بیماری آلزایمر شکل پیشرونده‌ای از زوال عقل است که سالانه افراد زیادی را در سراسر جهان درگیر می‌کند. آلزایمر با تحت تأثیر قرار دادن مراکز تفکر، حافظه و زبان در مغز شروع شده، و در صورت پیشرفت، قدرت تکلم، حرکت و پاسخ به محیط را از فرد می‌گیرد. آنچه مسلم است: پیشگیری بهتر از درمان است! بنابراین، کمی دقت به سبک زندگی، اعمال تغییرات مثبت و توجه به نیازهای بدن، در کنار هم می‌تواند کمک قابل توجهی در پیشگیری از آلزایمر و زوال عقل داشته باشد و نگرانی ما از آینده و دوران پیری را رفع کند.
بیماری آلزایمر چیست؟
آلزایمر، زوال عقلی پیش رونده و غیر قابل درمانی است که با اختلال در حافظه و فکر همراه است. این بیماری باعث بروز مشکلاتی مانند افسردگی ، گوشه گیری، عدم توانایی تشخیص زمان، از دست دادن حافظه موقت و قدرت تکلم در فرد بیمار می‌شود. آلزایمر که معمولاً در دوران پیری، یعنی در حدود 65 سالگی به بالا، بروز خواهد کرد، سال‌ها پیش از ظهور علائم و نشانه‌ها، شکل گرفته است و در اثر پیشرفت، حتی می‌تواند باعث مرگ فرد مبتلا شود.
برخی عوامل مؤثر در بروز بیماری آلزایمر عبارتند از:
- عوامل ژنتیکی (شامل ابتلا به سندروم دان، سابقه خانوادگی و مشکلات کروموزومی)
- سن (شروع بیماری از 40 سال به بالا)
- جنسیت (ابتلای بیشتر مردان نسبت به زنان)
- عوامل کولینرژیک (مانند کاهش سنتز استیل کولین)
- گروه خونی (خطر ابتلای بالاتر در گروه‌های خونی A، B و AB)
علائم و نشانههای ابتلا به آلزایمر
علائم ابتلا به آلزایمر ممکن است تا زمان بروز کامل بیماری با علائم دیگر بیماری‌ها اشتباه گرفته شوند، به کندی پیشرفت خواهند داشت و در صورت وخامت سریع، باید حتماً توسط پزشک بررسی و مدیریت شوند! این علائم به طور کلی عبارتند از:
علائم اولیه
از جمله نشانههای اولیه ابتلا به آلزایمر می‌توان ضعف حافظه، فراموش کردن مکالمات اخیر، فراموش کردن جای لوازم در منزل، نام افراد یا حتی مکان‌ها را نام برد. در شروع آلزایمر، فرد ممکن است در یافتن لغت مناسب یا تصمیم گیری‌های روزمره نیز با مشکلاتی مواجه شود!
علائم ثانویه
در مرحله میانی آلزایمر، علائمی مانند مشکلات حافظه، عدم به خاطر آوری نام و نسبت فامیلی افراد خانواده، رفتار وسواسی و تکراری، رفتار تکانشی، اختلال در یافتن موقعیت مکانی، پارانوئید، آفازی، خواب ناآرام و درجه‌‌هایی از توهم بروز می‌کند.
علائم مرحله نهایی آلزایمر
آخرین مرحله یا شدیدترین مرحله آلزایمر با تغییرات خلق و خو شامل بدگمانی، سخت گیری، توهم و هذیان گویی همراه است. بیمار در مراحل نهایی توانایی خود را برای بلع، دفع و حتی راه رفتن مستقل، از دست خواهد داد. بنابراین در صورت رسیدن این بیماری به مراحل شدید، فرد مبتلا نباید حتی لحظه‌ای تنها بماند!
چگونه می‌توان مانع آلزایمر شد؟
آلزایمر نه تنها شایع‌ترین بروز زوال عقل در انسان است، بلکه در صورت تشدید، با آسیب به سلول‌های مغزی، به مرگ فرد مبتلا می‌انجامد. به همین خاطر هم باید پیش از ابتلا، حداکثر تلاش خود را برای پیشگیری از آلزایمر به کار بگیریم. تحقیقات نشان می‌دهد که راز پیشگیری از آلزایمر، داشتن سبک زندگی سالم است!
اگر می‌خواهید به آلزایمر مبتلا نشوید، ورزش کنید!
از میان تمام راهکارهایی که برای تغییر شیوه زندگی مورد مطالعه دانشمندان قرار گرفته اند، انجام تمرینات منظم فیزیکی، یکی از بهترین روش‌ها برای پیشگیری از آلزایمر یا زوال عقل به نظر می‌رسد! به همین دلیل هم ورزش‌های هوازی به عنوان فعالیت‌‌هایی با شدت متوسط که ضربان قلب را افزایش می‌دهند و تحرک کافی دارند، همواره مورد توجه پژوهشگران بوده اند.
طبق نتایج یازده مطالعه آینده نگر، ورزش‌های هوازی منظم تأثیر به‌سزایی بر روی بهبود تفکر، تقویت حافظه و پیشگیری از زوال عقل در سنین میانسالی نشان داده‌اند. به طوری که کاهش نرخ ابتلا زوال عقل در ورزشکاران هوازی تا حدود 30% و به طور خاص، کاهش خطر به ابتلا به آلزایمر تا حدود 45% تعیین شده است! نکته قابل توجه در مورد ورزش‌های هوازی این است که این قبیل فعالیت‌های بدنی حتی در دوره‌های کوتاه مدت یک ماهه نیز اثرات قابل توجهی در بهبود حافظه، توجه و سرعت پردازش مغز نشان داده‌اند و این یعنی هرگز برای ورزش و شروع تأثیرات مثبت آن در زندگی، دیر نیست!
اساتید دانشگاه هاروارد، حداقل 30 دقیقه ورزش با شدت متوسط، آن هم 3 یا 4 روز در هفته را برای کاهش علائم اولیه یا پیشگیری از ابتلا به آلزایمر، پیشنهاد می‌کنند.
رژیم غذایی سالم، راهکار پیشگیری از آلزایمر
برای کاهش شدت علائم بیماری و یا پیشگیری از آلزایمر، لازم نیست کاملاً رژیم غذایی خود را تغییر دهید. رعایت نسبی رژیم‌های غذایی سلامت، و در رأس آن‌ها، رژیم غذایی مدیترانه ای، تأثیر زیادی در پیشگیری از آلزایمر، نشان داده است.
رژیم غذایی مدیترانه‌ای که در حقیقت نوعی سبک زندگی به حساب می‌آید، غذاهای گیاهی را در اولویت قرار داده و شامل سبزیجات، میوه‌های تازه، غلات کامل و حبوبات است. الگوی غذایی مدیترانه‌ای، مقایسه با رژیم‌های غذایی امروزی، مقدار کمتری از غذاهای فرآوری شده، گوشت قرمز و مرغ را در برنامه خود داشته و برای تأمین چربی مورد نیاز بدن نیز، روغن زیتون، آجیل، دانه‌ها و ماهی‌های چرب را انتخاب می‌کند.
یک نمونه از رژیم غذایی مدیترانه‌ای برای هفت روز:
| شام | ناهار | صبحانه | روز هفته |
|---|---|---|---|
| سوپ عدس تند با اسفناج | سالاد سبز شامل پیاز قرمز+ پنیرفنا+ کینوا+ گوجه فرنگی+ یک تکه ماهی+ یک برش نان سبوس دار+ دو قاشق حمص | یک تخم مرغ املت سبزیجات+ یک برش نان+ آووکادو | شنبه |
| ماهی+ سیب زمینی+ سیر+ مارچوبه | مرغ پخته+ زیتون+ خیار+ پیاز قرمز+ آووکادو | پارافه ماست یونانی گردو، توت فرنگی و دانه چیتا | یکشنبه |
| پاستا میگو | سالاد نخود مدیترانه‌ای تهیه شده با نخود+ خیار+ گوجه+ پنیر فتا+ سس لیمو ترش | برشتوک+ میوه تازه+ خلال بادام+ مقداری عسل | دوشنبه |
| مرغ سوخاری+ سبزیجات پخته | سالاد سبزیجات تازه بزرگ+ عدس، تخمه آفتاب گردان+ میگو کبابی | نان سنگک+ پنیر+ زیتون | سه شنبه |
| پاستا مدیترانه‌ای شامل زیتون+ پنیر+ گوجه | سالاد عدس و تن ماهی | سیب زمینی شیرین+ تخم مرغ آب پز | چهارشنبه |
| ماهی پخته شده با سیر و ریحان+ سالاد | سوپ سبزیجات+ سالاد یونانی | کره بادام زمینی+ توت فرنگی | پنجشنبه |
| مرغ سوخاری شده با سرکه بالزامیک+ بشقاب سبزیجات | بشقاب سبزیجات+ حمص | نان سبوس دار+ کره بادام زمینی | جمعه |
اگر می‌خواهید آلزایمر نگیرید، به اندازه کافی بخوابید!
تنها یک شب خواب ناکافی می‌تواند باعث بروز مشکلات قابل لمسی از جمله اختلال در تفکر و استدلال، در روز بعد باشد؛ بنابراین تصور کنید که چندین ماه اختلال خواب چه تأثیر عمیق و جدی در زندگی فرد خواهد داشت! تحقیقات انجام شده در دانشگاه‌های برتر دنیا نشان می‌دهد که افرادی که خواب شبانه 4 ساعته یا کمتر دارند، با مشکلات بیشتری در تفکر، یادگیری و حافظه دست و پنجه نرم می‌کنند. طبق این تحقیقات، کمبود خواب، خطر زوال عقل را تا 20% افزایش خواهد داد و این درصد در افراد مسنی که مشکلات خواب دارند، به مراتب بیشتر است.
پزشکان معتقدند، داشتن خواب با کیفیت و کافی، با بهبود پاکسازی آمیلوئید از مغز، باعث پیشگیری از آلزایمر در سنین بالا خواهد شد. آمیلوئیدها مجموعه‌ای از پروتئین‌های فیبردار هستند که مسئول بروز مشکلات جدی سلامتی، از جمله آلزایمر و بروز اختلال در کارکرد صحیح اندام‌ها و بافت‌‌های بدن انسان می‌شوند. به همین دلیل هم، خواب با کیفیت برای مدت 8-7 ساعت در شب، به عنوان حد مناسب استراحت شبانه، برای پاکسازی مغز و پیشگیری از آلزایمر، به شدت پیشنهاد می‌شود.
عوامل کوچک را در پیشگیری از آلزایمر دست کم نگیرید!
فعالیت‌ها و نکات کوچک دیگری نیز وجود دارند که احتمالاً تأثیرات زیادی در پیشگیری از آلزایمر خواهند داشت که البته به اندازه موارد عنوان شده بالا قطعی یا ثابت شده نیستند، اما قطعاً در بهبود کیفیت زندگی نقش دارند:
- انجام فعالیت‌های تحریک کننده شناختی مانند یادگیری مهارتهای جدید می‌توانند در پیشگیری از آلزایمر مفید واقع شوند. با وجود اینکه، این قبیل فعالیت‌ها، شواهدی مبنی بر بهبود کلیه کارکرد‌های مغزی نشان نمی‌دهند؛ اما در بهبود مهارتهای تفکر، مؤثر واقع شده اند.
- نقش برقراری ارتباطات اجتماعی در پیشگیری از آلزایمر را نمی‌توان ندیده گرفت. دانشمندان متعقدند بشر به گونه‌ای آفریده شده که نیاز به زندگی اجتماعی و داشتن ارتباط با هم نوعان خود دارد. سپری کردن وقت با عزیزان، دوستان و خانواده، در بی تأثیر‌ترین حالت، با فعال نگه داشتن ذهن، مانع از کاهش فعالیت‌های مغزی و تحلیل آن خواهد شد.
- سبک زندگی سالم را در اولویت تغییرات مورد نیاز خود قرار دهید. اگرچه نقش قطعی همه سبک‌های زندگی سالم در پیشگیری از آلزایمر، هنوز ثابت نشده است، اما همه ما در طول زندگی تجربه‌های مفیدی از رعایت نکات سلامت، به دست آورده ایم. مثلاً کاهش مصرف الکل و سیگار، حتی اگر تأثیر مستقیمی در پیشگیری از آلزایمر نداشته باشد، با بهبود کلی کیفیت زندگی، تأثیر خود را اعمال می‌کند.
- برخی کارشناسان، عوامل و نکات دیگری مانند کنترل وزن، کنترل فشار خون، کنترل قند خون و داشتن فعالیت‌های فیزیکی معمول را نیز در پیشگیری از آلزایمر، اثرگذار می‌دانند. حتی اگر هر یک از این عوامل به تنهایی نقش کافی در پیگیری از زوال عقل ایفا نکنند، در کنار هم و با بهبود کیفیت زندگی، می‌توانند فواید بی شماری داشته باشند. به علاوه، رسیدن به وزن ایده آل، داشتن فشار خون نرمال و کنترل میزان قند خون با رعایت رژیم غذایی مدیترانه‌ای که در بالا اشاره شد، کار ساده‌ای خواهد بود!
