امروزه، در بین عموم افراد، نگرانی از دست دادن حافظه یا مشکلاتی از جمله آلزایمر و زوال عقل، رو به افزایش است و شاید این سوال در ذهن بسیاری از افراد مطرح باشد که آیا ممکن است به آلزایمر مبتلا شوم؟ برای تشخیص آلزایمر، از چه روش‌ها و معایناتی استفاده می‌شود؟ آیا تشخیص زودهنگام آلزایمر امکانپذیر است؟ به نظر شما متخصص مغز و اعصاب با پرسش چه سوالاتی از مراجعه‌کننده، می‌تواند آلزایمر را تشخیص دهد؟ مطالعه این مطلب می‌تواند در پاسخ به این سوالات، مفید باشد.
آلزایمر چیست؟
قبل از بررسی راهکارهای تشخیص آلزایمر، لازم است با این بیماری بیشتر آشنا شویم. آلزایمر، شایع‌ترین نوع زوال عقل است؛ بیماری پیشرونده‌ای که با از دست دادن تدریجی و خفیف حافظه شروع می‌شود و احتمالاً منجر به عدم توانایی انجام مکالمه و حتی عدم واکنش به محیط اطراف می‌گردد. این بیماری، قسمت‌هایی از مغز را درگیر می‌کند که کنترل فکر، حافظه و زبان را بر عهده دارند و می‌تواند به طور جدی بر توانایی فرد و انجام فعالیت‌های روزانه تأثیر بگذارد. علائم این بیماری می‌تواند پس از 60 سالگی نمایان شود و خطر ابتلا به آن با افزایش سن افزایش می‌یابد؛ اما این بیماری می‌تواند در سنین پایین‌تر نیز مشاهده شود.
دانشمندان هنوز به طور کامل متوجه علت بیماری زوال عقل نشده‌‌اند و از طرف دیگر هنوز راهکارهای ساده‌ای برای تشخیص آلزایمر به صورت دقیق وجود ندارد. همچنین، علت واحدی برای این بیماری وجود ندارد، بلکه چندین عامل می‌تواند هر فرد را به طور متفاوت تحت تأثیر قرار دهد؛ از جمله: افزایش سن، سابقه خانوادگی، سبک زندگی ناسالم، عدم تحرک، رژیم غذایی نامناسب، مصرف الکل و سیگار کشیدن. شواهد علمی نشان می‌دهند عواملی که در پیشگیری از ابتلا به سرطان، دیابت و بیماری قلبی موثر هستند، می‌توانند خطر زوال ذهنی شناختی را نیز کاهش دهند.
آلزایمر، جزو روند طبیعی پیری محسوب نمی‌شود. مشکلات حافظه معمولاً از اولین علائم هشداردهنده در تشخیص آلزایمر و یا زوال عقل است. علاوه بر مشکلات حافظه، فردی با علائم بیماری آلزایمر ممکن است یک یا چند مورد از موارد زیر را تجربه کند:
- از دست دادن حافظه که زندگی روزمره را مختل کند، مانند گم شدن در یک مکان آشنا یا سوالات تکراری.
- اختلال در انجام امور بانکی و پرداخت قبوض.
- مشکلات در انجام وظایف آشنا در خانه، محل کار یا اوقات فراغت.
- قرار دادن اشیا در محل نامناسب و ناتوانی در یافتن آن‌ها.
- تغییر در خلق و خو، شخصیت یا رفتار.
افراد مبتلا به مشکلات حافظه باید هر شش تا 12 ماه یکبار به پزشک مراجعه کنند. اگر پزشک عمومی در مورد ابتلا به بیماری آلزایمر مطمئن نباشد، برای تشخیص آلزایمر، بیمار را به روانپزشک و یا به متخصص مغز و اعصاب در کلینیک مغز و اعصاب ارجاع می‌دهد. این متخصصان، حافظه و سایر توانایی‌های ذهنی فرد را ارزیابی می‌کنند و در صورت لزوم، آزمایش‌های بیشتری را برای رد سایر شرایط ترتیب می‌دهند.
بیماری آلزایمر به تدریج در طول زمان بدتر می‌شود. سرعت پیشرفت این بیماری در افراد مختلف متفاوت است و شدت آن می‌تواند از خفیف تا شدید متغیر باشد. در نوع شدید این بیماری، فرد برای مراقبت کامل به دیگران وابسته است. متاسفانه با تشخیص آلزایمر، هیچ درمان قطعی برای آن وجود ندارد، اما داروهای متعددی به همراه راهبردهای مقابله‌ای برای مدیریت علائم رفتاری موجود هستند. شروع درمان در مراحل اولیه بیماری، می‌تواند برای مدتی به حفظ عملکرد روزانه فرد کمک کند.
بخش مهمی از تشخیص آلزایمر مربوط به توانایی شخص در توضیح علائم بیماری و همچنین دیدگاه یکی از اعضای خانواده یا دوستان در مورد علائم و تأثیر آن‌ها بر زندگی روزمره فرد است. علاوه بر این، تشخیص بیماری آلزایمر بر اساس آزمایشاتی که پزشک برای ارزیابی مهارت‌های حافظه و تفکر تجویز می‌کند نیز امکانپذیر است. تست‌های آزمایشگاهی و تصویربرداری می‌توانند در تشخیص و یا رد سایر علل بالقوه، به پزشک کمک کنند.
قبل از اوایل دهه 2000 میلادی، تنها راه مطمئن برای دانستن اینکه فردی بر اثر بیماری آلزایمر فوت شده است یا نه، کالبد شکافی بود. در این شیوه، پلاک‌ها و گره‌های مغزی با استفاده از میکروسکوپ مورد بررسی قرار می‌گرفت. اما، با توجه به پیشرفت‌های تحقیقاتی، ابزارهای آزمایشگاهی و تصویربرداری برای تشخیص آلزایمر در دسترس پزشکان قرار گرفت.
امروزه، راهکارهای مختلفی برای تشخیص آلزایمر وجود دارد. برای مثال، پزشک ممکن است از فرد و یا یکی از اعضای خانواده یا دوستان، در مورد سلامت کلی، داروهای مصرفی، رژیم غذایی، مشکلات پزشکی قبلی، توانایی انجام فعالیت‌های روزانه و تغییرات در رفتار و شخصیت سوالاتی را مطرح نماید که در ادامه به بررسی آن‌ها می‌پردازیم.
روش های تشخیص آلزایمر
ارزیابی توانایی ذهنی
پزشک متخصص معمولاً با استفاده از تست‌هایی که به عنوان ارزیابی حافظه و سایر مهارت‌های تفکر شناخته می‌شوند، توانایی‌های ذهنی مانند حافظه یا تفکر را ارزیابی می‌کنند. اَشکال مختلف تست‌های عصبی روان‌شناختی ممکن است جزئیات بیشتری از عملکرد ذهنی را مطابق با سن و سطح تحصیلات ارائه دهد. این آزمایش‌ها می‌توانند در تشخیص آلزایمر و به عنوان نقطه شروعی برای ردیابی پیشرفت علائم در آینده عمل کنند.
ارزیابی شناختی
بیشتر ارزیابی‌های شناختی، شامل یک سری تست‌ها و سؤالاتی است که با قلم و کاغذ انجام می‌شود و هرکدام دارای یک نمره است. این تست‌ها، به ارزیابی توانایی‌های ذهنی مختلف از جمله: بررسی حافظه کوتاه مدت و بلند مدت، میزان تمرکز و دامنه توجه، مهارت‌های زبانی و ارتباطی، آگاهی از زمان و مکان و توانایی‌های مرتبط با بینایی می‌پردازد. البته، نمرات آزمون تحت تأثیر سطح تحصیلات فرد است. این آزمایش‌ها می‌توانند به پزشکان در تشخیص آلزایمر کمک کنند، اما هرگز نباید به تنهایی برای تشخیص زوال عقل استفاده شوند.
معاینه فیزیکی و عصبی
انجام معاینات فیزیکی برای بررسی سلامت کلی سیستم عصبی و تشخیص آلزایمر، با انجام آزمایش‌هایی از جمله: رفلکس‌ها، هماهنگی و قدرت عضلانی، توانایی بلند شدن و یا راه رفتن، سنجش حس بینایی و شنوایی، هماهنگی و تعادل انجام می‌شود.
آزمایش خون
آزمایش خون می‌تواند به تشخیص آلزایمر توسط پزشک کمک کند تا سایر علل بالقوه از جمله از دست دادن حافظه و سردرگمی مانند اختلال تیروئید یا کمبود ویتامین را رد یا تاییدکند.
روش‌های تصویربرداری
در حال حاضر، ثبت تصاویر مغزی، به طورعمده برای تشخیص ناهنجاری‌های قابل مشاهده مرتبط با بیماری‌هایی غیر از بیماری آلزایمر مانند سکته مغزی ، ضربه یا تومورها که می‌تواند باعث تغییرات شناختی شود، به کار می‌رود. برنامه‌های تصویربرداری جدید می‌تواند به پزشکان کمک کند تا تشخیص آلزایمر را با توجه به تغییرات خاص مغزی تشخیص دهند. تصویربرداری از ساختارهای مغز شامل موارد زیر است:
انجام اسکن مغز، مانند توموگرافی کامپیوتری (CT) ، تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI) ، یا توموگرافی انتشار پوزیترون (PET) که برای حمایت از تشخیص آلزایمر یا رد سایر علل احتمالی علائم، معمولاً توسط پزشکان درخواست می‌شود. ممکن است پزشکان برخی از این آزمایشات را چندین بار تکرار کنند تا بتوانند هرگونه تغییر در حافظه و سایر عملکردهای شناختی فرد را در طول زمان بررسی کنند. این آزمایش‌ها می‌توانند به تشخیص سایر علل مربوط به مشکلات حافظه مانند: اختلال خواب ، سکته مغزی، پارکینسون ، تومور، عوارض جانبی داروها، عفونت یا انواع دیگر زوال عقل کمک کنند.
-
توموگرافی کامپیوتری (CT)
سی تی اسکن، فناوری تخصصی اشعه ایکس است که تصاویر مقطعی (برش‌هایی) از مغز با زوایای کمی متفاوت تولید می‌کند. این تصاویر، با استفاده از رایانه، کنار هم قرار می‌گیرند و معمولاً برای رد تومورها، سکته مغزی، صدمات سر و تشخیص آلزایمر استفاده می‌شوند.
-
تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI)
در این روش، با استفاده از میدان مغناطیسی قوی و امواج رادیویی برای تولید تصاویر دقیق از مغز استفاده می‌شود. با توجه به اینکه کوچک شدن مغز، می‌تواند مربوط به تشخیص آلزایمر باشد؛ اما اسکن MRI می‌تواند سایر بیماری‌ها را رد کند. به طورکلی MRI برای ارزیابی زوال عقل نسبت به سی تی اسکن در ارجحیت است.
-
توموگرافی انتشار پوزیترون (PET)
تشخیص آلزایمر با استفاده از توموگرافی انتشار پوزیترون (PET) ، می‌تواند به فرآیندهایی که در طی ایجاد این بیماری رخ می‌دهد، کمک کند. در طول اسکن PET، ماده ردیاب رادیواکتیو به میزان کم به خون تزریق می‌شود تا ویژگی خاصی در مغز آشکار شود. تصویربرداری PET ممکن است شامل موارد زیر باشد:
-
اسکن PET فلورودوکسی گلوکز (FDG)
این اسکن، مناطقی از مغز را نشان می‌دهد که در آن مواد مغذی، متابولیزه ضعیفی دارند. شناسایی مناطقی با متابولیسم پایین، می‌تواند به تمایز و تشخیص آلزایمر با سایر انواع زوال عقل کمک کند.
-
تصویربرداری آمیلوئید PET
در این نوع روش تصویربرداری، میزان رسوبات آمیلوئید مغز اندازه‌گیری می‌شود و به طور اساسی در تحقیقات مورد استفاده قرار می‌گیرد. اما در صورتی که علائم زوال عقل در فردی به صورت غیرعادی یا خیلی زود شروع شود، ممکن است این روش در تشخیص آلزایمر مورد استفاده قرار گیرد.
محققان در حال کار بر روی آزمایش‌هایی هستند که می‌تواند علائم بیولوژیکی فرآیندهای بیماری مغز را اندازه‌گیری کنند. این آزمایش‌ها، از جمله آزمایش خون، ممکن است دقت تشخیص را بهبود بخشد و در شناسایی زودهنگام آلزایمر قبل از شروع علائم کمک‌کننده باشد. آزمایش ژنتیک معمولاً برای ارزیابی و تشخیص آلزایمر توصیه نمی‌شود. اما افرادی که سابقه خانوادگی ابتلا به بیماری آلزایمر زودرس را دارند، بهتر است قبل از انجام هرگونه آزمایش، با مشاور ژنتیک مشورت کنند. ممکن است تشخیص آلزایمر فرآیندی زمان‌بر باشد، هرچند که در اغلب موارد ممکن است سریع تشخیص داده شود؛ اما قبول تشخیص زوال عقل، معمولاً برای فرد و خانواده زمان‌بر است.
