بسیاری از افراد در طول زندگی خود، کمر درد را تجربه کرده اند. کمر درد دلایل مختلفی دارد که سرخوردگی مهره کمر یکی از شایع‌ترین علت‌های درد در ناحیه کمر است. سر خوردگی مهرههای کمر در سطوح مختلف رخ می‌دهد که شدیدترین حالت آن میتواند منجر به بروز عوارض ناخوشایندی چون درد، بی حسی و خشکی کمر شود. این بیماری به دلایل مختلف از جمله ضعف یا شکستگی مهرهها ایجاد می‌گردد و موجب لغزش مهرهها و خارج شدن از حالت طبیعی میشود.
سرخوردگی مهره کمر یا لیستزیس چیست؟
سرخوردگی مهره کمر به معنی ناپایداری مهرهها در ناحیه ستون فقرات است که در دانش پزشکی به آن اسپوندیلولیستزیس (Spondylolisthesis) می‌گویند. در این وضعیت، یکی از مهرههای ستون فقرات از محل خود می‌لغزد و روی مهره پایینی خود سر می‌‌خورد.
پایداری مهرههای ستون فقرات به کمک دیسک‌ها، رباط‌ها، تاندون‌ها و عضلات ایجاد شده و حرکتی کنترل شده دارند. به دلایلی که در ادامه به آن اشاره میشود، ممکن است این پایداری از بین رفته و حرکتی بیش از حد معمول در زمان ایستادن و راه رفتن بین مهرهها رخ دهد و در نتیجه دو مهره روی هم لغزیده و جا به جا شوند. این مشکل بیشتر در بخش پایینی ستون فقرات به وجود می‌‌آید. در برخی موارد، سرخوردگی مهره کمر میتواند موجب ایجاد فشار به طناب نخاعی یا ریشه‌های عصبی موجود در ستون فقرات شود.
علائم و نشانه‌های سرخوردگی مهرهها
سرخوردگی مهره کمر میتواند موجب درد در ناحیه کمر، ناراحتی در ناحیه باسن، احساس ضعف در پاها شود و حتی ممکن است لنگ لنگان راه بروید. در موارد اندکی، ممکن است این مشکل باعث از دست دادن کنترل ادرار و مدفوع شود. البته، در مواردی ممکن است با وجود سر خوردن مهره و جا به جایی آن، هیچ نشانه‌ای در شما بروز نکند و تا چند سال بعد نیز هیچ مشکلی نداشته باشید. اما معمولا به مرور، نشانه‌های این بیماری ظاهر می‌شوند.
در فهرست زیر به برخی از شایع‌ترین نشانه‌های سرخوردگی مهره کمر اشاره شده است.
- درد در ناحیه کمر و باسن (که معمولا با فعالیت کردن و ایستادن شدید‌تر شده و در حالت دراز کش، آرام‌تر میشود.)
- احساس درد، گز گز، مور مور و بی حسی در یک پا و یا هر دو پا (این حالت که از کمر به پاها گسترش می‌یابد، در صورتی ایجاد میشود که مهره سر خورده روی عصب‌ها فشار وارد کند.)
- خشکی کمر و مشکلات حرکتی در ناحیه کمر
- گرفتگی ماهیچه‌های همسترینگ
- حساسیت به لمس در ناحیه پایین کمر
- انحنای بیش از حد ستون فقرات یا قوز کمر
شدت این نشانه‌ها میتواند در افراد مختلف متفاوت باشد. در صورتی که شما برخی از این نشانه‌ها را در خود مشاهده کردید، حتما باید به جراح ستون فقرات مراجعه کنید. بیان این نکته لازم است که وقتی دو مهره کمر روی هم لغزیده و حرکت غیر طبیعی داشته باشند، دیسک بین آنها هم خراب شده و ممکن است فرد دچار پارگی و بیرون زدگی دیسک هم شود، پس می‌توان گفت، این دو بیماری در موارد زیادی به طور هم زمان ایجاد میشود.
دلایل ایجاد سرخوردگی مهرههای کمر
در فهرست زیر به برخی از مهم‌ترین دلایل سرخوردگی مهره کمر بیان شده است.
- انجام برخی تمرینات ورزشی میتواند ستون فقرات را در حالت نامناسبی قرار دهد و سبب جا به جایی مهرههای کمر شود.
- به مرور زمان ممکن است دیسک میان مهرههای کمر نازک شود یا از بین برود که میتواند منجر به لغزش مهرههای کمر شود.
- بلند کردن اجسام سنگین و یا برخورد ضربه‌‌های محکم به کمر ممکن است سبب جا به جایی مهرههای کمر شود.
- سابقه خانوادگی و ژنتیک میتواند عامل این مشکل باشد.
انواع سرخوردگی مهرهها
سرخوردگی مهره کمر انواع مختلفی دارد که در فهرست زیر به رایج‌ترین انواع آن اشاره شده است.
افزایش سن
افزایش سن، از رایج‌ترین دلایل سر خوردگی مهرهها است. با افزایش سن ممکن است دیسک‌ها دچار ساییدگی شده و یا سطح آب خود را از دست بدهند که در این صورت، مقاومت دیسک در برابر حرکت مهرهها از بین رفته و احتمال جا به جایی و سر خوردگی مهرهها افزایش می‌یابد.
سرخوردگی مادرزادی
این نوع سر خوردگی به دلیل تشکیل غیر عادی و نادرست ستون فقرات در دوران جنینی ایجاد میشود. ضعیف بودن مهرههای ستون فقرات و یا قرار گیری غیر عادی آنها در کنار هم، میتواند فرد را در معرض ریسک بالای سرخوردگی مهره کمر قرار دهد.
پوکی استخوان
وقتی که فردی دچار پوکی استخوان شود، استخوانها ضعیف و شکننده خواهند شد که در این صورت، ممکن است با بلند کردن اجسام سنگین و ضربات محکم فرد دچار سرخوردگی مهره کمر شود. در این شرایط، حتی با یک ضربه کوچک هم ممکن است مهرهها دچار جا به جایی شوند.
سر خوردگی ایستمیک
این مشکل در اثر شکستگی‌های ایجاد شده در مهرههای ستون فقرات به دلیل فشار بیش از حد به آن، ایجاد میشود. در این شرایط ممکن است استخوان‌های ستون فقرات ضعیف شود، به نحوی که مهرهها بر روی هم قرار گیرند.
سر خوردگی ناشی از ضربه
اگر ضربه شدیدی به ستون فقرات وارد شود که موجب شکستگی یا آسیب دیدگی مهرهها شود، ممکن است در نهایت منجر به لغزش مهرهها گردد.
سر خوردگی پاتولوژیک
این مشکل به دلیل تضعیف ستون فقرات به دلیل بروز برخی از بیماری‌ها مانند ایجاد عفونت یا تشکیل تومور ایجاد میشود.
سر خوردگی پس از عمل جراحی
پس از انجام عمل جراحی در ناحیه ستون فقرات، ممکن است سر خوردگی مهرهها ایجاد شود یا وضعیت سر خوردگی پس از انجام جراحی تشدید میشود.
چه افرادی در معرض ابتلا به این بیماری هستند؟
افراد در هر سن و شرایطی ممکن است دچار این مشکل شوند اما افراد با شرایط زیر بیشتر در معرض ابتلا به سرخوردگی مهره کمر هستند.
ورزشکاران
برخی از ورزشکاران ممکن است در هنگام انجام حرکات ورزشی، ستون فقرات خود را در موقعیت مناسبی قرار ندهند که در این صورت احتمال جا به جایی مهرههای کمر بسیار زیاد است.
افراد دارای سابقه خانوادگی
برخی افراد با مشکلاتی چون نازک بودن استخوان متصل کننده ستون مهرهها به دنیا می‌آیند که ممکن است به راحتی از بین رفته و مهرههای کمر دچار لغزش شوند.
سالمندان
افزایش سن موجب تضعیف استخوانها و نازک شدن دیسک‌های میان مهره ای کمر میشود. از این رو، افراد زیادی در سن میان سالی و کهن سالی ممکن است به سر خوردگی مهرههای کمر دچار شوند. این مشکل پس از ۵۰ سالگی شیوع بیشتری داشته و در زنان بیشتر از مردان شایع است.
روش‌های تشخیص سرخوردگی مهره کمر
با وجود اینکه، بیماران معمولا از کمر درد گسترش یافته به پاها، رنج می‌برند و در بیشتر موارد از گرفتگی ماهیچه‌های همسترینگ هم شکایت دارند اما معمولا تشخیص سرخوردگی مهره کمر از طریق نشانه‌های ظاهری بیمار و معاینه فیزیکی او توسط امکان پذیر نیست.
برای تشخیص سرخوردگی مهره کمر معمولا جراح مغز و اعصاب پس از انجام معاینات فیزیکی، در صورتی که نشانه‌های این مشکل را در ستون فقرات بیمار مشاهده کند، از روش‌های تصویر برداری مانند سی تی اسکن، رادیولوژی یا MRI نیز کمک میگیرد. سرخوردگی مهره کمر به راحتی با تصاویر رادیوگرافی قابل تشخیص است. در برخی موارد برای تشخیص سلامت مهره در محل سرخوردگی، از اسکن PET استفاده میشود.
به کمک این تصاویر، پزشک میتواند دیسک‌ها و مهرههای ستون فقرات را به طور دقیق مشاهده و در صورتی که یکی از مهرهها به سمت جلو حرکت کرده و روی مهره پایینی خود قرار گرفته است را تشخیص دهد. احساس درد، بی حسی یا ضعف در ناحیه پا ها، ممکن است نشانه تنگ شدن فضای ریشه‌های عصبی موجود در ستون فقرات باشد که به پاها منتقل شده است. در این موارد، ممکن است پزشک آزمایش‌های بیشتری را جهت بررسی بیشتر تجویز کند.
سرخوردگی مهره بر اساس میزان جا به جایی مهره بالایی و حرکت آن روی مهره پایینی به صورت زیر درجه بندی میشود:
- درجه 1: 25 درصد
- درجه 2: بین 26 تا 50 درصد
- درجه 3: بیش از 50 درصد تا 75 درصد
- درجه 4: بین 76 تا کمتر از 100 درصد
- درجه 5: در این حالت، لغزش کامل رخ داده و مهره بالایی روی مهره پایینی قرار گرفته است.
روش‌های درمان سرخوردگی مهره کمر
برای مبتلایان به بیماری سرخوردگی مهره کمر روش‌های درمانی مختلفی وجود دارد که شامل دارو و جراحی است. در ادامه به روش‌های مختلف درمان این مشکل خواهیم پرداخت.
مصرف دارو
درد‌های ناشی از سرخوردگی مهره کمر را می‌توان با مصرف دارو کنترل کرد. معمولا دو دسته داروی زیر برای کاهش درد و التهاب ناشی از این بیماری تجوز میشود که به صورت خوراکی یا از روش تزریق دارو استفاده میشود.
دارو‌های آرام بخش
داروهایی مانند استامینوفن و تیلنول می‌توانند درد را کنترل کرده و علایم ناراحتی بیمار را کاهش دهند.
دارو‌های ضد التهاب غیر استروئیدی (NSAID)
دارو‌های آرام بخشی که خاصیت ضد التهابی دارند مانند ایبوپروفن، آسپیرین، دیکلوفناک و استروئیدهای خوراکی می‌توانند به کاهش التهاب در ناحیه جا به جایی مهره بیمار کمک کرده و درد را کنترل نمایند.
فیزیوتراپی و ماساژ
با توجه به نوع درد و محل بروز سر خوردکی مهره، فیزیوتراپ تمرینات کششی برای بیمار در نظر میگیرد. این تمرینات موجب کشیدگی ماهیچه‌های پشت ران و فیله کمر میشود. در اثر این کشیدگی، ماهیچه‌ها تقویت شده و درد نیز کاهش می‌یابد. تمرینات کششی معمولا با حرکات ساده مانند کشش همسترینگ شروع شده و به مرور زمان پیشرفته‌تر و طولانی‌تر خواهند شد. همچنین، فرد درمانگر روش انجام کار‌های روزانه مانند نحوه بلند شدن، راه رفتن، ایستادن و غیره را به شما آموزش خواهد داد. علاوه بر فیزیوتراپی ، ماساژ هم در رفع مشکلات گرفتگی و کشش مزمن ماهیچه‌ای موثر است.
تمرینات ورزشی
برخی از تمرینات ورزشی برای درمان سرخوردگی مهره کمر سودمند بوده و سبب تقویت ماهیچه‌های کمر میشود. به منظور کاهش فشار و تنش در ناحیه کمر، برنامه تمرینی باید به صورت مرتب و مداوم انجام شود و با گذشت زمان به تدریج افزایش یابد.
کمپرس سرد و گرم
برای کاهش درد و التهاب می‌توانید از کمپرس سرد و گرم استفاده کنید. کمپرس یخ میتواند به تنهایی سبب کاهش التهاب و قرمزی شده و برای تسکین درد یا ناراحتی مفید است. استفاده از کمپرس گرم برای شل کردن ماهیچه‌ها، تقویت جریان خون و به طور کلی تسریع فرآیند بهبود توصیه میشود.
استفاده از کمربند پزشکی
بیشترین فشار وزن بدن به بخش پایین کمر وارد میشود، به همین دلیل، حفظ پایداری این قسمت میتواند از بروز آسیب به اعصاب نخاعی و دیسک‌های کمر جلوگیری کند. استفاده مناسب از کمربند پزشکی میتواند منجر به تقویت بخش پایین کمر و ماهیچه‌های شکمی‌شود.
جراحی سرخوردگی مهره کمر
پیش از آنکه، پزشک تصمیم به جراحی بگیرد، به مدت چند ماه از روش‌های درمانی غیر جراحی برای درمان سرخوردگی مهره کمر استفاده می‌کند. در بیشتر موارد، روش‌های درمان غیر جراحی در کاهش درد موثر هستند، اما در صورتی که این روش‌ها شرایط بیمار را بهتر نکند، جراحی یک گزینه محتمل خواهد بود.
اگر پس از گذشت مدت زمان زیادی از بروز نشانه‌های این بیماری، از شدت درد کاسته نشده و روش‌های درمانی پاسخ ندهد، احتمالا درجه سرخوردگی مهره کمر در سطح بالایی قرار دارد و باید از روش جراحی استفاده شود. این جراحی در دسته جراحی ستون فقرات قرار میگیرد. در حین عمل، فیوژن گذاری انجام میشود تا از این طریق مهره جا به جا شده، در جای خود قرار گیرد. نوع فیوژن ستون فقرات با توجه به وضعیت بیمار و تجربه جراح انتخاب میشود.
به طور کلی، جراحی ستون فقرات برای سرخوردگی مهره کمر بسیار موثر است، اما از آنجا که این عمل، دوران نقاهت طولانی دارد و نیازمند استراحت زیاد است، معمولا تا زمانی که بتوان به کمک روش‌های درمانی غیر جراحی درد را کنترل کرد، از روش جراحی استفاده نمی‌شود. در یک نوع عمل جراحی بسته، کورتیکو استروئید و یک عامل ضد درد بی حس کننده به فضای اپیدورال از ستون فقرات تزریق میشود که میتواند التهاب اعصاب را کاهش دهد؛ این عمل دارای کمترین حد از جراحت است.
