گفتار یکی از اصلی ترین راه‌های ارتباطی است که روند یادگیری آن از نوزادی شروع شده و تا بزرگسالی ادامه می‌یابد. متخصصان یک مسیر رشد برای مهارتهای گفتاری کودکان در نظر گرفته اند که مشخص می‌کند کودک در هر سنی باید توانایی انجام چه کار‌هایی را داشته باشد. اگر کودکی به هر دلیلی مطابق با این الگو رشد نکند، ممکن است به گفتار درمانی نیاز داشته باشد. علاوه بر این، بزرگسالانی که مبتلا به بیماری‌های عصبی مانند ام اس ، آلزایمر ، سکته مغزی و غیره شده اند، ممکن است دچار اختلال در صحبت کردن شوند که از طریق روشهای گفتار درمانی قابل درمان هستند. از این رو، در ادامه قصد داریم به بررسی گفتار درمانی و وظایف متخصصان این حوزه بپردازیم.
گفتار درمانی چیست ؟
گفتار درمانی به معنی شناخت و درمان آسیب‌ها و مشکلات گفتاری، ارتباطی، زبانی و بلع است. این کار توسط متخصصان گفتار درمانی انجام می‌شود که با عنوان گفتار درمانگر هم شناخته میشوند. از روشهای گفتار درمانی برای بهبود مهارتهای گفتاری و ارتباطی استفاده می‌شود که شامل درمان حرکت دهانی، فعالیت‌های مداخله ای زبان و دیگر روش‌ها است. این روش درمانی ممکن است برای اختلالات گفتاری در کودکان یا در بزرگسالانی که به دلیل آسیب یا بیماری دچار مشکل شده اند، مورد نیاز باشد.
کار گفتار درمانگر چیست؟
افراد مبتلا به بیماری‌های مانند ام اس ، پارکینسون و همچنین افرادی که دچار ضربه مغزی ، آلزایمر، سکته مغزی و غیره شده اند، ممکن است دچار اختلال در صحبت کردن، غذا خوردن هم شوند که میتواند تاثیر منفی قابل توجهی در زندگی آن‌ها داشته باشد. گفتار درمانگر به این افراد و خانواده آن‌ها کمک می‌کند تا بتوانند مهارتهای زبانی خود را بهبود بخشند.
فعالیت گفتار درمانگر طیف وسیعی از اختلالات گفتاری و مشکلات بلع را در سنین مختلف شامل می‌شود. گفتار درمانگر اختلالات مربوط به گفتار، زبان و بلع را بررسی می‌کند، مشکل را تشخیص داده و به درمان آن می‌پردازد. در ابتدا گفتار درمانگر یک ارزیابی کلی از فرد انجام میدهد تا بتواند نوع اختلال گفتاری او را تشخیص داده و بهترین شیوه درمان آن را انتخاب کند. گفتار درمانگر ممکن است برای کمک به درمان با متخصص مغز و اعصاب، متخصص شنوایی سنجی، متخصص اطفال، روانشناس و غیره مشورت کند. گاهی نیاز است که گفتار درمانگر، علاوه بر والدین با معلم کودک نیز در ارتباط باشد تا با ایجاد شرایط بهتر برای زندگی، نتایج بهتری از درمان حاصل شده و روند درمان با سرعت بیشتری انجام شود. به طور کلی می‌توان وظایف گفتار درمانگر را به صورت زیر دسته بندی کرد:
- شناسایی، بررسی و درمان اختلالات کلامی، زبانی، ارتباطی و بلع
- آموزش به والدین و دیگر اطرافیان فرد دچار اختلال کلامی
- کمک به افراد دارای مشکلات شنوایی
- کمک به افراد دارای لکنت زبان، اختلال اعصاب، اوتیسم و دیگر موارد
تمرینات و روشهای درمانی گفتار درمانگر در کودکان و بزرگسالان متفاوت است که در ادامه به بررسی آن خواهیم پرداخت.
تمرینات گفتار درمانی کودکان با توجه به سن و نوع اختلال میتواند به صورت فردی یا گروهی انجام شود. گفتار درمانگر به روشهای زیر به کودکان کمک می‌کند:
- از طریق صحبت کردن
- استفاده از تصاویر، کتاب و دیگر ابزار‌ها که به توسعه مهارتهای زبانی کودک کمک می‌کند.
- بازی‌های متناسب با سن کودک که شامل تمرینات آوا سازی است.
- آموزش تمرینات خانگی به والدین و کودک میتواند تا درمان در خانه هم ادامه پیدا کند.
درمان بزرگسالان با یک ارزیابی کلی به منظور تعیین نیاز‌ها و انتخاب بهترین روش درمانی برای فرد آغاز می‌شود. گفتار درمانگر با استفاده از تمرینات و روشهای درمانی مختلف به بزرگسالان کمک می‌کند تا روابط خود را بهبود داده و مهارتهای زبانی شان را تقویت کنند. همچنین، به بیمارانی که به علت بیماری‌های چون سکته مغزی یا پارکینسون دچار مشکل در بلع شده اند، یاری می‌رساند. گفتار درمانگر به روشهای زیر به بزرگسالان کمک می‌کند:
- تقویت مهارتهای حل مساله
- سازماندهی ذهنی و حافظه
- تمرینات تنفسی
- تمرینات مربوط به تقویت ماهیچه‌‌های دهان
- و سایر فعالیت‌هایی که توانایی‌های شناختی را بهبود میدهد.
گفتار درمانی برای چه افرادی مناسب است؟
چندین اختلال گفتار و زبان وجود دارد که با گفتار درمانی قابل درمان هستند. افرادی که در برقراری ارتباط، صحبت کردن یا بلع غذا با مشکل مواجه هستند، میتوانند از این شیوه درمانی بهره ببرند. این مشکلات ممکن است به دلایل زیر رخ دهند.
ابتلا به سرطان دهان یا گلو
سرطان میتواند روی صدا، نحوه صحبت کردن، جویدن و بلع غذای بیمار تاثیر بگذارد.
بیماری‌های تخریبی پیشرونده عصبی
برخی از بیماری‌های عصبی مانند پارکینسون و ام اس میتوانند باعث بروز مشکلات بلع و ناتوانی در تکلم شوند.
وارد شدن آسیب به سر
وارد آمدن ضربه یا آسیب به سر و مغز میتواند تاثیر منفی بر توانایی‌های زبانی فرد بگذارد.
سکته مغزی
افراد دچار سکته مغزی در بیان واضح کلمات و بلع غذا با مشکل مواجه میشوند.
اختلالات حرکتی
اختلال حرکتی به ناتوانی در شکل دادن صحیح صدای خاص کلمه گفته می‌شود. مبتلا به این مشکل ممکن است صدای کلمه ای را رها کند، عوض نماید و یا تحریف کند.
اختلال روان بودن
این اختلال بر سرعت و ریتم گفتار تاثیر می‌گذارد. لکنت و بریده گویی از اختلالات روان بودن گفتار است.
اختلالات تشدید
این اختلال وقتی رخ میدهد که انسداد جریان هوای منظم در حفره‌های بینی یا دهان، ارتعاشات مسئول کیفیت صدا را تغییر میدهد.
اختلالات گیرایی
افراد مبتلا به اختلال گیرایی در درک و پردازش گفته‌های دیگران، دچار مشکل هستند. این اختلال میتواند سبب شود که فرد واژگان محدودی داشته باشد.
اختلالات بیانی
مبتلایان به اختلال بیانی ممکن است در تشکیل درست جملات مانند استفاده از زمان فعل مناسب مشکل داشته باشید.
اختلالات شناختی -ارتباطی
مشکل در برقراری ارتباط به دلیل آسیب دیدگی در بخشی از مغز که توانایی تفکر را کنترل می‌کند، اختلال شناختی -ارتباطی نامیده می‌شود.
دیس آرتریا
این مشکل به دلیل ضعف یا ناتوانی در کنترل عضلات مورد استفاده برای گفتار ایجاد می‌شود که منجر به گفتار کند یا نامفهموم می‌شود و عامل آن بیماری‌هایی است که باعث فلج صورت یا ضعف گلو و زبان میشوند.
گفتار درمانی در کودکان
بسیاری از مهارتهای گفتاری هر فردی در دوران کودکی و نوزادی شکل می‌گیرد. اگر در این دوران اختلالی بروز کرده و نسبت به درمان آن اقدام نشود، با گذشت زمان تاثیر آن بیشتر شده و امکان درمان آن هم در آینده دشوارتر خواهد بود. علاوه بر این، مغز انسان در سنین نوزادی و کودکی انعطاف بیشتری داشته و فرآیند درمان راحت‌تر است.
بسیاری از مشکلات گفتاری کودکان ریشه در مغز آن‌ها دارد که میتواند ناشی از سندروم ها، مشکلات متابولیک، ضربه و آسیب مغز، عادت‌های نادرست و روشهای تربیتی غلط والدین باشند. از این رو، در گفتار درمانی کودکان به والدین هم آموزش داده شود.
برخی از والدین حاضر به پذیرش مشکلات گفتاری فرزند خود نیستند و حتی ممکن است آن را توجیه کنند. به عنوان مثال، کودکی را در نظر بگیرید که تا سن 4 سالگی هنوز نمی‌تواند خوب حرف بزند اما والدین او می‌گویند خودشان هم دیر زبان باز کرده اند! در حالی که گفتار درمانی در سنین پایین خیلی راحت‌تر از درمان در سنین بالاتر است. به همین دلیل، توصیه می‌شود که هر چه سریع تر نسبت به آغاز گفتار درمانی کودک خود اقدام کنید. چرا که به تعویق انداختن درمان، فرصت بهبود بیشتر را از کودک خواهد گرفت و موجب می‌شود که در بزرگسالی به مشکلات و آسیب‌های روحی و روانی بسیاری دچار شود.
بهترین سن برای گفتار درمانی کودکان
در هر سنی ممکن است نشانه‌های مشکلات گفتاری پدیدار شوند و پرسش مهمی که در این خصوص برای خیلی از والدین مطرح است، زمان مراجعه به گفتار درمانگر برای درمان کودک است. به همین دلیل، در این بخش به معرفی برخی از نشانه‌های مشکلات گفتاری در سنین 1 تا 5 سالگی خواهیم پرداخت. در صورت مشاهده هر یک از آن‌ها در کودک خود، حتما به یک متخصص گفتار درمانی مراجعه نمایید.
نشانه‌های مشکلات گفتاری در 12 تا 15 ماهگی
- عدم توانایی کودک در ایجاد صدا و اصوات
- عدم توانایی کودک در فهماندن منظور خود با حرکات سر، دست یا اشاره با انگشت
- عدم توانایی کودک در بیان کلماتی ساده ای مانند بابا و آب
نشانه‌های مشکلات گفتاری در 18 تا 24 ماهگی
- عدم توانایی کودک در بیان بخش پایانی لغات
- عدم تمایل کودک به حرف زدن و استفاده بیش از حد از اشاره
- استفاده از چند کلمه محدود
نشانه‌های مشکلات گفتاری در 2 تا 4 سالگی
- عدم توانایی کودک در جمله سازی‌های ساده
- محدود بودن دایره لغات کودک
- ناتوانی کودک در استفاده از کلمات جدید
- عدم توانایی کودک در رساندن منظور خود از طریق گفتار
نشانه‌های مشکلات گفتاری در 4 تا 5 سالگی
- لکنت زبان
- تکرار مداوم صداها و کلمات
گفتار درمانی در بزرگسالان
همان طور که گفتیم، گفتار درمانی تنها مختص به کودکان نیست و از این روش درمانی برای بزرگسالان هم استفاده می‌شود. در واقع، گاهی ممکن است مشکلات گفتار و زبان در بزرگسالی ایجاد شوند یا اینکه از کودکی با فرد همراه باشند اما تا بزرگسالی برای درمان آن اقدامی نکرده باشد. به عنوان مثال، برخی از افراد که در کودکی در تلفظ صدا‌های مختلف دچار مشکل بوده اند یا لکنت زبان داشته اند و این مشکل تا بزرگسالی رفع نشده باشد. مشکل در صدا، بلع و برقراری ارتباط با دیگران از دیگر مشکلات بزرگسالان هستند که با گفتار درمانی قابل درمان هستند.
توجه داشته باشید که در بزرگسالی با توجه به اینکه افراد با مسئولیت‌های اجتماعی بیشتری مانند کسب شغل، ازدواج و حتی خرید‌های روزانه مواجه میشوند، نیاز است که با درمان مشکلات گفتاری و ارتباطی خود اعتماد به نفس بیشتری داشته باشند.
گفتار درمانی چقدر طول میکشد؟
طول مدت گفتار درمانی به عوامل مختلفی بستگی دارد که در فهرست زیر به برخی از آن‌ها اشاره شده است:
- نوع اختلال و شدت آن
- سن
- وجود بیماری زمینه ای
- استمرار در درمان
بعضی از اختلالات گفتاری در کودکی به وجود میآیند و با رشد کودک، بهبود می‌‌یابند. همچنین، زمانی هم که کودک تحت درمان یک گفتار درمانگر قرار می‌گیرد، در میزان موفقیت اثر گذار است. شانس بهبودی کودکانی که در سنین پایین تحت درمان قرار گرفته اند و در خانه نیز توسط والدین ادامه پیدا کرده، بیشتر خواهد بود.
اما معمولا مشکلاتی که در بزرگسالی ایجاد میشوند، به مراقبت و درمان بلند مدت تری نیاز دارند. میزان اثربخش بودن گفتار درمانی در میان افراد با مشکلات مختلف هم متفاوت است. مشکلات گفتاری که به علت بیماری‌هایی مانند سکته مغزی به وجود میآیند، با درمان مشکل زمینه ای و انجام تمرینات به مرور زمان بهبود پیدا می‌کنند.
گفتار درمانی چه مزایایی دارد؟
از مزایای گفتار درمانی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- با گفتار درمانی صحبت کردن کودک یا بزرگسال بسیار بهتر و واضح‌تر می‌شود و به همین دلیل، با اعتماد به نفس بیشتری در جمع صحبت می‌کند. در نتیجه، زندگی اجتماعی بهتر و روابط شادتری را تجربه خواهد کرد.
- افرادی که به اختلالات خواندن و نوشتن دچار هستند، به کمک روشهای گفتار درمانی یاد می‌گیرند که صداها و حروف کلمات را بهتر از هم تشخیص دهند.
- گفتار درمانی در هر سنی لکنت را بهبود خواهد داد و افراد میتوانند با روحیه بهتری به زندگی خود ادامه دهند.
- بزرگسالانی که به دلیل سکته یا ضربه به سر توانایی گفتار و یا بلع خود را از دست داده اند، میتوانند با کمک روشهای گفتار درمانی مشکل خود را حل کنند.
- حتی اگر آسیب دیدگی به گونه‌ای باشد که تا حد زیادی توانایی صحبت کردن از فرد گرفته شود، باز هم گفتار درمانی میتواند به فرد کمک کند تا برای برقراری ارتباط روشهای ارتباطی مکمل و جایگزین حرف زدن را یاد بگیرد و از این طریق نیازهای روزمره خود را رفع نماید.
- برخی از افرادی که دچار مشکل گفتار هستند، به طرز نامطلوبی از حنجره و تار‌های صوتی خود استفاده می‌کنند که این موضوع میتواند مشکلات جانبی دیگری برای آن‌ها ایجاد کند. اما با گفتار درمانی به موقع، می‌توان از بروز این مشکلات جلوگیری کرد.
