روانپزشکی یکی از شاخه‌های علوم پزشکی است که به مشکلات و بیماری‌های روانی افراد می‌پردازد و تمرکز ویژه‌ای بر روی اختلالات عصبی تاثیرگذار بر رفتار و واکنش فرد دارد. علم روانپزشکی در دسته بندی علوم، جایی در میان علم روانشناسی و علم اعصاب و روان قرار می‌گیرد. متخصص روانپزشک را می‌توان متخصص اعصاب و روانی دانست که به علوم روانشناسی نیز آگاه است و می‌تواند در صورت ضرورت به بیماران دچار اختلالات روانی دارو نیز تجویز کند. تا انتهای این مطلب با ما همراه باشید تا همه چیز را درباره مشاوره روانپزشکی و شاخه‌های مختلف این علم مورد بررسی قرار دهیم.
کلینیک روانپزشکی طبیب
در کلینیک روانپزشکی طبیب واقع در کلینیک مغز و اعصاب طبیب تهران منطقه سعادت آباد سعی شده محیطی آرامش‌بخش و درخور جهت میزبانی از شما مراجعین عزیز فراهم آید و روانپزشکان ما در این مرکز برای ارائه بهترین خدمات و کمک به بیماران و خانواده‌های آنها که دچار شرایطی بحرانی و سخت شده‌اند از علم به روز و تبحّر خود بهره خواهند برد
روانپزشکی و مشاوره روانپزشکی
علم روانپزشکی یا Psychiatry شاخه‌ای علم پزشکی است که هدف مطالعه آن، کشف دلایل، علائم، اختلالات و درمان بیماری‌های روحی و روانی است. در حقیقت این شاخه از علوم پزشکی تمرکز ویژه‌ای بر روی اختلالات روانی انسان داشته و در تلاش است آن دسته از اختلالات رفتاری بدن را که ریشه در مشکلات مغز، اعصاب و روان دارد، شناسایی و درمان کند. منظور از اختلالات روانی در این تعریف، سندورم‌هایی هستند که نشانه‌های ظاهری آنها بیشتر حول محور اختلال در رفتار، هیجانات و مسائل شناختی است.
روانپزشکی را برخی منابع به عنوان کهن‌ترین فن و تازه‌ترین علم در دانش پزشکی توصیف کرده‌اند. دلیل این توصیف آن است که در طب باستان (چه در مصر و چه در یونان) علت همه بیماری‌ها را ارواح خبیثه و شیاطین می‌دانستند و این برداشت طی دوران قرون وسطی نیز در اروپا در مورد اختلال‌های روانی همچنان برقرار بود. افرادی مانند بقراط بیماری‌های روانی را تا حدود زیادی همانند عارضه‌های جسمی تلقی می‌کردند و معتقد بودند که بیماران روانی نیاز به بررسی دقیق‌تر دارند تا دلایل بیماری آنها کشف شود و سپس باید به مقابله با آن دلایل پرداخت. بنا به همین اعتقادها و تشابهات است که روانپزشکی را کهن‌ترین فن و نوین‌ترین علم می‌دانند.
متخصص روانپزشک به فردی گفته می‌شود که دوره تحصیلی و کارآموزی این رشته را با موفقیت به پایان رسانده و برای انجام فعالیت در این حوزه مجوزهای لازم را اخذ نموده است. چنین فردی آشنایی کاملی با سیستم اعصاب و روان انسان داشته و تمامی بیماری‌های مربوط به این حوزه را به خوبی می‌شناسد. همچنین یک روانپزشک با توجه به اختیارات پزشکی خود اجازه گرفتن آزمایشات مختلف و گسترده از بیمار را نیز دارد. آزمایشاتی که برخی از آنها برای روانشناسان ممنوع بوده و فقط روانپزشکان مجاز به انجام آنها هستند. روان‌پزشک‌ها علاوه بر تست‌های بالینی و شناختی، می‌توانند آزمایش خون، اسکن مغزی و… را نیز انجام داده و به سنجش هورمون‌ها، غدد و… نیز بپردازند.
همچنین روانپزشکان یک ویژگی بارز دیگر دارند که آنها را از روانشناسان متمایز می‌کند. روانپزشکان در سراسر جهان مجاز به تجویز دارو برای درمان اختلالات روانی بیماران و همچنین تجویز بستری فرد در بیمارستان‌های روانی هستند. بیمارانی که به انواع اختلالات روانی دچارند، گاهی برای حل مشکل خود نیاز به مصرف دارو دارند و گاهی مصرف این داروها باید تحت مراقبت مستقیم پزشکان و پرستاران اتفاق بیافتد. به همین دلیل است که روانپزشکان تنها متخصصانی هستند که می‌توانند این تشخیص را داده و نسبت به تجویز درمان‌های دارویی اقدام نمایند.
رشته روانپزشکی و اعصاب و روان
بنا به تعریف رسمی شورای آموزش پزشکی و تخصصی وزارت بهداشت ایران، روانپزشکی رشته‌ای از علوم پزشکی است که به آموزش، پژوهش، مشاوره، تشخیص، پیشگیری، درمان جامع و توان-بخشی اختلال‌ها و مشکلات روانی در هر دو جنس و در تمام سنین می‌پردازد. کشفیات نوین علمی در زمینه علوم اعصاب، توسعه علوم رفتاری و پیدایش روش‌های مدرن بررسی ابعاد اجتماعی اختلال‌های روانی، گسترش دامنه و عمق آموزش روانپزشکی را به شکل رشته‌ای با ابعاد زیستی روانی-اجتماعی و معنوی به شکلی شایان توجه افزایش داده و باعث شده که دامنه آموزشی این رشته با رشته‌های علوم اعصاب، روانشناسی، جامعه شناسی، انسان شناسی و جنبه‌های فرهنگی-معنوی و همه گیری شناسی پیوند برقرار نماید.
همانطور که پیش‌تر به آن اشاره شد، مشاوران روانپزشک باید در دوره‌های عالی زیرشاخه علوم پزشکی تحصیل نمایند و با آن که دانشکده دانشجویان روانشناسی دانشکده علوم انسانی است، دانشکده تحصیل روانپزشکان نیز دانشکده علوم پزشکی خواهد بود. دانشجویانی که وارد این رشته می‌شوند، 4 سال ابتدایی تحصیل خود را به تحصیل پزشکی عمومی گذرانده و سپس برای 4 سال آموزش تخصصی باید به صورت عملی در بیمارستان‌ها دوره خود را بگذرانند. دوره رزیدنتی دانشجویان روانپزشکی نیز خود به دو بخش تقسیم می‌شود. سال نخست آنها با تعامل و درمان بیماران انواع اختلالات بالینی گذرانده می‌شود و سه سال بعدی خود را به تشخیص، درمان و همچنین تحقیق بر روی بیماری‌های روانی سپری خواهند کرد.
پس از سپری کردن دوره تکمیلی روانپزشکی دانشجویان می‌توانند نسبت به اخذ دوره فوق تخصص خود در یکی از تخصص‌های روانپزشکی کودک و نوجوان، روانپزشکی سالمندان، روانپزشکی قانونی، روانپزشکی اعتیاد، روان تنی، خواب، روانپزشکی رابط و… اقدام کرده و مدرک فوق تخصص خود را دریافت نماید.
بیماری‌های رایجی که توسط روانپزشک درمان می‌شود
پیش‌تر به این موضوع اشاره کردیم که کار روانپزشک، تشخیص و درمان اختلالات روانی با استفاده از روش‌های مختلف مانند تراپی، دارودرمانی و یا شوک الکتریکی است. حال قصد داریم به طور واضح‌تری به این اختلالات روانی بپدازیم تا با حیطه کاری مشاوره روانپزشکی بهتر آشنا شویم. دسته‌بندی اختلالات روانی در سطحی جهانی توسط انجمن روانپزشکی آمریکا منتشر می‌شود که در حال حاضر پس از پنج بار ویرایش به صورت سندی موسوم به DSM-5 منتشر شده و در اختیار تمامی‌روان‌پزشکان جهان قرار دارد.
این سند، مجموعه کاملی از اختلالات روانی به همراه روش‌های تشخیص، نحوه درمان و دیگر مقالاتی است که در آن حوزه به رشته تحریر در آمده و به نوعی یک راهنمای کامل برای روانپزشکان محسوب می‌شود. البته که در ایران با توجه به شرایط فرهنگی و قوانین وزارت علوم، نمی‌توان از این سند به عنوان راهنمای درمان استفاده کرد؛ اما همچنان به عنوان راهنمای جامع معرفی اختلالات روانی، در صدر اسناد معتبر جهان قرار دارد. در این سند 22 اختلال روانی اصلی وجود دارد که زیرمجموعه آنها 150 اختلال را به ثبت رسانیده است. شایع‌ترین اختلالات این سند عبارتند از:
اختلال افسردگی اساسی
افسردگی اساسی یا افسردگی ماژور، یکی از رایج‌ترین و شناخته‌شده‌ترین اختلالات روانی در تمام جهان است که ابتلای به آن می‌تواند زمینه‌های فردی، محیطی، خانوادگی و یا حتی ژنتیکی داشته باشد. بسیاری از افراد متاسفانه احساس غم ناشی از بروز مشکلات را با اختلال افسردگی اشتباه می‌گیرند؛ در حالی که احساس غم می‌تواند عاملی برای افسردگی و یا نتیجه آن باشد. برای تشخیص این بیماری روانپزشک تمامی زمینه‌های خانوادگی، ژنتیکی، اسکن مغز و… را بررسی کرده و سپس نسبت به درمان آن اقدام خواهد کرد.
اختلال دوقطبی
بیماری دو قطبی که به آن افسردگی-شیدایی نیز گفته می‌شود، اختلالی دارای دوره‌های مختلف است که در یک دوره مشخص فرد بیمار به شدت افسرده، ناتوان و ضعیف است و در یک دوره مشخص، با سطح انرژی بالا دچار حالت شیدایی می‌شود. احساسات و رفتارهای غیرطبیعی، نشاط‌زدگی، تحریک پذیری بالا، اختلال تمرکز، خود بزرگ بینی و خوش‌بینی افراطی از علائم دوره شیدایی بوده و بی‌رمقی، سیاه دیدن زندگی، عدم اعتماد به نفس، اختلال در خواب، اختلال در خوراک و… از علائم دوره افسردگی این بیماری است. عوامل ژنتیکی از جمله عمده دلایل بروز این اختلال است و سابقه آزار در کودکی و فشار روانی در دوران بلوغ نیز از دیگر عوامل آن محسوب می‌شوند.
اختلال اضطراب فراگیر
اختلال اضطراب فراگیر از جمله اختلالات اعصاب و روان است که طی آن، فرد بدون هیچ دلیل خاصی برای مدتی طولانی دچار اضطرابی غیر قابل کنترل می‌شود و توانایی مدیریت این اضطراب و یا درک چرایی آن را ندارد. به‌خاطر داشته باشید که تشویش ناشی از مشکلات زندگی روزمره ارتباطی به این اختلال ندارد و نمی‌توان هر تشویشی را به این اختلال نسبت داد. در صورت تشخیص این اختلال در فرد، روانپزشکان سعی می‌کنند در کنار اقدامات حمایتی، با دارو درمانی و روان درمانی نسبت به حل مشکل فرد بیمار اقدام کنند.
اختلال وسواسی-جبری
وسواس فکری-عملی یا وسواس جبری یا OCD یکی دیگر از اختلالات رایج روانی است که طی آن فرد بیمار دچار وسواس انجام مکرر برخی از امور روزمره می‌شود. افراد مبتلا به این اختلال ممکن است به چیزهایی مانند نظافت کامل، تقارن در چیدمان، قفل بودن در ماشین و… حساسیت بسیار داشته باشند؛ به طوری که چک کردن مرتب این مسائل می‌تواند به طور کامل زندگی روزمره شخص را دچار اختلال کند. برای درمان این اختلال روانپزشکان از ترکیب روان‌درمانی (مانند رفتار درمانی شناختی) و دارو درمانی استفاده می‌کنند.
اختلال خواب یا بیداری
اختلال خواب که به آن Sleep disorder هم گفته می‌شود، این اختلال را پیش‌تر به عنوان یکی از نشانه‌های اختلالات دیگری مانند افسردگی یا اضطراب فراگیر می‌دانستند؛ اما امروزه متخصصان اعصاب و روان می‌دانند که اختلال خواب خود می‌تواند اختلالی مجزا و قابل درمان باشد. اختلال خواب به وضعیتی گفته می‌شود که فرد بیمار نتواند سیکل طبیعی خواب را طی کند و دچار خواب پریشی، فلج خواب، بختک یا مسائلی نظیر آن شود. البته که بی‌خوابی می‌تواند ریشه در افسردگی و اضطراب هم داشته باشد؛ اما همچنین می‌تواند یک اختلال مستقل و قابل درمان نیز باشد.
اختلال پارافیلی یا انحراف جنسی
انحراف جنسی یا برانگیختگی جنسی یا پارافیلی، اختلالی است که در آن فرد بیمار با دیدن اشیا، موقعیت‌ها و مناظری (حتی بعضاً نامرتبط) دچار برانگیختگی جنسی می‌شود. این اختلال به شکلی است که افراد مبتلا به آن تسلط چندانی بر روی برانگیختگی جنسی خود ندارند و ممکن است در طول روز و در شرایط نامعقول دچار این برانگیختگی شوند. چنین افرادی ممکن است با واکنش‌های ناخوشایند از سوی جامعه روبرو شوند و مشکلاتی برای آنها به وجود بیاید. به همین خاطر روانپزشکان در صورت تشخیص این اختلال نسبت به درمان آن به کمک روان درمانی، شناخت درمانی و دارو درمانی اقدام می‌کنند.
اختلال عصب شناختی
اختلال عصب شناختی نوعی اختلال روانی است که اغلب در افراد مسن دیده می‌شود و به نوعی یک بیماری پایه‌ای برای بروز بیماری‌های دیگر مانند زوال عقل یا آلزایمر خواهد بود. در این اختلال افراد ممکن است دچار نقص حافظه، عدم توانایی در شناخت و درک رویدادهای پیرامون و حتی عدم تعادل شوند. در چنین شرایطی جلوگیری از پیشروی بیماری و تبدیل شدن آن به زوال عقل یا آلزایمر اولویت اول روانپزشکان است و به کمک دارو، تمرینات روزمره و روان درمانی این کار را انجام می‌دهند.
اختلال کم‌توجهی – بیش‌فعالی بزرگسالان
بیماری کم‌توجهی-بیش‌فعالی یا همان ADHD ممکن است در 30% موارد از کودکی به بزرگسالی فرد منتقل شود و شکل و وضعیت بیماری نیز در خور شرایط تغییر کند. این اختلال در بزرگسالان معمولاً فردا فکنی، عدم تمرکز، اجتناب از اجرای امور، عدم توانایی در مدیریت زمان، زودرنجی و مواردی نظیر این را به همراه دارد و ممکن است تشخیص آن حتی برای متخصصان اعصاب روان نیز کمی دشوار باشد. بخش عمده‌ای از این اختلال به کمک مشاوره روانپزشکی و (در برخی موارد) دارو درمانی قابل درمان خواهد بود.
اختلال پرخوری
اختلال پر خوری عصبی یا بولیمیا نوعی دیگر از اختلالات عصبی است که به کمک مشاوره روانپزشکی درمان می‌شود. علائم این بیماری تا حدودی شفاف و روشن است. حالتی است که در آن فرد بیمار، به صورت غیر ارادی در شرایط عصبی بی‌کنترل غذا می‌خورد و نمی‌تواند احساس سیری را دریافت نماید. نکته مهمی که باید بدانید این است که وزن اغلب افراد مبتلا به این بیماری در حد طبیعی است و این افراد در اغلب موارد دچار چاقی یا اضافه وزن نیستند. این اختلال تنها یک مسئله عصبی است که باید تحت درمان قرار بگیرد.
در خود ماندگی
در خود ماندگی یا اوتیسم، به طیف وسیعی از اختلالات عصبی-رشدی گفته می‌شود که باعث ایجاد شرایطی خاص در افراد شده و آنها را از تعامل طبیعی با جامعه محروم می‌دارد. از جمله نشانه‌های رایج این اختلال، واکنش حسی نامعقول به ورودی‌های حسی طبیعی است؛ به طوری که ممکن است این افراد با یک مسئله ساده نیز واکنش‌های عاطفی شدید داشته باشند و به همین خاطر نتوانند به صورت طبیعی با دنیای پیرامون خود ارتباط برقرار کنند. اختلال در خود ماندگی یا اوتیسم انواع مختلفی دارد و امروزه مطالعات و پژوهش‌های بسیار گسترده‌ای حول محور این بیماری روانی و روش‌های کنترل و درمان آن در حال انجام است.
اعتیاد رفتاری
اعتیاد رفتاری یا اعتیاد غیر شیمیایی، به جنبه‌ای از رفتارهای انسانی گفته می‌شود که فرد نمی‌تواند از تکرار و انجام آنها اجتناب کند. این اختلال بسته به نوع عادت رفتاری ممکن است کم خطر یا تا حد بسیاری مخرب باشد. این اختلال وضعیتی است که در آن فرد بیمار نمی‌تواند در برابر انجام یک عادت رفتاری به صورت تکرار شونده مقاومت کند و در صورت انجام ندادن آن رفتار، دچار تشویش، تپش قلب، تیک عصبی و… می‌شود. این اختلال ممکن است در خیلی افراد وجود داشته باشد و به کمک مشاوره روانپزشک، قابل درمان است.
اختلال استرس بحران
اختلال تنش زای پس از رویداد یا اختلال پسا-ضایعه‌ای یا PTSD به نوعی از اخلالات روانی گفته می‌شود که شخص پس از تجربه مشاهده یا دریافت یک خبر بسیار ناگوار دچار یک شوک عصبی شده و باقی مانده آن شوک به صورت یک اختلال در بدن وی باقی بماند. عواملی مانند تجاوز جنسی، تصادف، جنگ، خبر از دست دادن عزیزان، سوانح طبیعی مانند زلزله، سیل و… همگی می‌توانند علل بروز این اتفاق باشند. این اختلال می‌تواند طیف گسترده‌ای از علائم را داشته باشد که روانپزشکان نیز با توجه به همین علائم نسبت به درمان فرد به کمک روش‌هایی مانند رفتار درمانی یا روان درمانی و دارو درمانی اقدام می‌کنند.
اختلالات شخصیت
اختلالات شخصیتی در حقیقت نه یک اختلال، بلکه مجموعه‌ای از اختلالات هستند که مربوط به بخش هویتی و شخصیت فرد می‌شوند و کمتر ریشه ژنتیکی دارند. این اختلالات که بعضاً با صفات شخصیتی ناسازگارانه و یا عدم انعطاف شخصیتی شناخته می‌شوند، معمولاً تحت تاثیر شیوه تربیتی و شیوه کار و زندگی افراد به وجود می‌آیند و از بین بردن آنها نیز ممکن است بسیار طول بکشد. البته شناخت اختلال شخصیتی و تلاش برای کنترل آن از طریق شناخت درمانی و گفتار درمانی می‌تواند یک روش موثر برای مدت‌های طولانی باشد؛ اما این کنترل به معنای درمان آن اختلال در فرد نخواهد بود.
اختلالات طیف اسکیزوفرنی
اختلالات طیف اسکیزوفرنی یا روان‌پریشی یا روان‌گسیختگی، به طیفی از اختلالات اعصاب و روان گفته می‌شود که در آن افراد مبتلا به این عارضه دچار توهمات گسترده، هذیان گویی، اختلال در تفکر و عدم تمیز دنیای درون و بیرون خود خواهد بود. این بیماری که علائم مثبت و منفی متعدد دارد، اغلب اوقات بر اساس تفکرات، رفتارها و پاسخ‌های غیر طبیعی شناخته می‌شود و سپس با آزمایشات تکمیلی تشخیص آن قطعی می‌شود. برای اختلالات اسکیزوفرنی درمان قطعی یافت نشده اما به کمک دارو درمانی می‌توان برخی علائم منفی فرد مبتلا را کنترل کرد. نکته مهمی که درباره افراد مبتلا به اسکیزوفرنی و همچنین اوتیسم مطرح می‌شود، رعایت نکاتی است که افراد پیرامون وی باید رعایت کنند تا فرد بیمار را دچار واکنش‌های هیستریک نکنند.
جمع بندی و نتیجه گیری
مشاوره روانپزشکی برای تشخیص، کنترل و درمان بیماری‌های روانی که ریشه در سیستم عصبی و مغزی افراد دارند انجام می‌شود و به کمک روش‌هایی مانند روان درمانی، گفتار درمانی، رفتار درمانی، دارو درمانی و شوک الکتریکی به درمان بیماری‌های نام برده می‌پردازند. رشته روانپزشکی یکی از رشته‌های علوم پزشکی است که فارغ‌التحصیلان آن می‌توانند با اخذ مجوز از وزارت علوم و وزارت بهداشت، نسبت به افتتاح کلینیک و درمان افراد بیمار اقدام نمایند. در این مطلب سعی کردیم مجموعه‌ای از رایج‌ترین اختلالاتی که طی آن افراد به روانپزشکان مراجعه می‌کنند را به شما معرفی کنیم تا با شناخت بهتر این اختلالات، جایگاه مشاوره روانپزشکی را نیز بهتر دریابید.
