خواب یک ضرورت حیاتی، مهم‌ترین چرخه شبانه‌روزی و رفتاری سازمان‌یافته است که هر روز طبق ریتم بیولوژیک زندگی فرد، تکرار می‌شود. به علاوه عوامل متعددی مانند شرایط محیطی، روانی، ژنتیکی، سن و جنسیت همواره تعیین‌کننده میزان و کیفیت خواب مورد نیاز هر فرد، خواهند بود؛ که با توجه به تغییر این شرایط در طول عمر، الگوی خواب شخص نیز، بارها در روند زندگی تغییر خواهد کرد.
این الگوی پیچیده زیست شناختی- خواب- آن چنان نقش مهمی در کیفیت زندگی دارد که اختلالات آن می‌تواند عامل بروز برخی مشکلات روانی و جسمی مانند افسردگی، اضطراب یا سلامت کلی بدن، باشد!
مدت زمان مناسب برای خواب در کودکان برای سنین مختلف
| دوره زندگی | میزان خواب در شبانه روز |
|---|---|
| 4-1 هفتگی | 16-15 ساعت |
| 11-1 ماه | 15-14 ساعت |
| یک سالگی | 14-12 ساعت |
| دو سالگی | 12 ساعت |
| 6-3 سالگی | 12-10 ساعت |
| 12-7 سالگی | حدود 10 ساعت |
| 12 سال به بالا | 9-8 ساعت |
معرفی کوتاهی از اختلال خواب کودکان
اختلالات خواب یا Sleep Disorders که مجموعه‌ای از سندرم‌های بالینی هستند، شیوعی 50-30 درصدی در بین کودکان داشته، و یکی از رایج‌ترین علل شکایات رفتاری در کودکان شمرده می‌شود. این اختلالات به خاطر نشانه‌ها و ظهور متفاوت در افراد، معمولاً کمتر تشخیص داده می‌شود و با توجه به اینکه خواب کافی و باکیفیت در روند رشد و تکامل کودکان بسیار حائز اهمیت است، یادگیری عادت‌های مرتبط با خواب و توجه به علائم و نشانه‌های اختلال خواب کودکان نیز، باید همواره در نظر گرفته شود و متخصص مغز و اعصاب کودکان به این موارد توجه میکند
از جمله تأثیرات مهم خواب در کودکان: ترشح هرمون رشد، تمایز سلولی، بازسازی قوای جسمانی، رشد عاطفی و فیزیکی، تکامل عملکرد شناختی و رشد، سنتز پروتئین و جلوگیری از بروز اختلالاتی مانند مشکلات توجه و حافظه را می‌توان نام برد.
چه عواملی منجر به بروز اختلال خواب در کودکان می‌شوند ؟
بهترین متخصص مغز و اعصاب کودکان اختلال خواب در کودکان را علامتی از ابتلاء به سایر مشکلات خلقی و روانی مانند استرس پس از حادثه یا غم و اندوه ناشی از سوگ، می‌دانند که همچنین در تشدید این مشکلات نیز نقش اساسی دارد. اما به‌طور کلی، اثرات جانبی برخی داروها، شرایط اجتماعی زندگی کودک، عوامل روانی، محیط زندگی، سن مادر، سازگاری پدر و مادر و حتی وضعیت اقتصادی خانواده‌ها، می‌تواند منجر به اختلال خواب در کودکان شود! در کنار موارد عنوان شده نکات دیگری نیز طبق برخی تحقیقات تأثیرات معناداری در شکل‌گیری اختلال خواب در کودکان، نشان داده‌اند. از جمله:
- سن کودک
- عوامل تربیتی و فرهنگی
- میزان آموزش والدین
- جنسیت
- وابستگی به والدین
- اشتراک رختخواب با والدین
- سازگاری زناشویی والدین
- مصرف مواد مخدر توسط والدین
- خواسته یا ناخواسته بودن کودک
- نحوه بیدار شدن کودک در صبح
- برخی انواع رژیم‌های غذایی و تغذیه
- سبک زندگی و نظم خواب والدین
- تنش و ترس
- میزان دریافت توجه از والدین
آنچه مسلم است، این است که بیش از یک عامل باعث بروز اختلال خواب در کودکان خواهد شد و از آنجا که هر فرد به‌طور معمول، در حدود یک سوم طول زندگی خود را در خواب سپری میکند، توجه به خواب عاملی ضروری برای افزایش سطح کیفی زندگی، سلامت فرد و جامعه خواهد بود.
اختلال خواب در کودکان چه علائمی دارد؟
اختلال خواب در کودکان به شکل‌های مختلف و با نشانه‌های متفاوتی، بروز کرده و منجر به ایجاد تنش، کاهش قدرت تطابق، اختلالات شناختی، عدم اعتماد به نفس، فشارهای عصبی، استرس و اضطراب در سنین نوجوانی خواهد شد. برخی علائم اختلال خواب در کودکان عبارتند از:
- مشکل در به خواب رفتن یا خواب آلودگی
- اختلال توجه و تمرکز
- خواب بی‌کیفیت و بیدار شدن‌های مکرر در طول شب
- مشکلات حافظه و یادگیری
- افزایش یا کاهش میزان خواب با توجه به شرایط و سن کودک
- اختلالات رفتاری و حرکتی
- شب ادراری
- تغییرات خلق و خو
- کابوس‌های شبانه
- اختلالات تنفسی وابسته به خواب
عوارض اختلال خواب در کودکان
اختلالات خواب انواع گوناگونی دارند که در سه گروه اصلی بی‌خوابی، کابوس یا راه رفتن در خواب قرار می‌گیرند، و به‌طور کلی اختلال خواب در کودکان با کاهش کیفیت و کمیت خواب، سلامت کودک را به شدت تحت تأثیر قرار می‌دهند. از جمله پیامد‌های مهم ناشی از عدم توجه به خواب کودکان، موارد زیر را می‌توان عنوان کرد:
- تغییرات خلقی مانند پرخاشگری
- اختلال در عملکرد ایمنی بدن
- کوتاه شدن دامنه توجه
- کاهش قدرت تطابق
- بروز چاقی و افزایش وزن
- کاهش عملکرد تحصیلی
- اختلالات عصبی شناختی
- بروز استرس، اضطراب و فشار عصبی
- کاهش عزت نفس
- بهم ریختگی مکانیسم‌های عصبی- هورمونی
- کاهش ترشح هورمون رشد
- کاهش اشتها و عدم تمایل نسبت به مصرف خوراکی‌ها
- خواب آلودگی و تحریک پذیری در طول روز
- گوشه نشینی، جامعه گریزی و افسردگی
آیا اختلال خواب در کودکان قابل درمان است؟
درمان اختلال خواب در کودکان، نیازمند شکل‌گیری یک الگوی سالم خواب در آن‌ها است که از طریق پایش‌های منظم رشد و به کمک والدین امکان‌پذیر است. به این منظور می‌توانید با کودک خود صحبت کرده و به روش‌های ساده، راهی را بیابید که برای او کارساز باشد. مثلاً به وی حق انتخاب بدهید که تعداد کتاب‌هایی که تمایل دارد قبل از خواب بخواند انتخاب کند.
اما در صورتی که تکنیک‌های خانگی موفق نبودند ممکن است زمینه مشکل خواب کودک شما یک عامل مرتبط با پزشکی باشد و برای رفع آن، بهتر است با یک پزشک در کلینیک مغز و اعصاب تهران مشورت کنید. کارشناسان برای درمان اختلال خواب در کودکان، از رویکرد‌های مختلف روان شناختی بهره می‌گیرند. از جمله این رویکرد‌های درمانی می‌توان موارد زیر را عنوان کرد:
- نمایش درمانی
نمایش درمانی که از طریق ایجاد سرگرمی، می‌تواند کودکان را جلب کند، فرصت بیان کشمکش‌ها و تعارضات درونی را در زیر نقاب نقش و داستان، به بیمار خواهد داد و امکان شناخت و مواجهه درونی را برای فرد فراهم میکند. به علاوه با بیان غیرمستقیم راهکارها، شرایط بهبود و اصلاح را نیز ایجاد خواهد کرد.
- موسیقی درمانی
موسیقی به‌عنوان یکی از عوامل سلامت روح و روان، با تأثیر بر احساسات و کاهش میزان استرس روزانه، نقش به سزایی در بهبود کیفیت خواب ایفا میکند. به علاوه موسیقی با کاهش خستگی ناشی از بی‌خوابی، نوعی درمان غیر دارویی برای اختلال خواب در کودکان به شمار می‌رود.
- تصحیح الگوی رفتاری خانواده
از دیگر راهکار‌های مؤثر بر اختلال خواب در کودکان می‌توان به اصلاح الگوهای رفتاری در والدین اشاره کرد. از آنجا که کودکان زمان و چگونگی خواب را از والدین می‌آموزند و برنامه و نظم خواب کودکان تحت تأثیر زمان خواب والدین است، تأخیر یا عادات نادرست خواب آن‌ها نیز نقش مهمی در بهم‌ریختگی برنامه خواب کودک خواهد داشت و در بیشتر کیس‌های مورد مطالعه به‌صورت اختلالات بیدار شدن از خواب در صبح بروز میکند. از این رو آموزش خود کنترلی، مسئولیت‌پذیری و تسلط بر خود، به شدت روی آرامش کودک و به دنبال آن رفع اختلالات خواب، مؤثر است!
- سایر روش‌های درمانی
اغلب، تغییرات ساده در محیط خانه مانند تنظیم یک برنامه روتین خواب، مصرف ملاتونین قبل از خواب شبانه و یا استفاده از نور ملایم صبحگاهی، می‌تواند کیفیت خواب را بهبود بخشد. همچنین در صورتی که علت اختلال، موارد بیولوژیکی باشد، پزشکان می‌توانند شرایط پزشکی زمینه‌ای مانند آپنه خواب یا آلرژی را شناسایی و درمان کنند.
به‌طور کلی در نظر داشته باشید که تشخیص درست، توسط یک پزشک متخصص، اولین قدم قبل از درمان است، و انواع درمان‌های حمایتی و محافظه کارانه از طریق کاهش تنش‌های موجود در محیط خانواده بر کاهش و کنترل اختلال خواب در کودکان اثر می‌گذارند. از جمله متخصصانی که می‌توانند در رفع و کنترل این قبیل مشکلات به خانواده‌ها کمک نمایند می‌تواند بهترین کلینیک مغز و اعصاب کودکان تهران ، متخصص گوش و حلق و بینی، روانپزشکان تهران و متخصصین اطفال را نام برد.
