تشنج می‌تواند از جمله تلخ‌ترین تجربه‌های هر فرد باشد. تشنج کردن نه تنها می‌تواند از نظر روحی و روانی روی فرد تاثیر داشته باشد، که از آن مهم‌تر، می‌تواند نشانه وجود بیماری‌ها و عوارش خطرناک‌تری نیز باشد. کسی که در زندگی خود، حتی برای یک بار هم این عارضه را تجربه می‌کند، باید سریعا با پزشک متخصص مغز و اعصاب تماس بگیرد و علت تشنج خود را جستجو کند. در غیر این صورت ممکن است با عواقب جبران ناپذیری روبرو شود. اما سوالی که در این میان مطرح می‌شود، آن است که اصلا علت تشنج چیست؟ چرا افراد این عارضه تلخ و سخت را تجربه می‌کنند؟ تشنج در اثر چه چیزی به وجود می‌آید و عامل آن چه چیزی است؟ پیدا کردن علت این مشکل هرچند سخت، اما بسیار حیاتی و پراهمیت است. در این مقاله، قصد داریم تا در کنار هم، عوامل بروز تشنج را بررسی نماییم.

تشنج چیست؟

اولین سوالی که باید قبل از بررسی علت تشنج به آن پاسخ دهیم، این است که اصلا تشنج چیست؟ به چه حالتی تشنج گفته می‌شود و اصلا چه علائمی را به همراه دارد؟ جواب این سوال را بگذارید از نظر علم پزشکی بررسی نماییم.

به ساده‌ترین بیان ممکن، تشنج به گرفتگی و اسپاسم عضلات کل یا قسمتی از بدن گفته می‌شود. به عبارت دیگر، تشنج زمانی اتفاق می‌افتد که عضلات فرد به صورت غیر ارادی و غیرطبیعی مقبض می‌شوند. بسته به نوع تشنج و علت آن، همانطور که گفتیم می‌تواند بخشی از بدن، و یا حتی کل آن را درگیر کند. تشنج می‌تواند چند ثانیه باشد، گاهی هم می‌تواند حتی تا چند دقیقه نیز به طول بینجامد؛ همه چیز به علت تشنج بستگی دارد. معمولا این حالت، می‌تواند با کاهش سطح هوشیاری نیز همراه باشد.

علت اولیه تشنج چیست؟

علت اصلی تشنج، آنچه که اصلا این حالت را برای فرد به وجود می‌آورد، از مغز شروع می‌شود. شاید خودتان به این موضوع آگاه باشید که مغز انسان، از میلیون‌ها و چه بسا میلیاردها نورون تشکل شده است. زمانی که فعالیت نورون‌های مغزی از حالت عادی خارج شود و یک تغییر ناگهانی، غیرطبیعی و شدید رخ دهد، معمولا فرد دچار تشنج می‌شود. تشنج بر اساس محل تغییر فعالیت نورون‌ها، به دو دسته تقسیم می‌شود:

• تشنج کانونی: که در اصل تغییر فعالیت نورون‌ها در یک سمت مغز رخ می‌دهد،
• تشنج منتشر: که در آن نورون‌ها هر دو سمت مغز درگیر می‌شود.

همانطور که در بخش قبلی هم به آن اشاره شد، علت تشنج می‌تواند بسیار متفاوت باشد. شایع‌ترین علت این عارضه، بیماری صرع است؛ اما به غیر از آن، پزشکان علل دیگری را نیز برای تشنج، تشخیص داده‌اند. مثلا تب، افت قند خون شدید، افت فشار خون شدید، ضربه مغزی و… از جمله سایر دلایل این عارضه به شمار می‌روند.

جالب است بدانید که علت تشنج هر چه که باشد، معمولا علائمی را نیز به همراه دارد. با شناخت این علائم، فرد بعد از مدتی خود می‌تواند تشخیص دهید که تا چند لحظه دیگر، دچار تشنج خواهد شد. به طور مثال، بروز انقباض‌های غیرارادی و غیرطبیعی، می‌تواند نشان از تشنج قریب‌الوقوع داشته باشد.

علل و دلایل تشنج

اصل مطلب مقاله ما، از همین نقطه آغاز می‌شود. چنان که پیش از نیز چند باری به آن اشاره کردیم، تشنج می‌توان علل بسیاری داشته باشد. از جمله علت تشنج، آن‌هایی که از همه متداول‌تر هستند، به شرح زیر است:

1. بیماری صرع

شایع‌ترین علت تشنج، شاید همین بیماری صرع باشد. اصلا وقتی می‌گوییم کسی صرع دارد، ناخودآگاه تشنج نیز به یادمان می‌آید؛ اما باید این نکته را به یاد داشت که حمله صرعی با تشنج متفاوت است. صرع یک بیماری مزمن عصبی است که علت آن، اختلالات الکتریکی در نورون‌ها، بیان شده است. این بیماری خود دارای انواع مختلف است، اما نوعی از آن که به صرع تونیک – کلونیک معروف است، همواره تشنج را نیز همراه دارد.

2. تب کردن

این علت تشنج، بیشتر در کودکان 6 ماهه تا 5 ساله دیده می‌شود. همانطور که از نامش پیداست تب بالا، می‌تواند باعث بروز تشنج شود. تشنج ناشی از تب بالا، معمولا تا 5 دقیقه هم می‌تواند به طول بینجامد. این نوع تشنج، هرچند که می‌تواند جدی باشد، اما در اکثر مواقع، هیچگونه تاثیر منفی روی مغز کودک ندارد. به عبارت دیگر، با کنترل عوامل بروز تب، بروز این تشنج را نیز می‌توان کنترل نمود و نیازی به درمان‌های دیگر، وجود ندارد. توجه داشته باشید که اگر علت تشنج کودک به‌خاطر تب بود و بیشتر از 5 دقیقه طول کشید، باید حتما به اورژانس مراجعه کنید.

3. اختلال حرکتی-حمله‌ای

این علت تشنج، یک بیماری نادر است که به اختصار، PKD هم نامی‌ده می‌شود. این بیماری، ژنتیکی بوده و معمولا ارثی است؛ به عبارت دیگر، از والدین به فرزندان منتقل می‌شود. با افزایش سن، علائم این بیماری کاهش پیدا کرده و در نتیجه، فرد نیز تشنج کمتری را تجربه می‌کند. تشنج ناشی از این بیماری، زمانی بروز پیدا می‌کند که فرد یک حرکت ناگهانی، مثل از جا پریدن را تجربه می‌کند، یا مثلا به صورت خیلی ناگهانی، از جایش بلند می‌شود. در این مورد هم تشنج ممکن است تا 5 دقیقه طول بکشد، اما در موارد حاد، طولانی‌تر هم می‌شود. با مصرف داروهای ضدتشنج، می‌توان این مورد را کنترل کرد.

4. عفونت سیستم اعصاب

از دیگر مواردی که می‌توان تحت عنوان علت تشنج معرفی کرد، عفونت سیستم اعصاب مرکزی است. هرگونه عفونت شدید که ناشی از انگل، ویروس و یا باکتری به وجود بیاید و مستقیما سیستم اعصاب مرکزی را در مغز تحت تاثیر قرار دهد، ممکن است که تشنج نیز به همراه داشته باشد. در این مورد، عوامل خارجی مذکور می‌توانند عملکرد طبیعی مغز را مختل کنند، در کار نورون‌ها مشکل ایجاد کنند و در نهایت، فرد را دچار تشنج نمایند.

5. ابتلا به تومور

وجود هر گونه زائده و یا تومور مغزی نیز می‌تواند به عنوان علت تشنج برشمرده شود. در بزرگسالان، تشنج کردن بدون دلیل و سابقه قبلی، معمولا از نظر پزشکان، به عنوان اولیه‌ترین علائم تومور، به حساب می‌آید. از قضا، می‌تواند نشان‌دهنده این موضوع نیز باشد که تومور در حال رسیدن به وضعیت وخامت است. وقتی تومور بیش از اندازه رشد کرده باشد، یا اینکه اگر خونریزی کرده باشد، تشنج نیز بیشتر می‌شود. در این صورت مراجعه به پزشک و یا حتی اورژانس، به شدت توصیه می‌شود.

6. دیگر علل تشنج

برای علت تشنج، می‌توان دلایل بسیاری را علاوه بر موارد مذکور، مطرح نمود. دلایلی که تا پیش از بیان شدند، معمولا از جمله شایع‌ترین علل بودند. اما در این بخش، به برخی از دلایل خواهیم پرداخت که کمتر از بقیه، می‌توانند باعث بروز تشنج در افراد شوند:

• مصرف مواد مخدر، یا قرار گرفتن در دوره ترک
• مسمومیت در اثر نوشیدن الکل و یا قرار گرفتن در دوره ترک
• واکنش به مصرف برخی از داروها
• ابتلا به میگرن
• سکته مغزی
• و…

نتیجه گیری و جمع بندی

در این مطلب کوتاه، سعی ما بر آن بود تا از شایع‌ترین دلایل بروز تشنج برای شما صحبت کنیم. تشنج، می‌تواند در اثر علل گوناگونی به وجود بیاید. برخی از این دلایل بیماری‎های مختلف هستند و تا درمان نشوند، تشنج نیز درمان نخواهد شد. برخی دیگر در اثر عوامل گذرا هستند و به عنوان علت تشنج، بسیار نادر قلمداد می‌شوند. تشخیص به موقع و درمان تشنج، می‌تواند بسیار حیاتی باشد. زیرا چنان که گفتیم، می‌تواند نشان از وجود بیماری‌های جدی‌تر داشته باشد. به همین دلیل، برای تشخیص علت اصلی و اساسی تشنج، بهترین کار، مشورت با پزشک متخصص است. صد البته که در این میان، باید از هرگونه درمان و یا مصرف دارو به صورت خودسرانه، پرهیز نمود.