جراحی دیسک کمر معمولاً برای کاهش درد، بهبود علائم و مشکلات ناشی از دیسک کمر در ناحیه ستون فقرات کمری انجام میشود. اصلیترین هدف، امکان بازگشت فرد به انجام فعالیتهای عادی روزانه است. از طرف دیگر، مراقبت های بعد از جراحی دیسک کمر و دستورالعملهای کلی مدیریت درد پس از عمل، در روند بهبودی بسیار مهم است. هر چند، تبحر پزشک جراح مغز و اعصاب، تاثیر بسزایی در نحوه جراحی دارد؛ اما، نحوه مدیریت و رعایت برخی شرایط، توسط خود بیمار نیز مهم است. در این مطلب، سعی شده است تا به مراقبت های بعد از جراحی دیسک کمر اشاره شود.
نحوه مدیریت قبل از جراحی
قبل از انجام جراحی، بهتر است برای انجام فعالیتهای معمول روزانه برنامهریزی شود و یا جایگزینهایی برای آنها در نظر گرفته شود. برای مثال: در خصوص خرید مواد غذایی، انجام کارهای اداری، رسیدگی به کارهای خانه، شستن لباسها، تعویض ملحفهها و غیره برنامهریزی شود و در صورت امکان انجام این کارها به یکی از نزدیکان سپرده شود.
زمان بهبودی بعد از جراحی دیسک کمر
اکثر بیماران بعد از انجام جراحی دیسک کمر و بعد از چند روز بستری در بیمارستان، مرخص میشوند و دوره نقاهت خود را در منزل سپری خواهند کرد. مدت زمان بستری در بیمارستان به شرایط عمومی بیمار، روش انجام جراحی و میزان جراحت بستگی دارد. برای جلوگیری از فتق مجدد دیسک کمر و گذراندن دوره نقاهت پس از جراحی، متداولترین توصیه معمولاً این است که برای خم شدن، بلند کردن اجسام یا چرخیدن به طرفین توجه بیشتری داشته باشند. حداقل زمان لازم برای انجام این حرکات، تقریباً 6 هفته است.
عوامل موثر در کُند شدن روند بهبودی
بعد از انجام عمل جراحی دیسک کمر، هر گونه فعالیت بیش از حد، مانند: بلند کردن اجسام سنگین یا تحمل فشار ناشی از خستگی، ممکن است منجر به افزایش درد یا آسیب مجدد به دیسک کمر گردد و در نتیجه بیمار مجبور به تحمل درمان اضافی شود. مراقبت نکردن از محل برش جراحی در طول دوره نقاهت و انجام فعالیتهای محدود، مانند شنا کردن یا حمام کردن، میتواند باعث عفونت در محل برش شود. کم تحرکی و راه نرفتن به اندازه کافی میتواند باعث ضعیف شدن بیشتر عضلات و طولانی شدن درد و سفتی بعد از جراحی شود. همچنین، بیتحرکی ممکن است منجر به مشکلات گوارشی، مشکلات خواب و یا تغییر در خلق و خو گردد. از طرف دیگر، عدم پایبندی به برنامه دارویی میتواند منجر به تسکین ناکافی درد، عوارض و تاخیر در بهبودی شود.
ابتلا به دیابت یا سایر بیماریهای مزمن نیز ممکن است روند بهبودی بعد از جراحی دیسک کمر را با مشکل مواجه سازد. اگر دارویی که توسط پزشک تجویز میشود به خوبی عمل نکند یا منجر به بروز عوارض جانبی شود، جراح مغز و اعصاب باید گزینه دارویی دیگری را انتخاب کند. از طرف دیگر، سوء تغذیه یا ضعف در سلامت جسمانی، از دیگر علل کُندی در روند بهبودی پس از جراحی محسوب میشود.
دوره نقاهت در منزل
گذراندن دوره نقاهت در منزل، برای فردی که جراحی دیسک کمر انجام داده است، بسیار مهم و حیاتی است و ممکن است روند بهبودی بیمار را تحت تاثیر قرار دهد. درد و خستگی معمولاً در چند روز اول پس از جراحی دیسک کمر، شدید است. در روزهای ابتدایی، بهتر است از یکی از اعضای خانواده، اطرافیان یا کمک پرستار برای انجام کارهای اولیه مانند آشپزی، نظافت، کمک به جابه جایی بیمار و یا دیگر کارهای منزل کمک گرفته شود.
مراقبتهای پس از جراحی دیسک کمر
پس از جراحی و به هوش آمدن بیمار، در ناحیهای که جراحی دیسک کمر انجام شده است و یا در نواحی اطراف آن، درد احساس میشود. برای آنکه بیمار درد را تحمل کند و بتواند حرکت کند، معمولاً به بیمار مسکن تزریق میشود. برخی از افراد، ممکن است پس از عمل جراحی دیسک کمر، دچار مشکل دفع ادرار شوند. این موضوع، معمولاً موقتی است، اما، در موارد نادر ممکن است عوارضی مانند آسیب عصبی ایجاد شود و باعث سست شدن پاها یا عدم کارکرد صحیح مثانه شود. ممکن است شش هفته طول بکشد تا درد و خستگی ناشی از جراحی دیسک کمر، به طور کامل از بین برود.
مراقبت از زخم
هر عمل جراحی، بالطبع با برشها یا بریدگیهایی همراه است. پزشک جراح، برای بستن هر بریدگی یا برش ایجاد شده در حین عمل، از بخیه استفاده میکند. بخیههای عمیق جذبی هستند و نیازی به برداشتن ندارند. اما، بخیههای روی پوست معمولاً غیر جذبی هستند و ممکن است نیاز به برداشتن داشته باشند. این نوع بخیهها، 14 روز پس از عمل برداشته میشوند. معمولاً پزشک محل جراحی را پس از بخیه زدن، با پانسمان چسبی ساده میپوشاند. بیماری که جراحی دیسک کمر انجام داده است باید هنگام شستشوی بدن دقت کند تا پانسمان خیس نشود. پس از برداشتن بخیهها، دیگر نیازی به پانسمان نیست و فرد میتواند به طور معمول حمام کند و دوش بگیرد.
توانبخشی
تیم پزشکی معمولاً از بیمار میخواهد تا در اسرع وقت از جای خود بلند شود و حرکت کند. چون، عدم تحرک میتواند خطر ایجاد لخته خون در پا (DVT) را افزایش دهد. حرکت کردن میتواند روند بهبودی پس از جراحی دیسک کمر را تسریع کند. پس از عمل، مراجعه به فیزیوتراپیست کمک میکند تا بیمار با خیال راحت و سریعتر قدرت و حرکت خود را به دست آورد. یادگیری چند تمرین حرکتی ساده و انجام آنها در منزل به بهبودی فرد کمک میکند. همچنین، بهتر است بیمار هر بار بیش از 15 تا 20 دقیقه در یک وضعیت ننشیند یا نایستد، زیرا این کار باعث احساس سفتی و درد در ناحیه کمر میشود.
بهداشت زخم
باید 1 تا 2 روز پس از مرخص شدن از بیمارستان، پانسمان بیمارستانی برداشته شود و با یک پانسمان تمیز و خشک جایگزین گردد. محل جراحی باید هر روز با پانسمان جدید پوشانده شود. این کار تا زمانی انجام میشود که محل برش تمیز و خشک شود. معمولاً 5 تا 7 روز بعد از جراحی، محل زخم خشک و بدون تخلیه میشود. در صورتی که زخم هنوز ترمیم نشده باشد، برای دوش گرفتن باید محل زخم با پانسمان ضد آب پوشانده شود و اگر زخم به هر دلیلی خیس شود، باید اجازه داد تا زخم کاملاً خشک شود. برای خشک کردن زخم به هیچ عنوان نباید از سشوار استفاده شود.
نحوه خوابیدن
طبیعی است فردی که جراحی دیسک کمر انجام داده است، در چند هفته اول پس از جراحی، به دلیل درد و یا تزریق ماده بیهوشی دچار مشکلات خواب شود. اما، بهتر است بیمار در هر وضعیتی که راحت است، بخوابد. معمولاً بسیاری از بیماران با خوابیدن روی صندلی تکیهگاه آرام میشوند.
نحوه نشستن، برخاستن و بلند کردن اجسام
- بهتر است فرد با نیروی جسمانی ضعیف که جراحی دیسک کمر انجام داده است، از بلند کردن اجسام با وزن بیشتر از 2 کیلوگرم اجتناب کند. در صورتی که فرد نیروی جسمانی قوی داشته باشد، نباید بیشتر از 4.5 کیلوگرم را جابه جا کند.
- از خم شدن یا پیچ خوردن کمر باید خودداری گردد و همیشه برای خم شدن باید از زانو استفاده شود.
- برای جلوگیری از ناراحتیهای عضلانی، باید هر بار نشستن به فواصل 20 تا 30 دقیقهای محدود شود.
استراحت کردن
در چند هفته اول پس از جراحی و در طول روند بهبودی، فردی که جراحی دیسک کمر انجام داده است، معمولاً زود خسته میشود و ممکن است نیاز به استراحت بین فعالیتها داشته باشد. ممکن است چند هفته طول بکشد تا سطح انرژی فرد به حالت عادی بازگردد.
فعالیت بدنی
افرادی که جراحی دیسک کمر انجام میدهند، در انجام فعالیتهایی از جمله راه رفتن و بالا رفتن از پلهها دارای امتیازات نامحدودی هستند. پیادهروی در هوای خوب یا راه رفتن روی تردمیل (بدون شیب) راه خوبی برای فعال ماندن است. اما، باید از راه رفتن در سطوح ناامن و ناهموار اجتناب شود. در انجام کارهای روزمره، تا زمانی که فرد احساس بهتری پیدا کند، باید از بلند کردن اجسام سنگین، چرخش نامناسب و خم شدن اجتناب شود. ممکن است از بیمار خواسته شود تا بعد از عمل، برای پیگیری وضعیت و انجام فعالیت بدنی به پزشک جراح مغز و اعصاب مراجعه کند.
زمان انجام فعالیتهای مختلف پس از جراحی دیسک کمر
بسته به شدت بیماری و علائم قبل از عمل، حدود 4 تا 6 هفته طول میکشد تا فرد به سطح تحرک و عملکرد مورد انتظار برسد. رانندگی و انجام فعالیتهای سبک، تقریباً بعد از حدود دو هفته میتواند مجدد آغاز شود. انجام فعالیتهای معمول از جمله کار کردن، رفتن به مدرسه و… ممکن است ظرف شش هفته از سر گرفته شوند. برخی فعالیتهای ورزشی سخت ممکن است پس از 12 هفته یا بیشتر توصیه شود.
بازگشت به محل کار
اینکه چه زمانی فرد میتواند به سر کار خود بازگردد به سرعت بهبودی پس از جراحی و نوع کاری که فرد انجام میدهد، بستگی دارد. اکثر افراد پس از 4 تا 8 هفته به سر کار باز میگردند، البته، اگر کار آنها جزو مشاغل سخت محسوب نشود. مشاغلی مانند رانندگی، یا کارهایی که نیاز به بلند کردن وسایل سنگین یا فعالیتهای سنگین دارند، ممکن است به 3 تا 6 ماه دوری از کار نیاز باشد.
رانندگی
قبل از آنکه فردی که جراحی دیسک کمر انجام داده است، مجدد شروع به رانندگی کند، باید از اثر داروهای مسکنی که میتواند باعث خوابآلودگی شوند، خلاص شود. فرد باید در موقعیت رانندگی راحت باشد و بتواند بدون احساس درد، رانندگی کند. اکثر افراد پس از 2 تا 6 هفته، بسته به اندازه عمل و برشی که در جراحی داشتهاند، میتوانند برای رانندگی کردن اقدام کنند.
- فردی که جراحی دیسک کمر انجام داده است تا زمانی که پزشک اجازه رانندگی ندهد، نمیتواند رانندگی کند.
- تا زمانی که مصرف داروهای ضد درد مخدر و شُلکنندههای عضلانی متوقف نشوند، فرد اجازه رانندگی ندارد.
- نشستن در اتومبیل برای مسافتهای کوتاه (30-20 دقیقه) به عنوان مسافر، مشکلی ندارد؛ اما در مسافتهای طولانی، حتماً در طول مسیر باید چندین توقف انجام شود؛ بیمار کمی راه برود و یا پاهای خود را دراز کند.
- خواباندن صندلی سرنشین، راحتترین حالت برای اکثر بیمارانی است که جراحی دیسک کمر انجام دادهاند.
مشکلات شایع بعد از جراحی
درد
مواد مخدر یا افیونها درد را برای مدت کوتاهی کاهش میدهند؛ اما در صورت استفاده نادرست میتوانند خطرناک باشند. عوارض جانبی آنها عبارتند از: خوابآلودگی، سرگیجه، حالت تهوع، استفراغ، یبوست و تنفس کُند یا دشوار. عدم استفاده صحیح از داروهای مسکن، یکی از دلایل اصلی مرگ و میر تصادفی است. همچنین، ترکیب مواد افیونی با الکل یا سایر داروها خطر مرگ را افزایش میدهد. در صورتی که مواد افیونی در مواردی غیر از درد (اضطراب، خواب، ترس از درد، برای احساس خوب) استفاده شوند، میتواند مضر باشد و موجب وابستگی و اعتیاد فرد شود.
- دردهای عصبی تا حدودی قابل پیشبینی است. معمولاً برای کنترل درد، داروهای مسکن تجویز میشود.
- داروهای ضد درد مخدر میتواند باعث ایجاد یبوست ناراحتکننده در فرد شود.
- میزان درد باید با مقدار داروی مسکنی که فرد مصرف میکند، تطابق داشته باشد.
- برای کمک به کاهش ناراحتی عضلانی در ناحیه کمر، میتوان از کمپرس سرد یا گرم استفاده کرد.
- طبیعی است که اسپاسم عضلانی کمر تا چند هفته پس از جراحی ادامه یابد. بنابراین، بهترین کار، ادامه راه رفتن و تقویت عضلات لگن است.
یبوست
یکی از شکایتهای رایج بیماران بعد از جراحی دیسک کمر، ابتلا به یبوست است که اغلب در نتیجه مصرف داروهای مخدر و مسکن ایجاد میشود. ممکن است تا یک هفته پس از جراحی، فرد اجابت مزاج نداشته باشد. برای کمک به رفع این مشکل:
- باید مصرف مایعات و فیبر افزایش یابد و حتماً به همان اندازه میزان پیادهروی افزایش یابد.
- تا زمانی که داروهای مخدر مصرف میشوند، باید روزانه از داروهای ملین مصرف شود.
موارد اورژانسی بعد از جراحی دیسک کمر
در صورت بروز هر یک از موارد زیر باید به اورژانس یا پزشک مراجعه نمود:
- نشت مایع یا قرمزی و التهاب در محل زخم
- بیرون زدن بخیهها
- آغشته شدن پانسمان به خون
- تب بالای 38 درجه سانتیگراد
- درد، بیحسی یا ضعف در قسمت پاها، پشت یا باسن
- عدم توانایی در حرکت پاها
- عدم کنترل ادرار یا مثانه
- سردرد شدید
- تنگی نفس ناگهانی
- بروز علائمی شبیه آنفولانزا
- حساسیت
- درد شدیدی که با مسکن یا استراحت تسکین نیابد.
- کاهش احساس در بازوان و یا پاها
- مشکلات حرکتی
- بیحسی یا ضعفی که اخیراً اتفاق افتاده است.
- لرزش
- درد قفسه سینه یا تنگی نفس
- احساس گیجی شدید
- هر علامتی که ممکن است موجب نگرانی در فرد شود.