اختلال حافظه

یکی از نگرانی‌های رایج در میان مردم، نگرانی درباره سلامت حافظه و عدم ابتلا به اختلال حافظه است. با توجه به تغییر سبک زندگی بشر در 50 سال گذشته شاهد روند رو به افزایش بیماری‌های مربوط به اختلالات حافظه هستیم و این مسئله خود باعث نگرانی‌هایی در میان مردم گردیده است. همچنین بسیاری از افراد حواس پرتی خود را به حساب اختلال حافظه می‌گذارند و به اشتباه گمان می‌کنند که دچار بیماری شده‌اند. از آنجایی که اختلال حافظه یک بیماری مستقل نیست و می‌تواند پیامدی از ابتلا به بیماری‌های دیگر باشد، در این مقاله قصد داریم درباره چیستی و چگونگی تشخیص اختلالات حافظه و تفاوت آن با حواس پرتی صحبت نماییم و راهکارهایی کاملاً علمی برای پیشگیری از اختلال حافظه و یا درمان آن به شما ارائه نماییم.

اختلال حافظه چیست؟

اختلال حافظه نوعی ناهنجاری در مغز است که بر اثر عوامل مختلفی که در ادامه به آن‌ها اشاره خواهیم کرد بروز می‌دهد و فرد مبتلای به آن قادر به سپردن اطلاعات، تصاویر، صداها و… در خاطر نیست و حافظه خود را ناتوان در به یاد آوردن مسائل و پدیده‌ها می‌بیند. نخستین چیزی که باید درباره اختلال حافظه بدانیم، درک تفاوت آن با لغزش حافظه یا لغزش توجه است. زمانی که ما در طول روز با پدیده‌ها و رویدادهای مختلفی مواجه می‌شویم، این احتمال وجود دارد که دچار لغزش حافظه شویم. این به آن معنا است که هیچ گونه مشکلی در عملکرد حافظه مغز ما وجود ندارد و تنها عاملی که باعث به خاطر نماندن اتفاقات شده است، عدم تمرکز ما بر مسائل است. بنابراین عدم حضور ذهن در زمان حال و یا عدم توجه کافی به یک پدیده نباید با اختلال حافظه اشتباه گرفته شود.

 

نکته بعدی برای درک بهتر اختلال حافظه، شیوه عملکرد حافظه است. همانطور که می‌دانید حافظه را می‌توان به سه دسته کلی حافظه حسی، حافظه کوتاه مدت و حافظه بلند مدت تبدیل نمود. حافظه حسی به فرایند در خاطر سپردن تمام اطلاعاتی گفته می‌شود که از طریق حواس پنجگانه به مغز منتقل شده‌اند. حافظه کوتاه مدت حافظه‌ای موقت است که برای به خاطر سپردن داده‌های اخیر که از طریق حافظه حسی به خاطر سپرده شده مورد استفاده قرار می‌گیرد و حافظه بلند مدت ساز و کاری کاملاً متفاوت با این دو نوع حافظه دارد.

تشخیص اختلال حافظه

تحقیقات دانشمندان ثابت کرده است که میزان تحریک مغز برای فعال شدن حافظه بلند مدت، ارتباط مستقیمی با میزان برانگیخته شدن احساسات افراد دارد. به عبارت بهتر هر چه یک پدیده یا یک داده بیشتر احساسات شما را برانگیخته کند، حافظه بلند مدت شما را بیشتر فعال خواهد کرد. به همین دلیل است که افراد اتفاقات مهم زندگی خود را دقیق‌تر به خاطر می‌سپارند و اتفاقات روزمره معمولاً به سادگی فراموش می‌شود. همچنین این تحقیقات نشان می‌دهند که افراد دارای برانگیختگی احساسی مضاعف یا افراد برونگرا، معمولاً حافظه بلند مدت قوی‌تری نسبت به سایر افراد دارند. (البته این نتیجه دوم وابسته به عوامل متعدد دیگری نیز هست.)

بنابراین تشخیص اختلال حافظه و خارج شدن حافظه از استانداردهای اصلی بر عهده پزشکان متخصص مغز و اعصاب  است و افراد نمی‌توانند تنها بر اساس فراموش کردن برخی مسائل روزمره خود را بیمار تصور کنند. به عنوان مثال علائمی مانند هذیان گویی، پرسیدن یک سوال به فاصله چند دقیقه و فراموش کردن جواب، احساس فشار مضاعف ذهنی در روابط اجتماعی، از یاد بردن کلمات هنگام حرف زدن، بالا رفتن فشار مغز هنگام استراحت و مواردی نظیر این ممکن است نشان از ابتلای به اختلال حافظه باشند؛ اما بسیاری از حواس پرتی‌های روزمره شما نه به سبب بیماری یا اختلال، بلکه تنها بخاطر عدم داشتن تمرکز و حضور ذهن کافی است و با تمریناتی ساده قابل حل خواهد بود.

 

انواع اختلال حافظه

اختلالات حافظه که ناشی از یک بیماری یا عارضه مغزی باشند، در چند نوع خلاصه می‌شوند و هر یک از انواع اختلال حافظه منشا و دلیل خاص خود را دارد؛ همچنین برای درمان هر یک از آن‌ها باید روش‌های متفاوتی را پیش گرفت. به همین خاطر بسیار مهم است که پیش از هر چیز انواع اختلال حافظه و عوامل ابتلای به آن را بدانیم و علائم هر یک را نیز بررسی نماییم. انواع اختلال حافظه عبارتند از:

1. اختلالات ناشی از آلزایمر

یکی از مهم‌ترین دلایل از دست دادن حافظه که بیشترین ترس را نیز در نسل جدید ایجاد می‌کند، بیماری آلزایمر است. بیماری آلزایمر یک بیماری پیش‌رونده است که طی آن پروتئین‌های موجود در سلول‌های مغزی عملکرد خود را از دست می‌دهند و باعث تخریب نورون‌های مغزی می‌شوند؛ در نتیجه سلول‌های مغز به تدریج دچار مرگ شده و به مرور زمان، زوال عقل اتفاق می‌افتد. با وجود آن‌که ریشه اصلی آلزایمر هنوز به طور قطعی مشخص نیست، اما دانشمندان مجموعه‌ای دلایل مانند ژنتیک، حادثه روحی، تغذیه، الکل، دخانیات و… را عامل بروز آن می‌دانند. همچنین از علائم این بیماری می‌توان به مواردی مانند:

• زودرنجی
• عدم اعتماد به دیگران
• تغییر در عادات خواب
• احساسات غیر قابل کنترل
• پارانویا
• عدم توانایی در استدلال وقایع روزمره
• توهمات دیداری و شنیداری
• فراموشی اتفاقات اخیر و اشاره به حوادث گذشته

اشاره کرد؛ این علائم از آلزایمر خفیف به پیشرفته مرتب شده‌اند. البته موارد فوق الزاماً به معنای ابتلای به آلزایمر نیستند و ممکن است امری طبیعی در افراد نیز باشند؛ اما اگر فردی که سابقه رفتارهای فوق‌الذکر را ندارد و به مرور به این حالات دست می‌یابد، بهتر است که به پزشک مراجعه کند.

2. دمانس عروقی

دومین عارضه رایج در جهان که سبب اختلال حافظه می‌شود، دمانس عروقی است. دمانس یک بیماری واحد نیست و به حالت کلی زوال عقل یا عملکرد ناصحیح مغز گفته می‌شود؛ اما منظور از دمانس عروقی، حالتی است که مغز انسان به دلیل عدم خونرسانی کافی و صحیح دچار آسیب می‌شود. این حالت ممکن است به علت وجود لختگی یا گرفتگی در رگ‌های مغز اتفاق بیفتد و علائم آن تقریباً شبیه به آلزایمر است. اگر در فردی دمانس عروقی تشخیص داده شود، داروهای آن متفاوت از داروهای آلزایمر خواهد بود و تلاش برای درمان در این حالت بر اساس روش‌های گشایش عروق مغزی و کمک به خونرسانی بهتر به مغز است.

3. دمانس پیشانی و گیجگاهی

این نوع از زوال مغزی که باعث اختلالات حافظه می‌شود، معمولاً زمانی رخ می‌دهد که لوب‌های فرونتال (پیشانی) یا تمپورال (گیجگاهی) مغز دچار آسیب شده باشند. این نوع از اختلال حافظه می‌تواند کمی ترسناک‌تر از دیگر حالات باشد؛ چراکه لوب‌های تمپورال و فرونتال بخش‌هایی از مغز هستند که با رفتار و گفتار ارتباط مستقیم دارند و فرد مبتلا به این عارضه ممکن است رفتار و گفتاری غیر طبیعی و خارج از عرف پیدا کند. انجام رفتارهای غیرطبیعی جنسی، به کار بردن الفاظ خارج از عرف در جایی نادرست، فراموشی آداب اجتماعی و اخلاقی و… می‌تواند برخی از علائم این عارضه باشد. شکل حاد این بیماری ممکن است اختلالات گفتاری، اختلالات حرکتی، اختلال در تعادل و مواردی از این دست نیز با خود داشته باشد. از آنجایی که در حال حاضر درمان خاصی برای این بیماری وجود ندارد، معمولاً با داروهای ضد افسردگی و ضد تشنج تنها می‌توان علائم ظاهری فرد را تحت کنترل درآورد.

4. اختلال شناختی میانه

اختلال شناختی یکی از انواع اختلال حافظه است که می‌تواند پیامد بیماری‌هایی مانند هانتینگتون، پارکینسون، پریون و… باشد و البته خود این اختلال نیز زمینه بیماری آلزایمر است. به همین دلیل هم این نوع اختلال را یک اختلال میانه می‌دانند. افراد دچار این عارضه ممکن است در درک و بیان احساسات خود و دیگران ناتوان باشند یا توانایی قضاوت، گفتگو و ارتباط با دیگران و حتی یادگیری را از دست بدهند. بجز عوامل نامبرده، دلایل دیگری مانند کم‌ کاری تیروئید، کلسترول بالا، فشار خون، دیابت و افزایش سن نیز ممکن است باعث ابتلای افراد به اختلال شناختی میانه شوند.

5. دمانس لویی بادی

دمانس اجسام لویی نوع دیگری از ابتلای به اختلال حافظه است که نوعی از دمانس ساب‌کورتیکال به شمار می‌رود و بارزترین نشانه آن توهم دیداری است. این عارضه در مرحله اول با اختلال شناختی و سپس با پارکینسون اشتباه گرفته می‌شود؛ اما با اسکن مغز می‌توان به وجود آن پی برد. نخستین نشانه این عارضه کاهش شناخت و عارضه دوم آن اختلالات فیزیکی مانند پارکینسون است. مرحله بعدی این عارضه به اختلال حافظه شدید و توهم دیداری می‌انجامد و معمولاً اگر در مراحل اولیه شناخته شود، داروهای پارکینسون و آنتی بیوتیک می‌تواند به کنترل آن کمک کند.

دلایل ابتلا به اختلال حافظه

شاید تا به اینجای مطلب به پاسخ پرسش اصلی‌تان نرسیده باشید. اینکه چرا اختلال حافظه صورت می‌گیرد و چگونه می‌توان از بروز آن جلوگیری نمود؟ یکی از دلایلی که این پرسش و این دغدغه هر روز پررنگ‌تر از دیروز می‌شود، آن است که امروزه حتی برخی جوانان نیز به انواع اختلال حافظه دچار می‌گردند و سن بروز آن به 40 سال رسیده است. بنابراین مهم است که دلایل ابتلای به این عارضه را بدانیم و در هر سنی که هستیم، برای تغییر سبک زندگی و پیشگیری از ابتلای به آن در سنین بالاتر اقدامات لازم را صورت دهیم. در اینجا به برخی از دلایل ابتلا به انواع اختلال حافظه اشاره خواهیم کرد:

 

• تغذیه نامناسب

عادات بد غذایی، خوردن غذاهای فاقد ارزش غذایی، کمبود ویتامین‌ها و مواد معدنی، یکی از اصلی‌ترین دلایل بروز دمانس در سنین بالاتر است؛ بنابراین با تغییر عادات غذایی و تامین مواد مورد نیاز بدن می‌توان تا حدودی از بروز این اختلالات جلوگیری نمود.

• مصرف الکل و دخانیات

مصرف زیاد الکل و دخانیات آسیب‌های جبران‌ناپذیری بر بدن انسان وارد می‌کند که از جمله آنان آسیب‌های جبران ناپذیر به مغز است. به طوری که هم‌اکنون اصلی‌ترین دلیل ابتلای جوانان به انواع دمانس، مصرف سوء الکل و مواد مخدر است.

• عادات غلط در فعالیت‌های شغلی و اقتصادی

بسیاری از افراد فشارهای ذهنی زیادی را در شغل خود تحمل می‌کنند و با این وجود هیچ فکری به حال تغییر شرایط ندارند. استرس و فشارهای عصبی یکی از دلایل مهم ابتلا به اختلال حافظه در سنین بالاست؛ بنابراین سعی کنید به هر ترتیبی استرس و فشار عصبی را از خود دور نمایید.

• تومور مغزی

گاهی دلیل اصلی زوال عقل چیزی جز وجود یک غده در مغز نیست. وجود غده سرطانی ممکن است عملکرد مغز را ضعیف کرده و یا باعث نابودی آن شود. اگر سابقه تومور مغزی درمان شده داشته‌اید و یا مبتلای به این عارضه هستید، بهتر است که وضعیت عملکرد مغز را برای بررسی هر یک از انواع دمانس نامبرده در این مقاله مورد آزمایش قرار دهید.

• حادثه

حوادثی که منجر به آسیب مغز انسان شوند (چه حوادث فیزیکی و چه شوک‌های روحی) می‌توانند زمینه بروز اختلال حافظه در بلند مدت را فراهم آورند. توصیه می‌کنیم در صورت داشتن یک حادثه ناگوار جسمی یا روحی، حتماً وضعیت عملکرد مغز خود را نزد متخصصان بررسی نمایید. بسیاری از افراد به سادگی از کنار پیامدهای حوادث می‌گذرند و مسائلی مانند افسردگی را نادیده می‌گیرند.

• بیماری‌های عفونی

عفونت می‌تواند یکی دیگری از عوامل زوال عقل باشد. بسیاری از ما قدرت عفونت‌های درونی بدن را نادیده می‌گیریم و دوره مصرف داروهای ضد عفونت را کامل نمی‌کنیم. این کار ممکن است سبب ماندن مقدار کمی از عفونت برای زمانی بلند در بدن شده و زمینه انواع دمانس را فراهم آورد.

 

• بیماری‌های قلبی عروقی

همانطور که در بخش انواع اختلال حافظه توضیح دادیم، سیستم جریان گردش خون هم به اندازه دستگاه عصبی در بروز دمانس‌ها دخیل است. به همین خاطر داشتن فشار خون بالا، داشتن گرفتگی عروق و هر گونه اختلالی در سیستم قلبی و عروقی بدن می‌تواند احتمال بروی اختلالات حافظه در سنین بالاتر را افزایش دهد.

• عامل وراثتی

یکی دیگر از دلایل مهم وقوع اختلالات حافظه عامل ژنتیک است. اگر در خانواده خود سابقه تکرار شونده‌ای درباره بیماری‌هایی نظیر آلزایمر، پارکینسون، سرطان و… را داشته‌اید، توصیه می‌کنیم وضعیت سلامتی خود را درباره آن بیماری‌ها نزد متخصصین در کلینیک مغز و اعصاب مورد بررسی قرار دهید و با چک‌آپ مداوم، از سلامتی خود مطمئن شوید. به خاطر داشته باشید که زمان تشخیص، در فرایند  کنترل و درمان اختلال حافظه، حرف اول را می‌زند.

جمع بندی و نتیجه گیری

اختلالات حافظه با لغزش حافظه یا حواس پرتی متفاوت هستند. اگر فکر می‌کنید که هر یک از علائم نامبرده در این مطلب در شما یا یکی از نزدیکان‌تان وجود دارد، بهتر است زمان را از دست ندهید و هر چه سریع‌تر به بهترین پزشک متخصص مغز و اعصاب مراجعه نمایید. همانطور که در بخش انواع اختلالات حافظه مطرح شد، روش درمانی هر نوع اختلال با دیگری متفاوت است و تشخیص صحیح در اینجا حرف اول را می‌زند. بنابراین سعی کنید تمامی آزمایشات لازم را انجام دهید تا از ریشه اصلی عارضه آگاه شده و سریعاً برای درمان آن بکوشید. همچنین به یاد داشته باشید که با تغییر سبک زندگی و تغذیه، می‌توان تا حدود زیادی به پیشگیری از اختلال حافظه کمک نمود.