اختلال خوردن، عارضه روانی پیچیده و رایجی است که در صورت پیشرفت، بیمار درگیر مشکلات جسمی و روحی متعددی خواهد شد. بروز این اختلال در سنین مختلف امکانپذیر بوده و هیچ محدودیتی برای مبتلا شدن به آن وجود ندارد. ابتلا به این اختلال میتواند افراد در سنین مختلف با وزن، وضعیت سلامتی، سبک زندگی و… را تحت تأثیر عوارض خود قرار دهد. بر اساس آمار به دست آمده، زنان در معرض ابتلای بیشتری نسبت به انواع اختلال خوردن هستند.
تعریف اختلال خوردن
همانطور که در مقدمه این مطلب اشاره کردیم، اختلال خوردن نوعی بیماری روانی است که جسم و روح شخص را تحت تأثیر قرار میدهد. زندگی شخصی و اجتماعی افرادی که به این عارضه مبتلا میشوند کاملا دگرگون شده و همچنین این عارضه؛ رفتار، سبک زندگی، افکار و حتی شکل ظاهری بدن آنها را تغییر میدهد.
اختلال خوردن چه تأثیری بر زندگی افراد دارد؟
تأثیر بلندمدت این بیماری فرد را در معرض تهدید و خطر در حوزه سلامت جسم و روح قرار میدهد. افرادی که به این اختلال دچار شدهاند، پس از گذشت مدت زمانی کوتاه در بخشهای مختلف زندگی شخصی و اجتماعی خود با مشکلات متعددی مواجه میشوند. بسیاری از مشکلات رفتاری، افسردگی ، اضطراب، خودکشی، بیماریهای جسمی و… نتیجه طولانی مدت بروز اختلال خوردن در شخص هستند. یکی از رایجترین معضلات ابتلا به این بیماری روحی، میزان بالای اقدام به خودکشی است.
انواع اختلال خوردن
عوامل متعددی بر روی ابتلای افراد به این اختلال تأثیر دارد. در اشاره به این عوامل میتوانیم از مواردی مانند ژنتیک، ویژگیهای شخصیتی مانند کمالگرایی، افسردگی، تأثیر شبکههای اجتماعی و ایده آلهای موجود برای لاغری و… یاد کنیم.
بیاشتهایی عصبی
بدون شک بیاشتهایی عصبی، یکی از شناختهشدهترین انواع اختلال خوردن محسوب میشود. این عارضه معمولا از دوران نوجوانی شروع شده و بین بزرگسالان نیز بسیار شایع است. همچنین زنان در معرض ابتلای بیشتری نسبت به مردان قرار دارند. افرادی که بیاشتهایی عصبی دارند، نسبت به وزن خود بیش از اندازه حساس بوده و به صورت منظم در حال انجام تمرینات ورزشی و راهکارهایی غیرمعقول به منظور کاهش وزن خود هستند. این دسته از افراد به صورت مداوم در طول یک هفته وزن خود را بررسی کرده و برای کنترل کردن آن اقدام میکنند.
اندام بسیاری از این بیماران به دلیل غذا نخوردن و کاهش وزن زیاد در وضعیت و شکل نامطلوبی قرار دارد. اختلال خوردن در این افراد باعث شده تا آنها از سبکهای غذایی با میزان کالری بسیار پایین استقبال کرده و نسبت به مصرف مواد غذایی، با وسواس عمل کنند.
وسواس فکری در بیاشتهایی عصبی
از آنجایی که این افراد نسبت به وزن و غذا خوردن به صورت منظم با افکار خود درگیر هستند، در طولانی مدت دچار وسواس فکری-عملی میشوند. این وسواس باعث میشود تا بیمار در محیطهای مختلف نسبت به کنترل وزن خود با دقت و حساسیتی ناسالم واکنش نشان دهد. به عنوان مثال بسیاری از افراد در محیطهای عمومی مانند رستوران توانایی غذا خوردن نداشته و کنترل احساسات و واکنشهای خود را از دست میدهند.
در مقابل گروهی نیز قرار دارند که با غذا خوردن مشکلی ندارند. به این معنا که پس از خوردن غذا اقدام به پاکسازی بدن خود میکنند. به عنوان مثال برخی از آنها بلافاصله پس از اتمام غذا خوردن، شروع به فعالیتهای سخت ورزشی میکنند. همچنین دستهای دیگر از بیماران مبتلا به اختلال خوردن، با مصرف قرصهای مسهل یا استفراغ، برای پاکسازی بدن اقدام میکنند. بیاشتهایی عصبی منجر به کاهش استحکام و استقامت استخوانها شده و همچنین میزان ناباروری را در افراد افزایش میدهد. از دیگر عوارض این نوع، میتوانیم به ریزش مو، شکننده شدن ناخنهای دست و پا و همچنین نارسایی قلبی نیز اشاره کنیم.
پرخوری عصبی
یکی دیگر از انواع اختلال خوردن که شاید نام آن برای بسیاری از ما آشنا باشد، پرخوری عصبی است. این مورد نیز بین زنان موارد ابتلای بیشتری داشته و از دوران نوجوانی شروع میشود. معمولا ابتلا به این عارضه در یک بازه زمانی مشخصی رخ میدهد. در این دوره فرد توانایی متوقف کردن خود را نداشته و بیشتر از ظرفیت و حتی پس از سیر شدن نیز به عمل خوردن ادامه میدهد.
نکته قابل توجه در مورد پرخوری عصبی، اشتیاق بیمار برای خوردن غذاها و مواد خوراکی است که در حالت عادی همیشه خود را از خوردن آنها منع کرده است. این گروه نیز ممکن است پس از پرخوری برای پاکسازی بدن خود اقدامات مختلفی را انجام دهند. تفاوت افرادی که به پرخوری عصبی مبتلا هستند با بیماران بیاشتهایی عصبی، کاهش وزن به اندازهای معقول است. بدین معنا که این گروه کمتر دچار به کاهش وزن شدید میشوند.
عوارض پرخوری عصبی
در ارتباط با عوارض پرخوری عصبی میتوانیم به پوسیدگی دندانها، افزایش ریفلاکس معده، اختلالات هورمونی، کم آبی بدن، التهاب و درد در ناحیه گلو، ساییدگی مینای دندان و… اشاره کنیم. همچنین بر هم خوردن تعادل مواد معدنی مانند کلسیم، سدیم و پتاسیم، احتمال ابتلا به حمله قلبی یا سکته مغزی را افزایش میدهد.
اختلال پرخوری
علائم و رفتارهایی که افراد در گروه اختلال پرخوری از خود بروز میدهند، شباهتهایی با بیاشتهایی و پرخوری عصبی از انواع اختلال خوردن دارد. با این حال عدم استفاده از راهکارهای پاکسازی در این دسته از افراد جزء علائم مشهود در شناسایی نوعِ اختلال آنها محسوب میشود. از دیگر علائمی که با کسب آگاهی در مورد آنها میتوان اختلال پرخوری را شناسایی کرد، باید به موارد زیر اشاره کنیم:
- خوردن غذا به شکل مخفیانه
- غذا خوردن به هنگام سیر بودن
- احساس شرم و گناه
- عدم کنترل بر روی کاهش وزن
- عدم استقبال از محدودیتهای مربوط به کالری مواد غذایی
- و…
با توجه به میزان غذا خوردن افراد در گروه اختلال پرخوری، معمولا آنها با مشکلاتی مانند چاقی، بیماریهای قلبی، دیابت نوع دوم و… مواجه میشوند. از آنجا که این بیماران نسبت به روشهای پاکسازی مانند استفراغ یا استفاده از داروهای ملین تمایلی نشان نمیدهند، بر روی افزایش وزن خود نیز هیچگونه کنترلی ندارند.
اختلال پیکا
یکی از عجیبترین انواع اختلال خوردن، پیکا Pica است. بیمارانی که با اختلال پیکا درگیر هستند به خوردن چیزهایی علاقه دارند که در حالت عادی خوردن آنها امری غیرطبیعی و خطرناک تلقی میشود. معمولا این افراد موادی مانند گچ، خاک، صابون، پشم، مو، کاغذ و… را برای خوردن انتخاب میکنند. بیشترین مبتلایان به این عارضه، کودکان و افرادی هستند که از سلامت روانی کافی برخوردار نیستند. مشکلات روده، بیماریهای عفونی و مسمومیت از عوارض شایع اختلال پیکا هستند.
اختلال نشخوار
نوع دیگری از اختلال خوردن که شاید کمتر با آن مواجه شده باشیم، نشخوار است. در این عارضه شخص غذا را بلعیده و مجدد آن را به دهان خود بازگردانده و ممکن است این عمل را بارها تکرار کند. بر اساس تحقیقهای انجام شده، بیماران مبتلا به این اختلال، نشخوار را بین 20 تا 30 دقیقه پس از خوردن اولین لقمه ادامه میدهند.
ابتلا به این عارضه محدودیت سنی نداشته و احتمال رفع آن به صورت خود به خود نیز بسیار زیاد است. توجه داشته باشید کودکانی که به این بیماری دچار هستند، در صورت عدم بهبود با مشکلاتی جدی مانند سوءتغذیه روبرو خواهند شد.
اختلال ارتورکسیا
آیا شما هم هنگام غذا خوردن به طبیعی و سالم بودن مواد خوراکی اهمیت میدهید. یکی از انواع اختلال خوردن، ارتباط مستقیم با این موضوع دارد. برخی از افراد نسبت به انتخاب مواد خوراکی برای تهیه غذا بیش از اندازه حساسیت دارند. معمولا مبتلایان به این اختلال به صورت وسواسی مواد غذایی را از جهت سالم بودن بررسی کرده و مصرف میکنند.
این افراد از ترس ناسالم بودن، بسیاری از غذاها را مصرف نکرده و همچنین از غذا خوردن در رستورانها نیز خودداری میکنند. در واقع هدف این اشخاص کاهش وزن نبوده، آنها تنها بر روی ارزش غذایی مواد خوراکی تمرکز دارند. با این حال مشکلات روانی و جسمی، سوءتغذیه، اضطراب، کاهش وزن شدید و… از مهمترین عوارض عارضه ارتورکسیا هستند.
عوامل مؤثر بر ایجاد اختلال خوردن
یکی از فاکتورهای مهم در بروز انواع اختلال خوردن، سن است. در این مطلب ذکر کردیم که ابتلا به این عارضه محدودیت سنی ندارد. با این حال بیشترین آمار سنی دریافتی از بررسی بیماران، دوران نوجوانی اعلام شده است.
از دیگر عوامل مؤثر در این زمینه باید به سابقه خانوادگی اشاره کنیم. اگر یکی از اعضای خانواده یا نزدیکان شخص به این بیماری دچار شده باشد، احتمال ابتلای او نیز افزایش پیدا خواهد کرد. همچنین افرادی که در هر شرایطی خود را موظف به رژیم گرفتن میکنند نیز در معرض ابتلا به انواع اختلال خوردن هستند.
روشهای درمان اختلال خوردن
این اختلال مانند دیگر اختلالات روانی نیاز به درمان داشته و در حال حاضر نیز روشهایی برای بهبود این دسته از افراد وجود دارد. بیمارانی که در مرحله ضعیف بیماری قرار دارند، معمولا با گذراندن دورههای روان درمانی در کلینیک روانشناسی یا کلینیک روانپزشکی مدت زمانی کوتاه بهبود پیدا میکنند. در مقابل مبتلایانی که با وضعیت شدید بیماری دست و پنجه نرم میکنند، برای درمان در کنار دورههای مشاوره به دارودرمانی نیز نیاز خواهند داشت. توجه داشته باشید که حمایت خانواده و اطرافیان نیز در روند بهبود این دسته از افراد تأثیر بسیار مثبتی دارد. رفتاردرمانی، گروه درمانی، جلسات مشاوره تغذیه و… از دیگر راهکارهای مؤثر در درمان اختلال خوردن محسوب میشوند.
ماندن در خانه امن
یکی از روشهای درمانی گروهی که در بسیاری از کشورها انجام میشود، تشکیل گروه و اقامت در مکانی امن است. در این روش افراد مبتلا به اختلال خوردن دور هم جمع شده و برای مدت زمانی کوتاه یا طولانی در یک مرکز درمانی مسکونی زیر نظر متخصص دوره درمان و بهبود خود را با یکدیگر میگذرانند.
مهمترین مزیت این راهکار، ایجاد انگیزه بیشتر برای بهبود و ترک عادات مخرب است. به این جهت که بیماران با در نظر گرفتن وضعیت دوستان خود در خانه امن، نسبت به شرایط خود آگاهتر شده و برای سلامتی خود تلاش میکنند. در این روش، بیشتر بر روی جنبههای سلامت روحی و روانی بیماران تمرکز میشود.
اهمیت درمان شناختی رفتاری
از بین بردن الگوهای منفی تفکر در مبتلایان به اختلال خوردن، روشی مؤثر در روند بهبود آنها تلقی میشود. در این روش درمانی متخصصان بر روی این الگوهای منفی تمرکز کرده و با القای باورهای درست، افکار و عادات مخرب را از ذهن بیمار خارج میکنند. همچنین در روش درمان شناختی رفتاری، راههای شناسایی احساسات و مقابله با آنها را به مراجعهکنندگان آموزش میدهند.
رژیم غذایی مناسب
در این مطلب به حضور بیماران در جلسات مشاوره تغذیه اشاره کردیم. تنظیم رژیم غذایی سالم و مناسب توسط متخصص تغذیه به این افراد کمک میکند تا به روند عادی زندگی خود بازگردند. در این جلسات بر روی بهبود رابطه شخص با غذا و رفتار سالم با بدن تمرکز میشود.
رفتاردرمانی دیالکتیکی
پیشتر از روش رفتاردرمانی دیالکتیکی برای بهبود شرایط بیماران مبتلا به اختلال شخصیت مرزی استفاده میکردند. با گذشت زمان متخصصان و روانشناسان نسبت به مزایای این روش برای بهبود مبتلایان به اختلال خوردن آگاه شدند. تکنیکهای این راهکار درمانی شرایطی را برای بیماران فراهم میکنند تا توانایی مقابله با استرس و اضطراب در آنها ایجاد شود. کنترل بر روی افکار و احساسات منفی، از دیگر مزایای بهرهمندی از تکنیکهای روش رفتاردرمانی دیالکتیکی است.
چگونه از بروز اختلال خوردن در نوجوانان جلوگیری کنیم؟
نوجوانان نسبت به دیگر گروههای سنی، بیشتر در معرض ابتلا به این عارضه هستند. شما میتوانید با دقت در علائم و نشانههایی که خبر از درگیری نوجوانان به این اختلال میدهند، از بروز عوارض و مشکلات جدیتر پیشگیری کنید. اگر فرزند یا نوجوانی از اطرافیان شما نسبت به وزن، اندام و رژیم غذایی خود وسواس پیدا کرده یا کاهش وزن غیرطبیعی دارد، امکان ابتلای او به اختلال خوردن وجود دارد. در صورت بروز این رخداد، از نوجوان بخواهید که با شما در این خصوص صحبت کرده و نگرانیهای خود را با شما در میان بگذارد. همچنین مراجعه به پزشک یا روان درمانگر نیز از شدت گرفتن این عارضه جلوگیری میکند.
نتیجه گیری و جمع بندی
در این مطلب به دلایلی که منجر به اختلال خوردن میشود، اشاره کردیم. با این حال محققان و کارشناسان در حوزه اختلالات روانی، موفق به کشف علتی قطعی در این خصوص نشدهاند. برخی از تحقیقات اینگونه اذعان داشتهاند که کمبود ماده شیمیایی سروتونین بر روی انواع اختلال خوردن تأثیر داشته است. سروتونین نقش مهمی در تنظیم خلق و خو، بهبود خواب، تقویت حافظه و یادگیری دارد. همچنین فشارهایی که از سمت اجتماع و خانواده به شخص وارد میشود نیز از دیگر مواردی است که منجر به ایجاد این عارضه در بسیاری از افراد در سنین مختلف میشود.
