نزدیک به یک قرن است که پزشکان و مراقبان بهداشتی برای بررسی دقیق عملکرد سلول‌های مغزی از نوار مغز استفاده می‌کنند. این روش در سطح ابتدایی نخستین بار در سال ۱۹۲۹ مورد استفاده قرار گرفت و امروزه به‌عنوان یک آزمایش کاربردی و رایج برای بررسی اختلالات مغزی در سراسر دنیا جهت تشخیص به‌کار می‌رود. آیا استفاده از نوار مغز، عوارضی دارد؟ در ادامه با ما باشید تا عوارض بعد از نوار مغز را بررسی کنیم.
نوار مغزی چیست؟
نوار مغزی یا الکتروانسفالوگرافی که با علائم اختصاری (EEG) نیز از آن یاد می‌شود، تستی است که به‌وسیله آن پزشک معالج فعالیت الکتریکی در مغز بیمار را ارزیابی می‌کند. طی این آزمایش صفحه‌های فلزی کوچک که الکترود نام دارند به‌وسیله سیم به سطح سر متصل می‌شوند تا امواج مغزی را ردیابی و ثبت کنند. در واقع دیسک‌هایی که به سر شما متصل هستند، وظیفه تجزیه و تحلیل تکانه‌های الکتریکی مغز شما را بر عهده دارند و اطلاعات دریافتی را به‌شکل سیگنال به کامپیوتر می‌فرستند. کامپیوتر اطلاعات دریافتی را با خطوط موجی ثبت می‌کند، نظیر همان چیزی که اغلب در نوارهای قلبی دیده‌ایم؛ خطوطی مواج با قله‌ها و دره‌ها. پزشک با بررسی نوار مغزی به این نتیجه می‌رسد که آیا سلول‌های مغزی شما عملکرد طبیعی دارند یا خیر. اگر سطح بی‌نظمی امواج زیاد باشد و یا قله‌های بلند و دره‌های عمیق زیادی دیده شود، ممکن است بیانگر یک نوع اختلال مغزی باشد.
چه زمانی پزشک معالج نوار مغزی را تجویز می‌کند؟
همان‌طور که پیشتر نیز اشاره شد، پزشک برای بررسی دقیق عملکرد سلول‌های مغزی، نیاز به نتیجه تست الکتروانسفالوگرافی دارد. در شرایط مختلفی مانند موارد زیر، نوار مغزی می‌تواند نوع آسیب را مشخص و به پزشک برای انتخاب شیوه درمان کمک کند:
- وقتی بیمار مبتلا به تومور مغزی باشد.
- اگر بیمار به سردردهای شدیدی دچار باشد که علائم میگرنی ندارد.
- اگر اختلالات تشنجی مانند صرع رخ دهد.
- اگر طی سانحه یا تصادف آسیب به سر مصدوم وارد شده باشد.
- چنانچه مراجعه‌کننده به پزشک از اختلالات خواب شکایت داشته باشد.
- چنانچه بیمار با آنسفالیت یا التهاب مغز مواجه باشد.
- اگر علائم زوال عقل در بیمار وجود داشته باشد.
- در شرایط متابولیک و هورمونی که بر بافت مغز تأثیر می‌گذارد.
- بیمارانی که دچار سکته مغزی شده‌اند.
- افرادی که دچار آنسفالوپاتی هستند، یعنی بیماری که باعث اختلال در عملکرد مغزی شود.
علاوه بر مواردی که گفته شد، از نوار مغزی برای بررسی عملکرد مغز بیمار در حین جراحی و نیز افرادی که در کما هستند نیز استفاده می‌شود.
عوارض بعد از نوار مغز چیست؟
به‌طور معمول نوار مغزی هیچگونه خطری ایجاد نمی‌کند. درواقع می‌توان گفت در مواردی که اختلالات تشنجی وجود نداشته باشد، عوارض بعد از نوار مغز به صفر می‌رسد. اما اگر بیمار به صرع یا دیگر بیماری‌های تشنجی دچار باشد، ممکن است کوچک‌ترین محرک زمینه ایجاد تشنج را فراهم کند. این محرک گاهی صدای تیک تیکی است که از دستگاه شنیده می‌شود و گاهی نور چشمک‌زنی که حین دریافت نوار مغزی فعال است. با این وجود جای نگرانی نیست. پزشک یا پرستاری که تست نوار مغز انجام می‌دهد، آمادگی مدیریت موقعیت‌هایی که ممکن است اتفاق بیفتد را دارد.
آیا عواملی وجود دارد که روند نوار مغزی را مختل کند؟
برخی از عوامل وجود دارد که باعث می‌شود روند نوار مغزی مختل شود و احتمالا پزشک نتواند نتیجه را به‌راحتی تفسیر کند. البته برخی موارد مانند نبض و ضربان قلب، تنفس، حرکات ماهیچه‌ها، حرکت دهان و تعریق هم ممکن است تاثیراتی بر روند این تست بگذارد که هنگام تفسیر پزشک این موارد را در نظر می‌گیرد. همچنین عوامل دیگری وجود دارد که می‌توانند بر خواندن نوار مغز اثر بگذارند از جمله:
- قند خون پایین
- برخی داروها مانند آرام‌بخش‌ها و مسکن‌های قوی
- مصرف کافئین
- موهای چرب یا استفاده از اسپری مو پیش از انجام تست
چگونه عوارض بعد از نوار مغز را کاهش دهیم؟
عوارض بعد از نوار مغز برای بسیاری از افرادی که این تست را انجام می‌دهند، هرگز اتفاق نمی‌افتد. با این وجود اگر سابقه تشنج دارید و بیم این را دارید که مبادا محرک‌های موجود باعث ایجاد تنش و اختلالات عصبی در شما شود، بهتر است طبق الگوی زیر عمل کنید:
- درباره نگرانی‌های خود با پزشک معالجتان صحبت کنید. همچنین قبل از انجام نوار مغزی چنانچه تکنسین فردی به غیر از دکتر خودتان باشد، لیست تمام داروهایی که مصرف می‌کنید را به او اعلام کنید.
- چندین ساعت پیش از انجام نوار مغزی موهای خود را تمیز بشویید و از هیچگونه اسپری، ژل یا کرم مو استفاده نکنید. این مواد می‌توانند روند دریافت تست را مختل کنند و پزشک را برای تفسیر نوار مغز دچار اشتباه سازند.
- اگرچه عوارض بعد از نوار مغز هیچ ارتباطی با ناشتا بودن یا نبودن افراد ندارد، اما ۸ ساعت پیش از انجام تست از خوردن و آشامیدن کافئین خودداری کنید.
- اگر برای انجام نوار مغزی لازم باشد که آرام‌بخش مصرف کنید، پزشک به شما اطلاع خواهد داد که یک همراه با خود به مطب بیاورید. گاهی لازم است شما هنگام انجام تست بخوابید، در این صورت هم لازم است شب قبل تست، کمتر بخوابید تا به‌راحتی به خواب بروید. برای کاهش عوارض بعد از نوار مغز در صورت استفاده از آرام‌بخش، به تنهایی به مطب مراجعه نکنید.
نوار مغزی چگونه انجام می‌شود؟
برای انجام نوار مغزی این مراحل را باید طی کنید:
- روی تخت به پشت دراز بکشید.
- تکنسین سر شما را اندازه می‌گیرد و محل اتصال الکترودها را تمیز می‌کند تا برای دریافت تکانه و ارسال سیگنال با مانعی مواجه نشوند.
- سپس به‌وسیله چسب مخصوص الکترودها به سر شما متصل خواهند شد.
- وقتی تست آغاز شود، نتیجه داده‌هایی که الکترودها دریافت می‌کنند به شکل امواج روی کامپیوتر قابل مشاهده است.
- در حین انجام نوار مغزی به آنچه پزشک یا تکنسین از شما می‌خواهد توجه کنید. آن‌ها معمولا توصیه می‌کنند بدن خود را حرکت ندهید، نفس عمیق بکشید، به چراغ چشمک‌زن توجه کنید یا چشمان خود را ببندید.
- در نظر داشته باشید که شما در طول انجام تست جریان الکتریکی بسیار کمی را روی بدن خود حس خواهید کرد که نتیجه فعالیت الکترودهاست و کاملا طبیعی است.
پس از پایان تست، الکترودها از سر شما جدا خواهند شد. به‌طور معمول مشکلی نباید داشته باشید، اما اگر آرام‌بخش به شما تجویز شده باشد، ممکن است از عوارض بعد از نوار مغز، گیجی و خواب‌آلودگی را حس کنید.
انجام نوار مغزی چقدر طول می‌کشد؟
بسته به نوع اختلالی که بیمار به آن مبتلاست و پزشک قصد بررسی دقیق‌تر آن را دارد، مدت زمان انجام نوار مغزی متغیر خواهد بود. گاهی این تست ۲۵ دقیقه زمان خواهد برد و گاهی یک ساعت به طول می‌انجامد. اما به‌طورکلی باید گفت انجام تست نوار مغز بین ۲۵ تا ۱۲۰ دقیقه متغیر خواهد بود.
انواع نوار مغزی
بر اساس نوع عارضه‌ای که بیمار به آن دچار است و بررسی که پزشک معالج قصد انجام آن را دارد، انواع تست نوار مغزی را می‌توان اینگونه تقسیم‌بندی کرد:
- تست نوار مغز معمولی
- تست نوار مغز طولانی مدت
- تست نوار مغز سرپایی
- تست نوار مغز ویدئویی
- تست نوار مغز خواب
- و تست نوار مغز تهاجمی
تست نوار مغز معمولی
این تست نوار مغزی معمولا ۳۰ تا ۴۰ دقیقه طول خواهد کشید و طی آن بیمار روی تخت دراز می‌کشد، چشم‌هایش را می‌بندند یا به چراغ چشمک‌زن نگاه می‌کند.
تست نوار مغزی طولانی مدت
این تست توسط متخصص مغز و اعصاب زمانی توصیه می‌شود که فرد دچار اختلالات تشنجی باشد و معمولا بین یک تا دو ساعت طول خواهد کشید. در برخی موارد این تست چندین روز ادامه خواهد داشت.
تست نوار مغزی سرپایی
بر خلاف تصور عموم این تستی نیست که به صورت سرپایی و فوری انجام شود. بلکه منظور از این نوع انجام نوار مغزی این است که بیمار یک دستگاه کوچک و قابل حمل که قابلیت ضبط دارد به همراه الکترودهای متصل به پوست سر به مدت یک تا سه روز به همراه داشته باشد. پزشک با انجام این تست قصد دارد تمام فعالیت‌های سلول‌های مغزی طی شبانه روز را بررسی کند؛ چه در حال فعالیت‌های روزمره و چه هنگام خواب. با این روش دیگر نیازی به بستری چند روزه بیمار در بیمارستان نیست و می‌توان تفسیر دقیقی از عملکرد مغزی او داشت.
تست نوار مغزی ویدئویی
از این نوع نوار مغزی معمولا برای بیمارانی که در کلینیک‌ها و بیمارستان‌ها بستری هستند، استفاده می‌شود. در این روش از عملکرد سلول‌های مغزی نوار ویدئویی گرفته می‌شود تا پزشک جزییات بیشتری از عملکرد مغز بیمار را بررسی کند و بهتر بتواند برای درمان یا کنترل بیماری برنامه‌ریزی نماید.
تست نوار مغزی خواب
این تست زمانی انجام می‌شود که بیمار چندین ساعت را در خواب بگذراند. معمولا برای بررسی اختلالات خواب از این روش استفاده می‌شود.
تست نوار مغزی تهاجمی
این نوع از نوار مغزی، روشی پیشرفته و کمیاب است که طی آن الکترودها با انجام جراحی در مغز بیمار کاشته می‌شوند تا محل دقیق تشنج مشخص شود.
نتیجه گیری و جمع بندی
انجام نوار مغزی یک روش ایمن و بدون درد است تا پزشک بتواند درک بهتری از نحوه عملکرد سلول‌های مغزی بیمار داشته باشد. بنابراین عوارض بعد از نوار مغز برای بیش از۹۰ درصد افراد وجود نخواهد داشت و چنانچه بیمار حین انجام تست یا بعد از آن دچار مشکل نادری شود، تکنسین یا پزشکی که مسئول انجام این کار هستند، دانش و تجربه کافی برای مدیریت سلامتی بیمار را دارند و جای نگرانی وجود ندارد.
