دلیریوم (Delirium) یا روان آشفتگی ، اختلالی جدی در توانایی ذهن است که هوشیاری افراد را تحت تاثیر قرار میدهد. این اختلال منجر به آشفتگی فکری و کاهش هوشیاری فرد نسبت به محیط پیرامون میشود. البته باید بدانید که این اختلال قابل درمان است به شرط اینکه درمان را به موقع شروع شود تا فرد سلامتی خود را به دست آورد. در ادامه قصد داریم به بررسی دلیریوم، نشانهها، دلایل ابتلا و روشهای درمان آن بپردازیم.
دلیریوم چیست؟
دلیریوم یک اختلال روانی است که مهم ترین نشانه آن، از دست رفتن هوشیاری است اما علاوه بر این، معمولا فرد مبتلا به آن، دچار آشفتگی ، سردرگمی ، توهم و دیگر علائم هم میشود. دلیریوم معمولا خیلی سریع و در طی چند ساعت یا چند روز شروع میشود. علت بروز این مشکل، تغییرات رخ داده در مغز است که به دلایل مختلف بروز میکند. این بیماری ممکن است به علت یک یا چند عامل مختلف مانند بیماری، جراحی ، تغییر تعادل متابولیسم بدن، عوارض دارو، وجود عفونت در بدن، مسمومیت دارویی یا الکلی، ترک اعتیاد و دیگر موارد ایجاد شود.
دلیریوم زمانی رخ میدهد که فرد به ناگاه دچار گیجی یا تغییر ناگهانی در وضعیت روانی، احساسات و آگاهی شود. این بیماری شروعی حاد و غیر تدریجی دارد و فردی که به دلیریوم مبتلا شده، ممکن است تمام طول روز حالت عادی داشته باشد و به یکباره تسلط خود را بر آگاهی، حافظه و احساسات خود از دست بدهد. البته معمولا در صورتی که درمان به درستی انجام گرفته باشد، مشکل رفع میشود.
تحقیقات نشان میدهد که این مشکل در افراد میانسال و سالمندان بیشتر بروز میکند. زیرا که در این سن آسیبهای مغزی بیشتر شده و در نتیجه خطر ابتلا به دلیریوم بیشتر میشود. البته دلیریوم مختص به سالمندان نیست و بروز انواع آن در جوانان نیز رایج است.
انواع دلیریوم
دلیریوم انواع مختلفی دارد و آن را در دسته بندیهای مختلفی جای میدهند. برخی از نمونهها به نامهای خاصی معروف هستند اما مرسوم ترین دسته بندی برای این بیماری به صورت زیر است.
دلیریوم هایپراکتیو (Hyperactive delirium)
مهمترین نشانههای این نوع، بی قراری، تغییرات سریع خلق و خو، سراسیمگی و توهم است. همچنین، ممکن است شامل قدم زدن با گامهای آهسته و یکنواخت و امتناع از مشارکت با دیگران باشد. دلیریوم هایپراکتیو معمولا راحت تر از انواع دیگر قابل تشخیص است.
دلیریوم هیپواکتیو (Hypoactive delirium)
این نوع دلیریوم با نشانههایی مانند بی تحرکی، کاهش فعالیت، گیجی، خواب آلودگی و تمایل غیر طبیعی به خوابیدن همراه است.
دلیریوم ترکیبی (Mixed delirium)
دلیریوم ترکیبی برخی از نشانههای هر دو نوع هایپراکتیو و هیپواکتیو را دارد. در این صورت، ممکن است فرد در طول روز به سرعت بین هایپراکتیو و هیپواکتیو تغییر حالت دهد.
دلیریوم خمری (Delirium tremens)
دلیریوم خمری مربوط به افرادی است که مدت طولانی اعتیاد شدید به مواد مخدر یا الکل داشته و سعی در ترک آن دارند.
علائم اختلال دلیریوم چیست؟
دلیریوم بر روی شرایط روحی، خلقی و حتی بدنی فرد تاثیر میگذارد. نشانههای این مشکل معمولا در عرض چند ساعت یا چند روز شروع شده و ممکن است از چند ساعت تا چند روز طول بکشد. در برخی از موارد ممکن است این نشانهها در طول روز حالت نوسانی داشته باشند و در برخی از دورههای زمانی محو شوند. شبها که به دلیل تاریکی هوا، اشیا به خوبی قابل دیده نمیشوند، ممکن است این نشانهها شدیدتر شوند. برخی از مهم ترین علائم دلیریوم به صورت زیر است.
اختلال شناختی
- ضعف در حافظه
- سردرگمی
- دشواری در صحبت کردن
- گفتن حرفهای بی معنی
- عدم درک گفتار دیگران
- اختلال در خواندن یا نوشتن
تغییرات رفتاری
- توهم
- بی قراری
- سراسیمگی
- زود رنجی، خشم و فریاد زدن
- ناله کردن
- سکوت و گوشه گیری
- کندی حرکات
- اختلال در خواب
- اضطراب
- ترس
- افسردگی
- اختلالات عاطفی
- احساس سرخوشی و شادمانی بی دلیل
- بی تفاوتی
- تغییرات خلقی
- تغییرات شخصیتی
کاهش هوشیاری نسبت به محیط
- ناتوانی در تمرکز
- پرت شدن حواس به دلایل بی اهمیت
- گوشه گیری
- بی تحرکی
- کم تحرکی
دلایل ابتلا به دلیریوم چیست؟
دلایل احتمالی زیادی برای دلیریوم وجود دارد اما به طور کلی، هر شرایط یا عاملی مانند التهاب یا عفونت که در عملکرد مغز اختلال ایجاد کند، میتواند موجب این مشکل شود. در این بخش به برخی از مهمترین دلایل ابتلا به دلیریوم اشاره شده است.
جراحی یا بی هوشی عمومی
عملهای جراحی و تزریق داروهای بی هوشی میتوانند منجر به بروز این مشکل در فرد شوند. عوارض جانبی داروهای بی هوشی یکی از دلایل دلیریوم است.
آسیبهای مغزی
آسیبهای مغزی حاصل از شوکهای عصبی، ضربه به سر، رفتن به کما، استفاده از مواد روان گردان و دیگر موارد میتوانند منجر به بروز این مشکل شوند.
اعتیاد و مصرف مواد مخدر
مصرف هر گونه ماده مخدر هم به دلیل صدمات مغزی و هم به دلیل وابستگی روانی و اعتیاد استفاده از آن میتواند زمینه ابتلا به دلیریوم را فراهم کند.
زیاده روی در مصرف الکل
زیاده روی در مصرف الکل و همچنین، ترک الکل در افرادی که مصرف طولانی مدت و سنگین الکل دارند.
خستگی و خواب ناکافی
افرادی که از خواب کافی، به ویژه خواب شبانه محروم هستند، مستعد ابتلا به دلیریوم خواهند بود.
برخی دارو ها
استفاده بیش از اندازه از برخی از داروها همانند داروهای فشار خون، آرام بخش ها، قرصهای خواب آور و غیره میتواند زمینه ساز ابتلا به این مشکل شود.
بیماری صرع
مبتلایان به بیماری صرع و تشنج ، احتمال بیشتری برای ابتلا به دلیریوم دارند.
بیماریهای قلبی و عروقی
ممکن است برخی از بیماران قلبی و عروقی به دلیل قرار گرفتن در شرایط روانی نامناسب به این مشکل مبتلا شوند.
کمبود مواد غذایی
در صورتی که بدن مواد غذایی مورد نیاز خود را دریافت نکند، ضعیف شده و سطح انرژی مغز پایین میآید که ممکن است موجب بروز اختلال دلیریوم شود.
مشکلات متابولیک
مشکلات متابولیک مانند قند خون پایین یا عدم تعادل الکترولیت در بروز دلیریوم موثر است.
استرس و اضطراب
افرادی که زندگی پر تنشی دارند، در شرایط استرس زایی قرار دارند و یا به اختلال اضطراب دچار هستند، بیشتر در معرض ابتلا به این اختلال قرار دارند.
علاوه بر این، مواردی چون عفونت ها، بیماری حاد، درد شدید، کم آبی و کمبود اکسیژن در بیماریهایی مانند مشکلات تنفسی ناشی از آسم میتواند سبب بروز دلیریوم شود.
عوامل خطر
هر شرایطی که منجر به بستری شدن در بیمارستان شود، خطر ابتلا به دلیریوم را افزایش میدهد. به ویژه زمانی که فرد دوران نقاهت پس از عمل جراحی را میگذراند یا تحت مراقبتهای ویژه قرار دارد. دلیریوم در سالمندان و افرادی که در خانه سالمندان زندگی میکنند، شایعتر است. تعداد قابل توجهی از بیماران بالای ۷۰ سال که به دلایلی چون سکته قلبی و سکته مغزی در بیمارستان بستری شده اند، در مقطعی از دوره بستری خود این مشکل را تجربه کرده اند. چرا که این افراد، ممکن است نوعی عفونت در بدن خود داشته باشند، بی خوابی کشیده باشند و بدنشان دچار بی آبی شده باشد. با این وجود، افراد جوان تر نیز دلیریوم را تجربه کرده اند. در فهرست زیر به برخی از شرایطی اشاره شده است که ممکن است خطر ابتلا به دلیریوم را افزایش دهد.
- مشکلات مغزی مانند زوال عقل، سکته مغزی یا بیماری پارکینسون
- بروز دلیریوم در گذشته
- کاهش بینایی یا شنوایی
- مشکلات پزشکی متعدد
روش پیشگیری از دلیریوم چیست؟
با پیشگیری و یا کنترل عوامل خطر مانند بی خوابی یا خواب ناکافی، کمبود اکسیژن، کمبود آب، بی تحرکی، نقص بینایی یا شنوایی، کنترل درد و دیگر موارد، میتوان احتمال ابتلا به دلیریوم را کاهش داد. همچنین، با عدم مصرف یا به حداقل رساندن مصرف داروهای مشکل ساز از دلیریوم پیشگیری کرد.
علاوه بر این، عواملی چون مراقبت فردی مناسب، روشنایی کافی در طول روز و نور کافی در شب، برقراری ارتباط مناسب، به حداقل رساندن سر و صدای اضافه در محیط زندگی، داشتن اشیا آشنا مانند عکسهای خانوادگی میتواند در جلوگیری از دلیریوم سودمند باشد.
افرادی که دچار اختلال اضطراب و استرس شدید هستید، حتما باید در اولین فرصت برای درمان خود اقدام کنند چراکه این مشکل میتواند زمینه ساز ابتلا به دلیریوم باشد.
نحوه تشخیص دلیریوم
برای تشخیص این مشکل، در ابتدا پزشک بیمار را معاینه میکند تا ببیند چگونه فکر میکند، صحبت میکند و حرکاتش چگونه است تا از این طریق نشانههای بیماری را در او بررسی کند. همچنین، نوعی آزمون غربالگری برای تشخیص دلیریوم وجود دارد که پزشکان میتوانند از آن کمک بگیرند. در این آزمون مواردی مانند فهرست زیر بررسی میشود:
- نوسانات رفتار و وضعیت ذهنی
- اختلال در سازماندهی افکار
- تغییرات حالت هوشیاری
- توانایی توجه و دنبال کردن صحبتهای دیگران
عوامل مختلفی در ایجاد تغییر در شیمی و عملکرد مغز موثر است که این تغییرات میتواند منجر به دلیریوم شود. پزشک با انجام آزمایشهای مختلفی سعی میکند علت تغییر در شیمی و عملکرد مغز را پیدا کند. در فهرست زیر به برخی از این آزمایشها اشاره شده است:
- آزمایش خون
- آزمایش ادرار
- نوار قلب
- اشعه ایکس قفسه سینه
روشهای درمان دلیریوم
درمان دلیریوم شامل دو راهکار اصلی تشخیص و درمان مشکل پزشکی زمینه ای و مدیریت اختلالات رفتاری است. پس، در ابتدا باید پزشک علت بروز دلیریوم را تشخیص داده و اقدامات لازم برای رفع آن را انجام دهد. به عنوان مثال، اگر پزشک متوجه شود که دلیریوم در اثر وجود عفونت در بدن است باید عفونت رفع شود یا اگر آسم موجب بروز دلیریوم است، باید ابتدا این بیماری درمان شود.
درمان دلیریوم شامل کنترل درد، کاهش استرس، بهبود اکسیژن رسانی، هیدراتاسیون، بهبود تغذیه، الکترولیتها / متابولیتها، آرام سازی، بهبود حرکت و مدیریت سطح داروها است. بسته به علت دلیریوم، ممکن است برخی از داروها تجویز شده و برخی قطع شود.
خود دلیریوم معمولا با دارو درمان نمیشود بلکه برای از بین بردن علت زمینه ای، دارو تجویز میشود. به عنوان مثال، اگر عفونت باکتریایی باعث دلیریوم شود، ممکن است آنتی بیوتیک تجویز شود. همچنین، به افرادی که در حال ترک اعتیاد به مواد مخدر یا الکل هستند، برای مدیریت علائم دارو میدهند. البته، برای افرادی که علائم شدید دلیریوم دارند که بهبود نمییابد، داروهای ضد روانپریشی میتواند مفید باشد.
اگر دلیریوم ناشی از آسم باشد، ممکن است با استفاده از دستگاه تنفسی میتوان وضعیت تنفسی و در نتیجه علائم دلیریوم را بهبود داد.
کاهش استرس و ایجاد یک محیط آرام میتواند به بیمار کمک کند. افرادی که احساس سردرگمی دارند، برای بهبود افکار خود بهتر است به مشاور مراجعه کنند. همچنین، انجام مشاوره برای افرادی که دلیریوم ناشی از مصرف مواد مخدر دارند، مفید است. در این موارد، مشاور میتواند به بیمار در ترک مواد مخدر کمک کند. به طور کلی، مشاوره با این هدف انجام میشود که بیمار احساس راحتی کرده و محلی امن برای گفتگو در مورد افکار و احساسات خود به دست آورد.
تفاوت دلیریوم با آلزایمر
علائم دو بیماری دلیریوم و آلزایمر در برخی از مواقع شبیه به هم است. به همین دلیل با بروز نشانههای بیماری دلیریوم به خصوص اگر فرد میانسال یا سالمند باشد، ممکن است اطرافیان احتمال ابتلا به آلزایمر را داده و به شدت نگران شوند. اما باید توجه داشته باشید که این دو بیماری، تفاوتهای اساسی با هم دارند. آلزایمر بیشتر روی حافظه فرد تاثیر میگذارد، اما مهمترین مشخصه دلیریوم این است که باعث از دست رفتن هوشیاری و تمرکز میشود. علاوه بر این، آلزایمر یک بیماری پیش رونده و تدریجی است و مانند بیماری دلیریوم در طول روز نوسان ندارد. با این وجود، برای تشخیص نوع بیماری حتما باید به یک مخصص بیماریهای مغز و اعصاب مراجعه کرد.
تفاوت دلیریوم با زوال عقل
از آنجا که بیماریهای دلیریوم و زوال عقل نشانههایی شبیه به هم دارند، ممکن است برخی این دو را با هم اشتباه بگیرند. زوال عقل مجموعه ای از علائم است که نشان دهنده وجود اختلال در تفکر، حافظه و حتی رفتار اجتماعی و احساسات است. عوامل و بیماریهای مختلفی مانند آلزایمر، شوکهای عصبی و دیگر موارد میتواند سبب بروز زوال عقل شود. تشخیص این بیماریها به عهده دکتر متخصص مغز و اعصاب است اما به دلیل شباهت نشانههای دلیریوم و زوال عقل، اطلاعات یکی از اعضای خانواده برای تشخیص دقیق پزشک میتواند مهم باشد.