آنژیوگرافی مغز چیست و چه کاربردهایی دارد

آنژیوگرافی مغزی به متخصصان مغز و اعصاب کمک می‌کند تا مشکلات احتمالی عروق خونی مغز را تشخیص دهند و آن را ارزیابی کنند. اگر به هر دلیلی پزشک آنژیوگرافی مغزی را توصیه کرده است و در مورد روش انجام آن، نگران هستید یا اینکه سؤالی در این رابطه دارید، مطالعه‌ی این مطلب می‌تواند اطلاعات خوبی در اختیارتان قرار دهد. در این مطلب، سعی کرده‌ایم تا به معرفی و بررسی کامل این روش تشخیصی بپردازیم و شرایطی که در آن از این روش استفاده می‌شوند را بشماریم.

آنژیوگرافی مغز چیست؟

آنژیوگرافی نوعی آزمایش اشعه ایکس است که برای تهیه‌ی عکس از رگ‌های خونی استفاده می‌شود و روشی تشخیصی است که عروق خونی سر و گردن را نشان می‌دهد و می‌تواند هر گونه مشکلات عروق خونی مغز را آشکار کند. این روش نسبت به سایر آزمایش‌های تصویربرداری مانند سی تی اسکن یا ام ار آی می‌تواند تصاویر بسیار دقیق‌تری از رگ‌های خونی ارائه دهد. گاهی اوقات آنژیوگرافی مغزی فقط یک هدف تشخیصی محسوب می‌شود. در مواقع دیگر این روش به متخصصان اجازه می‌دهد تا شرایط خاصی را درمان کنند. این ابزار مفید برای تشخیص و ارزیابی اختلالات عروق خونی در سر کاربرد دارد. با استفاده از این روش آنوریسم مغزی، لخته شدن خون و آترواسکلروز تشخیص داده می‌شود.

این روش توسط متخصصان مغز و اعصاب در اتاق عمل انجام می‌شود. در طول انجام این روش، پزشک کاتتر (که لوله‌ی پلاستیکی نازکی است) را در شریان ناحیه‌ی مچ دست یا کشاله‌ی ران قرار می‌دهد. سپس ماده‌ی حاجب رنگی را از طریق آن تزریق می‌کند تا ساختار رگ‌های خونی مشخص شود. در مرحله‌‌ی بعد در حالی که بیمار هنوز روی تخت دراز کشیده است، عکسبرداری با اشعه ایکس از رگ‌های خونی انجام می‌شود. به طور خلاصه در این روش، پزشک مجموعه‌ای از عکس‌های اشعه ایکس یا فلوروسکوپی را با استفاده از کنتراست (رنگ اشعه ایکس) جمع‌آوری می‌کند. کنتراست به پزشک اجازه می‌دهد تا رگ‌های خونی یا شریان‌ها در ناحیه‌ی گردن و سر را در صفحه‌ی نمایشگر در زمان واقعی ببیند. هیچ درمانی در این معاینه انجام نمی‌شود.

دلایل انجام آنژیوگرافی مغزی

آنژیوگرافی مغزی به دلایل مختلفی می‌تواند انجام شود. یک هدف آن تشخیصی و برای تایید ناهنجاری‌های مختلف عروق خونی در مغز از جمله آنوریسم مغزی، آترواسکلروز، ناهنجاری‌های شریانی، فیستول شریانی وریدی دورال، واسکولیت، تشریح عروقی (زمانی که دیواره‌ی داخلی شریان پاره می‌شود)، سکته مغزی (لخته شدن خون) انجام می‌گیرد. از کاربردهای دیگر آنژیوگرافی می‌توان به ارزیابی شریان‌های سر و گردن قبل از جراحی یا سایر درمان‌های پزشکی برای مغز، سر یا گردن و همچنین بررسی این موضوع که چگونه رگ‌های خونی به تومور مغزی متصل می‌شوند یا به تغذیه‌ی آن ها کمک می‌کنند اشاره کرد.

آمادگی برای آنژیوگرافی مغزی

اولین قدم در آمادگی برای انجام آنژیوگرافی مغزی، این است که متخصص مغز و اعصاب مطمئن شود که انجام این آزمایش برای بیمار ایمن است. انجام معاینات بالینی، آزمایش خون و پرسش در مورد سوابق پزشکی بیمار از جمله موارد دیگر است. داروهایی که بیمار مصرف می‌کند، از جمله مکمل‌ها و سایر داروهای بدون نسخه، هر گونه شرایط پزشکی یا بیماری که فرد با آن مواجه است، سابقه‌ی مشکلات خونریزی یا استفاده از داروهای رقیق‌کننده‌ی خون، مصرف داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی (NSAIDs)، هر گونه آلرژی به داروهای بیهوشی، رنگ کنتراست و بارداری باید با پزشک مشورت شود. ممکن است در طول انجام آنژیوگرافی مغز، آرام‌بخش به بیمار تزریق شود، در این صورت ممکن است پزشک از بیمار بخواهد، چهار تا هشت ساعت قبل از آزمایش چیزی نخورد یا ننوشد.

اقدامات در حین انجام آنژیوگرافی مغز

به طورکلی در طول انجام آنژیوگرافی مغزی، یک آنژیوکت به رگ موجود در بازوی بیمار وارد می‌شود. برخی از افراد ممکن است به بیهوشی عمومی نیاز داشته باشند. همچنین، دستگاه‌هایی جهت کنترل ضربان قلب و فشار خون در طول مدت آزمایش به بیمار متصل می‌شود. با استفاده از راهنمایی تصویربرداری، کاتتر از طریق سوراخ کوچکی که با یک سوزن ایجاد می‌شود، وارد سرخرگ و از طریق شریان بدن هدایت می‌شود تا زمانی که به شریان گردن برسد. سپس ماده‌ی حاجب از طریق کاتتر تزریق می‌گردد. عبور ماده‌ی حاجب از بدن ممکن است، احساس گرما در فرد ایجاد کند؛ اما این احساس،  به سرعت از بین می‌رود.

هنگامی که ماده‌ی حاجب به رگ‌های خونی می‌رسد، عکس‌برداری با اشعه ایکس انجام می‌شود. در طول این مدت بیمار باید بی‌حرکت بماند و حتی نفس خود را حبس کند تا تصاویر باکیفیت ثبت شود. بعد از آن کاتتر خارج می‌شود. برای جلوگیری از تجمع خون در بافت‌های اطراف، ممکن است برای مدت معینی به شریان فشار وارد ‌شود. در نهایت از وسیله‌ای برای بستن سوراخ کوچک در شریان استفاده می‌شود و آنژیوکت خارج می‌شود.

اقدامات بعدی پس از آنژیوگرافی مغز

بعد از برداشتن کاتتر، برای جلوگیری از خونریزی باید حدود 15 دقیقه بر آن ناحیه فشار اعمال شود. مدت زمان ریکاوری می‌تواند یک تا شش ساعت، بسته به اینکه آیا فرد قادر به استفاده از دستگاه بستن شریان است یا خیر، طول بکشد. در این مدت بیمار باید پای خود را صاف نگه دارد و به کمک پرستار به پهلو بچرخد. فشار خون و نبض بیمار توسط پرستار بررسی می‌شود. بعد از انجام آنژیوگرافی مغز، بیمار باید مایعات زیادی بنوشد تا بدن عاری از رنگ شود. در طول 24 ساعت اول توصیه می‌شود 20-10 لیوان مایعات به خصوص آب نوشیده شود. در روز بعد امکان برداشتن بانداژ کشاله‌ی ران، وجود دارد. شستشوی محل قرار گرفتن کاتتر با آب و صابون ملایم توصیه می‌شود. بهتر است بعد از شستشو، محل کاملاً خشک و از مالش دادن محل پرهیز شود.

همچنین باید به مدت یک هفته، از غوطه‌ور شدن در وان حمام یا وان آب گرم و شنا کردن پرهیز شود. از بلند کردن وسایل سنگین بیش از 4.5 کیلوگرم اجتناب گردد و از انجام فعالیت‌های شدید پرهیز شود. در صورت بروز هر گونه مشکل بهتر است با پزشک مشورت شود.

آنژیوگرافی مغزی معمولاً یک تا سه ساعت به طول می‌‌انجامد. ممکن است برای آماده‌سازی و مراقبت‌های بعد از عمل، زمان بیشتری صرف شود.

بهبودی بعد از آنژیوگرافی مغز

پس از آنژیوگرافی مغز، برای چند ساعت فرد در اتاق ریکاوری تحت مراقبت خواهد بود. بیمار می‌تواند بلافاصله به برنامه‌ی غذایی عادی خود برگردد. ولی، قبل از شروع مجدد هر فعالیتی، باید 8 تا 12 ساعت پس از انجام آنژیوگرافی، استراحت کند. اگر تزریق ماده‌ی حاجب، در مادران و در دوران شیردهی انجام شود، باید تا 24 ساعت برای شروعِ مجدد شیردهی به نوزاد صبر شود.

بررسی نتایج آنژیوگرافی مغز

متخصصان مغز و اعصاب، ممکن است به دلایل مختلف، آنژیوگرافی مغزی را برای بیماران توصیه کنند. بسته به اینکه، این آزمایش به چه دلیلی انجام شده باشد، ممکن است نتایج متفاوتی گزارش شود. به طورکلی، خروج رنگ کنتراست از رگ خونی، ممکن است نشانه‌ی خونریزی باشد که شریان‌های باریک یا مسدود، رسوبات کلسترول یا پلاک، وازواسپاسم (اسپاسم عروق مغزی)، اختلالات ارثی و لخته‌های خونی که باعث سکته می‌شوند را نشان می‌دهد. همچنین، رگ‌های خونی خارج از محل، ممکن است به دلیل تومور مغزی، خونریزی داخل جمجمه، آنوریسم و ناهنجاری‌های شریانی باشد. در هر صورت، تصاویر حاصل از آزمایش، تجزیه و تحلیل می‌شود و گزارشی از یافته‌ها تهیه می‌گردد.

آیا آنژیوگرافی مغز، جراحی محسوب می‌شود؟

آنژیوگرافی مغزی، به عنوان روش تشخیصی کم‌تهاجمی شناخته شده است. در دنیای پزشکی، به شیوه‌ای جراحی گفته می‌شود که در آن جراح بدن را با برش یا تخریب بافت‌ها تغییر ‌دهد. در حالی که آنژیوگرافی مغزی تنها شامل برش کوچک بر روی پوست برای قرار دادن کاتتر است و در طول انجام آن، هیچ تغییری در بافت‌های بدن برای اهداف پزشکی رخ نمی‌دهد.

محدودیت‌های انجام آنژیوگرافی مغز

دو دسته از افراد، کاندیدای خوبی برای انجام آنژیوگرافی مغزی نیستند:

• بیماران مبتلا به اختلال عملکرد کلیه ممکن است کاندیدای خوبی برای این روش نباشند. چون، تزریق ماده‌ی حاجب باعث نارسایی کلیه می‌شود.
• بیمارانی که قبلاً واکنش‌های آلرژیک به مواد حاجب اشعه ایکس حاوی یُد داشته‌اند، در معرض خطر واکنش به مواد حاجب مشابه قرار دارند.

شیوه‌های کاهش تابش اشعه ایکس

پزشکان در طول آنژیوگرافی مغز که در آن از اشعه ایکس استفاده می‌شود، مراقب هستند تا برای ارزیابی بیمار از کمترین دوز تابش و ثبت بهترین تصاویر استفاده کنند. سیستم‌های پیشرفته‌ی اشعه ایکس به کمک پرتوهای اشعه ایکس کنترل‌شده و روش‌های کنترل دوز، تابش پراکنده را به حداقل می‌رسانند. این شیوه،  تضمین می‌کند تا نواحی از بدن که تصویربرداری نمی‌شوند، کمترین میزان تابش را دریافت ‌کنند. در هنگام انجام آنژیوگرافی مغزی در کودکان یا بزرگسالان جوان، با قرار دادن پارچه‌ی سربی در زیر لگن، تلاش می‌شود تا تشعشعات به تخمدان‌ها و بیضه‌ها به حداقل برسد.

خطرات احتمالی آنژیوگرافی مغز

هر روشی که کاتتر را در داخل رگ خونی قرار می‌دهد، خطرات خاصی به همراه دارد. از این رو از جمله خطرات آنژیوگرافی مغزی هم عبارتند از:

• آسیب به رگ‌های خونی که می‌تواند باعث خونریزی داخلی شود.
• کبودی یا خونریزی در محل سوراخ و عفونت.
• خطر ایجاد لخته‌ی خون در اطراف نوک کاتتر و مسدود شدن شریان و نیاز به باز کردن مجدد رگ
• اگر کاتتر پلاک را از دیواره‌ی رگ جدا کند، می‌تواند جریان خون را در مغز مسدود و باعث سکته مغزی شود. البته، این مشکل در کمتر از 1% موارد اتفاق می‌افتد.
• در صورت ابتلا به دیابت یا بیماری کلیوی، ممکن است آسیب کلیه ناشی از ماده‌ی حاجب مشاهده شود که در بیشتر موارد، در عرض پنج تا هفت روز پس از آزمایش، عملکرد طبیعی کلیه برمی‌گردد.
• همیشه احتمال ابتلا به سرطان در اثر قرار گرفتن بیش از حد در معرض اشعه‌ی ایکس وجود دارد. با این حال، با توجه به میزان پرتوهای مورد استفاده در تصویربرداری پزشکی، مزایای تشخیص دقیق این روش، بسیار بیشتر از خطرات آن است.
• در صورت تزریق ماده‌ی حاجب، امکان بروز خطر واکنش آلرژیک، البته به میزان جزئی وجود دارد. اگر سابقه‌ی حساسیت به مواد حاجب اشعه ایکس در بیمار وجود داشته باشد، ممکن است پزشکان توصیه کنند که 24 ساعت قبل از انجام آنژیوگرافی مغزی از داروهای خاصی استفاده شود تا خطر واکنش آلرژیک کاهش یابد. با این حال، خطر واکنش آلرژیک از مواد حاجب تزریق شده به سرخرگ، کمتر از تزریق آن به ورید است. بروز واکنش‌های آلرژیک جدی، نسبت به مواد حاجب حاوی یُد، به ندرت رخ می‌دهد و بخش‌های رادیولوژی برای مقابله با آنها مجهز هستند.

فوایدا انجام آنژیوگرافی مغز

آنژیوگرافی ممکن است نیاز به جراحی را برطرف کند. اگر انجام جراحی همچنان در بیمار ضروری باشد، می‌توان آن را با دقت بیشتری بررسی کرد. همچنین آنژیوگرافی مغز تصویر بسیار دقیق، واضح و دقیقی از عروق خونی مغز ارائه می‌دهد. این موضوع، به ویژه زمانی مفید است که روش جراحی یا درمان دیگری در نظر گرفته شود. این روش ساختار آنوریسم مغزی، لخته‌های خونی، گرفتگی‌ها و تنگی‌های عروق شریانی مشخص می‌شود. به علاوه آنژیوگرافی مغز می‌تواند میزان خونرسانی به قسمت‌های مختلف مغز را نیز تعیین کند.

نتایج حاصل از آنژیوگرافی مغزی، بسیار دقیق‌تر از نتایج حاصل از سونوگرافی کاروتید داپلر یا سایر روش‌های تصویربرداری‌های هستند که به شیوه‌ی غیرتهاجمی از رگ‌های خونی تصویربرداری می‌کند. استفاده از کاتتر، ترکیب تشخیص و درمان را در یک روش، ممکن می‌سازد. پس از معاینه‌ی اشعه ایکس، هیچ تشعشعی در بدن باقی نمی‌ماند. اشعه ایکس معمولاً در محدوده‌ی تشخیصی معمولی برای معاینه، عوارض جانبی ندارد.

چه کسی نتایج آنژیوگرافی مغز را تفسیر می‌کند؟

متخصص مغز و اعصاب پزشکی است که به طور خاص برای انجام، نظارت و تفسیر معاینات آنژیوگرافی مغز آموزش دیده است و تصاویر حاصل از آن را تجزیه و تحلیل خواهد کرد. تفسیر این نتایج می‌تواند به صورت کتبی و یا شفاهی در اختیار بیمار و یا همراهان او قرار گیرد. ممکن است بیمار بعد از انجام آنژیوگرافی مغز، نیاز به معاینات بعدی داشته باشد. در این صورت پزشک دلیل آن را توضیح خواهد داد. در برخی مواقع معاینات بعدی، ممکن است مشکلات بالقوه‌ای را با تکنیک تصویربرداری خاص ارزیابی ‌کند. همچنین امکان بررسی این موضوع وجود دارد که آیا در طول زمان، تغییری در یک موضوع ایجاد شده است یا خیر. معاینات بعدی اغلب بهترین راه برای بررسی این موضوع هستند که آیا شیوه‌ی درمانی پزشک موثر بوده است یا خیر و اینکه آیا مشکلی نیاز به توجه و بررسی بیشتر دارد یا خیر.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه شود؟

معمولاً بعد از انجام آنژیوگرافی مغز، به ندرت اتفاق می‌افتد که بیمار دچار موارد اورژانسی شود. اما، اگر هر یک از علائم زیر بعد از آنژیوگرافی مغز مشاهده شود، بیمار باید فوراً به پزشک مراجعه کند:

• ضعف یا بی‌حسی در عضلات صورت، بازوها یا پاها
• لکنت زبان
• مشکلات بینایی
• علائم عفونت در محل قرار دادن کاتتر، مانند گرما یا قرمزی بیش از حد یا تغییر رنگ
• سرگیجه
• درد قفسه سینه
• دشواری در تنفس
• بثورات پوستی