اختلال طیف اوتیسم یا ASD ترکیبی از اختلال در ارتباطات اجتماعی، رفتارهای حسی و تکراری و همچنین علایق خاص و محدود به اشیائی غیر معمول را نشان می‌دهد. این اختلال که معمولاً در اوایل زندگی آغاز می‌شود، تأثیرات فراوانی بر زندگی شخصی، اجتماعی و تحصیلی فرد خواهد داشت؛ بنابراین نقش تعیین کننده‌ای نیز بر آینده او می‌گذارد. از این رو آشنایی با این بیماری، علائم و نشانه‌های آن، علل ابتلا و راهکار‌های احتمالی کنترل و درمان اوتیسم می‌تواند خانواده‌های دارای فرزند اوتیستیک را برای ترتیب و پرورش این کودکان خاص، راهنمایی کند.
اوتیسم چیست ؟
اختلال طیف اوتیسم که با نام انگلیسی Autism Spectrum Disorder (ASD) نیز شناخته می‌شود، نوعی اختلال عصبی- رشدی مادام العمر است که مشکلاتی را در برقراری ارتباطات متقابل و تعاملات اجتماعی ایجاد کرده، همچنین الگوهای رفتاری محدود، علایق یا فعالیت‌های تکرار شونده در رفتار فرد را به همراه دارد. نکته حائز اهمیت، بروز تقریباً یکسان این اختلال در همه گروه‌های نژادی، قومی و ملیتی است.
در صورتی که نیاز به مشاوره در رابطه با اوتیسم دارید با کلینیک مغز و اعصاب کودکان تماس بگیرید
بیماران اختلال طیف اوتیسم را براساس سطح شدت اختلال به سه گروه سطح یک، دو و سه تقسیم می‌کنند. طبق این تقسیم بندی کودکان اوتیستیک سطح یک برای برقراری ارتباطات و تعاملات اجتماعی به حمایت نیاز دارند و قادر به سازمان دهی و برنامه ریزی مستقل نیستند؛ گروه مبتلا به اختلالات سطح دو نیاز بیشتری به حمایت داشته و حتی در ابراز موارد غیر کلامی، تمرکز و انجام برخی فعالیت‌های معمول نیز با مشکل مواجه می‌شوند؛ بیماران سطح سه اختلال طیف اوتیسم نیز نیاز به حمایت همراه با توجه بسیار زیاد دارند و نسبت به دو گروه دیگر اختلالات شدیدتری را تجربه می‌کنند. این گروه حتی با کمک و حمایت نیز قادر به انجام برخی امور نخواهند بود و علائم بیماری در آن‌ها کاملاً قابل تشخیص است!
علائم و نشانه‌های ابتلا به اوتیسم چیست؟
Autism spectrum disorder که در دوران کودکی بروز می‌کند، با انجام حرکات و رفتارهای تکراری، بی هدف و کلیشه‌ای همراه بوده و تأثیر فراوانی بر زندگی اجتماعی، شخصی و تحصیل کودک خواهد داشت. کوبیدن سر به دیوار، انجام یک فعالیت خاص برای ساعت‌ها، بروز علاقه شدید و شیفتگی به اشیائی خاص، سکوت بلند مدت و یا عدم برقراری ارتباط چشمی در هنگام صحبت، از جمله این نوع رفتارهای اختلالی هستند.
بنابراین خانواده‌ها باید نسبت به نشانه‌های رفتاری حسی خاص تعیین شده توسط متخصصان، در کودک خود حساس باشند و در صورت مشاهده 2 مورد یا بیشتر، حتماً با متخصص مغز و اعصاب کودکان ، مشاور یا متخصصان مربوطه مشورت نمایند. این نشانه‌ها عبارتند از:
- علائم ارتباطی
- ناتوانی در گفتگوهای رو در رو و ارتباطات رایج کلامی
- عدم توانایی در فهم زبان بدن یا به عبارت ساده‌تر ایما و اشاره‌ها
- نقص در درک روابط
- عدم برقراری ارتباط چشمی با افراد
- علائم احساسی
- کاهش احساسات و عواطف مشترک با اطرافیان
- فقدان حالت چهره و بروز غیرکلامی احساس
- بروز حس آشفتگی شدید حتی در اثر کوچک‌ترین تغییرات
- اصرار بر یکنواختی شرایط
- عدم بروز احساسات و پیروی از الگوهای رفتاری بی روح
- علائم رفتاری
- انجام حرکات پروانه‌ای یا مانند آن
- رفتارهای کلیشه‌ای و تکراری
- تکرار کلمات خود ساخته و نامفهوم
- استفاده خاص از اسباب بازی‌ها مثل به خط کردن آن‌ها
- بی تفاوتی نسبت به درد یا سوختگی یا مانند آن
- پاسخ افراطی به صداها
- لمس بی از حد برخی اشیا
- توجه افراطی به نور یا برخی حرکات
- تمایل به خوردن یک نوع غذا یا خوراکی برای روزهای متوالی
- علائم اجتماعی
- ناتوانی در دوست یابی یا عدم تمایل به گروه همسالان
- عدم مشارکت در بازی‌های گروهی یا تخیلی
علل ابتلا به اختلال اوتیسم
دانشمندان بر این باورند که ابتلا به اوتیسم، علت مشخص و شناخته شده‌ای ندارد؛ اما مجموعه‌ای از عوامل عصبی – محیطی در برهمکنش با استعداد ژنتیکی، می‌تواند منجر به بروز این اختلال رشدی در کودکان گردد.
- ژنتیک و وراثت
محققان هنوز درمورد ژن یا ژن‌های دخیل در بروز اختلال اوتیسم اتفاق نظر ندارند، اما آنچه مسلم است، ژنتیک نقش مؤثری در ایجاد این اختلال ایفا می‌کند؛ چنانکه در خانواده‌های دارای فرزند اوتیستیک، احتمال ابتلای خواهر یا برادر به ASD 6 درصد براورد شده است.
- عوامل زیستی محیطی
عوامل و شرایط محیطی پدر و مادر در سلامت جنین و تولد فرزند سالم اهمیت به‌سزایی دارد. دانشمندان معتقدند موارد مثل تغذیه مناسب، سن پدر و مادر، ضربات فیزیکی، مصرف داروها یا حتی کمبود مواد معدنی در بدن مادر، می‌توانند در بروز چنین اختلالاتی، تأثیر داشته باشند!
- عوامل زیستی عصبی
طبق تحقیقات، ناهنجاری موجود در پنج بخش ساختار و عملکرد مغزی، ناهنجاری‌های تراکم سیناپسی، سیستم پردازش اطلاعات اجتماعی (لیمبیک) ، بخش پردازنده چهره (شکنج فوزیفرم) و لب فرونتال نقش مؤثری در بروز اختلال طیف اوتیسم در کودکان داشته اند.
- تکامل شناختی اجتماعی
مغز اجتماعی مسئول پردازش و فهم اطلاعات اجتماعی، کنترل فرایند تکلم و برقراری ارتباطات و تعاملات فردی – اجتماعی است. از این رو، ناهنجاری‌های مغزی و ناکارآمدی مغز اجتماعی در ابتلای کودکان به اوتیسم بسیار تأثیرگذار دانسته می‌شود.
آیا درمان اوتیسم امکان پذیر است؟
با وجود اینکه روش درمانی استانداردی برای اختلال اوتیسم شناخته نشده است اما راهکار‌های مفیدی برای کنترل، کاهش یا درمان علائم وجود دارد، که افراد مبتلا به اختلال اوتیسم را قادر می‌سازد از حداکثر توانایی و مهارت خود بهره ببرند؛ به خصوص اگر با تشخیص و مداخلات زود هنگام همراه باشد، زیرا علائم این اختلال معمولاً با اختلالات نقص توجه و بیش فعالی همپوشانی خواهند داشت!
روش‌های مطرح موجود برای درمان و کنترل علائم اختلال طیف اوتیسم شامل موارد زیر هستند:
- درمان‌های روانی اجتماعی
بسیاری از مداخلات روانی اجتماعی، علائم مرتبط با ASD را هدف قرار می‌دهند و مانند تحلیل رفتار کاربردی، بر پایه نظریات یادگیری، شرطی سازی و تقویت مثبت عمل می‌کنند. تحقیقات نشان داده است که تقریباً نیمی از کودکانی که این درمان را دریافت کرده اند، امتیاز IQ قابل توجهی کسب کرده و در کلاس‌های معمولی قرار گرفته اند.
یکی از مؤثرترین متد‌های این روش درمان اوتیسم، تمرینات یکپارچگی حسی حرکتی هستند که از طریق ارتفا موفقیت، ایجاد ظرفیت‌های حسی، ایجاد اطمینان و امنیت فیزیکی و خود سازماندهی، باعث کاهش رفتارهای کلیشه‌ای و به دنبال آن، افزایش تعاملات اجتماعی و پاسخ در این کودکان خواهد شد.
- درمان‌های دارویی
داروها معمولاً برای درمان علائم مرتبطی مانند تحریک پذیری، رفتارهای آسیب زننده، اضطراب، بیش فعالی، بی خوابی و بی توجهی مورد استفاده قرار می‌گیرند. از میان داروهای موجود، تنها ریسپریدون و آریپیپرازول مورد تأیید سازمان غذا و دارو آمریکا هستند.
- درمان‌های طبیعی سنتی
یکی از مؤثرترین روش‌های درمانی طبیعی برای کاهش اضطراب و پرخاشگری، افزایش تعامل اجتماعی و تمرکز، بهبود ارتباطات فردی، مهارت‌های حرکتی و کیفیت خواب در کودکان مبتلا به اوتیسم، آب درمانی است. این روش درمانی سنتی، بر پایه به کارگیری آب در شکل‌ها، فشارها، برهه‌های زمانی و دماهای مختلف برقرار است.
با فرد مبتلا به اوتیسم چگونه برخورد کنیم؟
از آنجا که روشی قطعی برای درمان اوتیسم یافت نشده است و روش‌های معرفی شده تنها برای کاهش یا کنترل علائم آن مفید هستند، علائم اصلی و کلیات این اختلال همیشه با فرد خواهد ماند. بنابراین بهتر است اعضای خانواده و دوستان افراد اوتیستیک درمورد بهترین روش‌های تعامل با این آن‌ها آگاه باشند:
صبور باشید! پردازش اطلاعات برای کودکان مبتلا به ASD بیشتر از افراد سالم طول می‌کشد. در چنین شرایطی لحن آرام صحبت و مکث‌های طولانی‌تر، می‌توانند مفید واقع شوند.
مثبت باشید: کودکان اوتیستیک در مقابل تشویق‌های مثبت، پاسخ‌های بسیار خوبی نشان می‌دهند. سعی کنید در مورد رفتار و اعمال خوب آن‌ها صحبت کرده و پاداش‌هایی هرچند کوچک در نظر بگیرید.
نادیده گرفتن را بیاموزید! به همان اندازه که تعریف و تمجید از رفتارهای خوب، تأثیر مثبتی بر کودکان اوتیسم دارد، نادیده گرفتن رفتارهای آزار دهنده این کودکان که برای جلب توجه انجام می‌شود، بهترین روش برای جلوگیری از تکرار مجدد این نوع کارها است.
فعالیت بدنی داشته باشید: دویدن، بازی کردن و فعالیت‌های بدنی روش خوبی برای برقراری ارتباط و ایجاد حس آرامش در کودک است.
مهربان و محترم باشید! هرچند کودکان مبتلا به اوتیسم در بروز احساسات خود با مشکلاتی مواجه هستند، اما مانند سایر کودکان نیاز به آغوش مهربان شما دارند. فقط در نظر داشته باشید که هرگز محبت جسمانی را به آن‌ها تحمیل نکنید و به حریم شخصی آن‌ها، احترام بگذارید.
در نهایت اینکه
مراقب خودتان باشید! هیچ اشکالی ندارد که شما نیز به استراحت نیاز داشته باشید. حتی در صورت لزوم، به گروه‌های حمایتی والدین بپیوندید. از خانواده و دوستان خود بخواهید که گهگاه از فرزند شما مراقبت کنند تا بتوانید دوباره شارژ شده و نیروی خود را به دست آورید. روانشناس و مشاوران مدرسه نیز می‌توانند منابعی را برای کمک به شما در درمان اوتیسم فراهم کنند.
