیرانه یا درمانی
هیچ درمانی برای صرع وجود ندارد، اما این اختلال را میتوان با داروها و استراتژیهای دیگر مدیریت کرد. برخی از گزینههای درمانی عبارتند از: داروهای ضدتشنج مثل فنوباربیتال و فنیتوئین، رژیم کتوژنیک (رژیم غذایی پُرچرب و کم کربوهیدرات) .
در این محتوا، به معرفی چهار نمونه از بیماری های شایع مغز و اعصاب بزرگسالان پرداخته شد. همانطور که در ابتدای مطلب ذکر گردید، تعداد بیماری های شایع مغز و اعصاب بزرگسالان زیاد است، منتها در این بحث به شایعترین این بیماریها اشاره گردید. حتماً با مطالعهی مطلب متوجه شدهاید که راهکار درمانی قطعی در اکثر بیماری های شایع مغز و اعصاب بزرگسالان وجود ندارد. امید است در آیندهی نزدیک، درمان قطعی این بیماریها توسط محققان به جهان معرفی شود.
