آلزایمر چیست ؟ هرآنچه باید بدانید

بیماری آلزایمر را بسیاری از ما به خوبی می‌شناسیم و تا حد زیادی با آن آشنایی داریم؛ علائم اولیه بیماری آلزایمر و علائم عمومی آن را می‌دانیم و شاید اصلاً بعضی از ما، عزیزی در خانه در باشیم که با این بیماری، دست و پنجه نرم می‌کند. این بیماری، به‌صورت مستقیم به مغز آسیب وارد می‌کند؛ حافظۀ فرد را مختل کرده، توانایی حرف زدن و حتی انجام کارهای روزمره را نیز از او سلب می‌کند.

 

درست مثل هر بیماری دیگر، آلزایمر نیز علل و دلایل مربوط به خودش را دارد؛ نشانه‌ها و علائم مخصوص به خودش را نیز. درست مثل هر بیماری، این بیماری نیز قابلیت پیشگیری دارد و حتی می‌توان با استفاده از راهکارهای مختلف، روند پیشرفت آن را کند نمود. در این مقاله، می‌خواهیم دربارۀ سیر تا پیاز این بیماری بخوانیم، با ما همراه باشید…

آلزایمر چیست؟

قبل از هر چیز، باید چیستی این بیماری را هم به‌صورت عمومی و هم به‌صورت تخصصی بررسی کنیم.

 

اگر بخواهیم به زبان ساده به این سوال پاسخ دهیم، می‌توانیم اینطور بگوییم که آلزایمر (Alzheimer’s disease) ، نوعی بیماری پیشرونده عصبی است؛ فردی که به این بیماری دچار می‌شود، سلول‌های مغزش به مرور زمان آسیب می‌بینند و همانطور که در مقدمه به آن اشاره کردیم، حافظه، رفتار، تکلم و حتی تفکر فرد، دستخوش تغییر و آسیب می‌شود. بد نیست بدانید که بسیاری از متخصصان، باور دارند که یکی از دلایل شایع ابتلا به زوال عقل، همین بیماری است.

چنان که گفتیم، آلزایمر نوعی بیماری پیش‌رونده است؛ به این معنی که علائم و نشانه‌های آن و در نهایت آسیب‌ها و عوارضش، به مرور زمان بدتر و بدتر می‌شوند. تا جایی که گفته می‌شود بعد از تشخیص این بیماری، افراد معمولا نهایتا تا 4 الی 8 سال عمر خواهند کرد. البته اگر تشخیص به موقع باشد و روند درمان به سرعت آغاز شود، این مدت زمان تا 20 سال نیز افزایش خواهد یافت.

اما سوالی که اکنون مطرح می‌شود، این است که علت اصلی ابتلا به آلزایمر چیست؟ به این سوال در بخش بعدی، به صورت تخصصی پاسخ خواهیم داد.

علت ابتلا به آلزایمر چیست؟

بعد از این همه سال که از کشف بیماری آلزایمر می‌گذرد، هنوز که هنوزه، پزشکان نتوانسته‌اند دلیل و علتی قاطع برای ابتلا به این بیماری ارائه بدهند. اما خب این موضوع بدان معنا نیست که علت این بیماری، برای متخصص مغز و اعصاب تهران کاملا ناشناخته باشد.

به بیان ساده، اگر بخواهیم علت ابتلا به آلزایمر را بیان کنیم، می‌توانیم اینطور بیان کنیم که وقتی پروتئین‌های داخل مغز عملکرد درست و صحیح خود را از دست بدهند، موجب بروز اختلال در سلول‌های عصبی مغز شده، این سلول‌ها نیز ماده‌ای سمی از خود ترشح می‌کنند و در نهایت نیز نورون‌ها به صورت جدی، آسیب می‌بینند. نورون‌ها هم اگر آسیب ببینند، ارتباط بین قسمت‌های مختلف مغز، مختل خواهد شد.

اگر اندکی از زیست دوران دبیرستان را به یاد داشته باشید، می‌دانید که مغز ما، پر است از نورون؛ تمام این نورون‌ها، توسط شبکه ارتباطی موجود در مغز، به سلول‌ها متصل هستند. به صورت کلی، نورون‌ها دارای دسته‌بندی‌های متفاوت هستند و هر یک از این دسته‌ها، وظیفه مخصوص به خود را بر عهده دارند.

دانشمندان، هر یک از این دسته‌ها را به کارخانه‌ای کوچک تشبیه کرده‌اند؛ درست مثل فعالیت یک کارخانه معمولی، این کارخانه‌ها نیز در سه مرحله، منابع را دریافت، آن را تبدیل به انرژی و سپس پسماند تولید می‌کنند. حال بیماری آلزایمر، به عملکرد هر یک از این کارخانه‌ها (مخصوصا کارخانه حافظه) آسیب وارد کرده و عملکرد طبیعی آن را از بین می‌برد.

در ابتدای این بخش گفتیم که علت اصلی و اساسی ابتلا به آلزایمر معلوم نیست؛ از این جهت که دانشمندان و متخصصان در کلینیک مغز و اعصاب تهران، هنوز نمی‌دانند که این بیماری، دقیقا به کدام بخش از هر یک از این کارخانه‌ها، آسیب وارد می‌کند. بدون دانستن این موضوع، درمان ریشه‌ای این بیماری نیز ممکن نخواهد بود.

 

علائم آلزایمر چیست؟

خیلی از ما، از دست رفتن حافظه را نشانۀ ابتلا به آلزایمر می‌دانیم؛ اما باید بدانیم که این مسئله تنها یکی از ده‌ها علائم ابتلا به این بیماری است. معمولا این فراموش‌کاری و کم‌حافظه شدن نیز مربوط به اطلاعاتی است که در حافظه کوتاه مدت ثبت می‌شوند. این بیماری می‌تواند نشانه‌های متعددی داشته باشد که در ادامه، به آن‌ها خواهیم پرداخت.

از جمله نشانه‌ها و علائم آلزایمر، می‌توان موارد زیر را نام برد:

• فراموشی و کم‌حافظگی

– فراموش کردن اطلاعات تازه (ثبت شده در حافظه کوتاه مدت)

– پرسیدن سوالات تکراری، صحبت درباره مسائل تکراری

– فراموش کردن روز و تاریخ و یا قرارهای ملاقات

-فراموش کردن مسیرهایی که همیشه از آن عبور می‌کردند

• ضعف در تعقل

– کاهش توانایی در استدلال کردن،

– از دست دادن توانایی در انجام کارهای نسبتا پیچیده

– ضعف در قوه قضاوت

– ضعف در برنامه‌ریزی یا امور حساب و کتاب

– از دست رفتن توانایی درک خطرات و موارد مشابه

• تغییر خلق و خو

– عدم توانایی در همدردی

– نوسانات رفتاری (آشفتگی، بی‌حوصلگی، گوشه‌گیری و درونگرایی افراطی)

– ضعف در روابط و رفتارهای اجتماعی

– وسواسی شدن

– تغییر در حس شوخ‌طبعی

• اختلالات تحصیلی یا گویشی

– ضعف به هنگام صحبت

– اشتباهات گفتاری، تپق زدن

– فراموش کردن عبارات و یا کلمات یا حتی نام‌ها

– عدم توانایی در خواندن و نوشتن

• ضعف در تشخیص فضا

-عدم توانایی در شناخت و تشخیص افراد

-عدم توانایی در تشخیص وسایل و لوازم معمولی

-ضعف در پیدا کردن اشیا، حتی چیزهای که در دیدرس هستند

-ضعف در استفاده از ابزارهای روزمره

-کاهش توانایی در انجام کارهای ساده، مثل لباس پوشیدن

بهترین متخصص مغز و اعصاب تهران توصیه می‌کنند که با مشاهده هر یک از علائم بالا، بهتر است که سریعا به متخصص مراجعه کنید. زمانی که فراموشی در فرد بروز پیدا کرد، معمولا آلزایمر وارد فاز جدی شده و ممکن است که درمان و یا کنترل آن، مشکل شود.

 

عوامل دخیل در ابتلا به آلزایمر کدامند؟

هرچند که آلزایمر می‌تواند در هر فردی بروز پیدا کرده و او را به این بیماری دچار کند، اما برخی از عوامل در ایران میان وجود دارند که می‌توانند درصد ابتلا به این بیماری را در افراد، بسیار افزایش دهند.

از جمله عوامل دخیل در ابتلا به آلزایمر، می‌توان این موارد را بر شمرد:

• عوامل ژنتیکی

گفته می‌شود که اگر یکی از اعضای خانواده، به خصوص اقوام درجه یک به این بیماری مبتلا بوده باشند، شانس ابتلا به آن در فرد، بسیار افزایش خواهد کرد.

• سبک زندگی نادرست

بی‌تحرکی و یکجانشینی، عدم ورزش، چاقی، رژیم غذایی نادرست، استعمال الکل و یا دخانیات، می‌توانند احتمال ابتلا به این بیماری را دوچندان کنند. حتی خواب نامنظم و بی‌کیفیت نیز در بروز این عارضه، دخیل است.

• بیماری‌های قلبی

تمامی دلایل ذکر شده در بخش قبل، می‌توانند سلامت قلبی افراد را نیز تحت تاثیر قرار دهند. فشار خون، کلسترول بالا، دیابت نوع 2 نیز می‌توانند احتمال ابتلا به آلزایمر را افزایش خواهند داد.

• افزایش سن

هر اندازه که سن بالا می‌رود، احتمال ابتلا به این بیماری نیز بیشتر و بیشتر می‌شود. آمار نشان داده است که از هر 10 هزار نفر از افراد بالای 85 سال، حدود 37 نفر دچار به این بیماری هستند.

• جنسیت

آمارهای حاکی از آن هستند که درصد ابتلا به این بیماری، در بانوان بیشتر از آقایان است. اما از طرفی، طول عمر زنان مبتلا، از مردان مبتلا بیشتر است.

• بیماری‌ها

گفته شده افراد مبتلا به سندروم داون، معمولا بیشتر به این بیماری دچار می‌شوند. علاوه بر این سندروم، ابتلا به اختلال شناختی خفیف (MCI) نیز می‌تواند شانس ابتلا به آلزایمر را افزایش دهد.

 

 تشخیص آلزایمر

برای تشخیص بیماری آلزایمر، معمولا بهترین راهکار، مراجعه به بهترین کلینیک مغز و اعصاب تهران است. پزشک علاوه بر معاینات بالینی، معمولا برخی از آزمایش‌ها، تست‌ها و عکسبرداری‌ها را نیز تجویز می‌کند.

از جمله متداول‌ترین راه‌های تشخیص آلزایمر، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• اظهارات بیمار

معمولا یا خود بیمار، و یا اطرافیان او مثل پدر و مادر، می‌توانند نشانه‌های این بیماری را تشخیص بدهند.

• تست‌های فیزیکی و عصبی

بعد از گزارش خود بیمار، نوبت به انجام تست‌های فیزیکی و عصبی خواهد رسید. در این مرحله، پزشک با انجام تست‌هایی چون عکس‌العمل، عملکرد عضلات، تست راه رفتن، بینایی، شنوایی و تعادل‌سنجی، سعی در تشخیص این بیماری خواهد کرد.

• انجام انواع آزمایش‌ها

اگر پزشک در مرحله قبلی به وجود آلزایمر مشکوک شده باشد، در این مرحله، انجام آزمایش‌های پزشکی را تجویز خواهد کرد. در این آزمایش‌ها، عملکرد روانی و سلامت مغز بیمار، به خوبی مشخص خواهد شد؛ به علاوه میزان پیشرفتگی بیماری را نیز مشخص می‌کنند.

• تصویربرداری‌های پزشکی

آخرین مرحله برای تشخیص این بیماری و البته دقیق‌ترین آن، انجام تصویربرداری‌های پزشکی است. در این روش، پزشک ممکن است یکی از انواع تصویربرداری‌های زیر، یا انجام چندتا را به صورت همزمان، تجویز نماید:

• ام آر آی

همانطور که همه می‌دانیم، در این روش برای عکسبرداری از مغز، از امواج رادیویی و مغناطیسی استفاده می‌شود. هدف از انجام این تصویربرداری آن است که پزشک مطمئن شود آلزایمر، با بیماری‌ها و عوارض دیگری اشتباه گرفته نشده باشد.

• سی تی اسکن

در این روش برای عکسبرداری، از اشعه ایکس استفاده می‌شود. این روش هم برای آن است که پزشک تشخیص دهد فرد واقعا به آلزایمر دچار شده، یا علائم مربوط به عوارض دیگری همچون تومور، سکته و… است.

• پت اسکن یا توموگرافی

در این روش، به افراد نوعی ماده رادیو اکتیو ضعیف تزریق می‌شود؛ سپس مدتی منتظر می‌مانند تا این ماده در بدن پخش شده به نقطه مورد نظر برسد. این ماده مثل یک ردیاب است و در اصل عکسبرداری به کمک آن انجام می‌شود. این تصویربرداری، خود به 3 روش تقسیم می‌شود:

روش FDG: که در آن تغییر الگوی متابولیسم نورون‌ها برای تشخیص آلزایمر، بررسی می‌شوند.

روش آمیلوئید: که در آن برای تشخیص بیماری، میزان رسوبات آمیلوئید در مغز اندازه‌گیری می‌شود.

روش Tau: که در آن میزان نوروفیبریلای مغز اندازه‌گیری می‌شود و فقط در پژوهش‌ها به کار می‌رود.

درمان آلزایمر

چنان که در ابتدای همین مقاله به آن اشاره کردیم، آلزایمر درمان مشخصی ندارد و نمی‌توان آن را به کل از بین برد. اما با استفاده از داروهای مختلف، می‌توان روند آن را بسیار کند کرد و همانطور که گفتیم، حتی تا 20 سال نیز آن را به درازا کشاند. البته علاوه بر داروهایی که در ادامه ذکر خواهیم کرد، بعضا داروهای ضد افسردگی نیز برای کنترل خلق و خوی بیمار، تجویز می‌شود.

امروزه داروهایی که برای درمان آلزایمر به کار می‌روند، به دو دسته تقسیم می‌شوند:

• داروهای مهارکننده کولین استراز

استفاده از این داروها باعث می‌شود که از ارتباطات بین سلولی نورون‌ها تقویت شده و از آسیب در برابر آلزایمر، محافظت شوند. همانطور که گفتیم، ارتباطات بین سلولی از طریق پیام‌رسان‌های شیمیایی مغز انجام می‌شود. از جمله این دسته از داروها، می‌توان به دونپزیل (آریسیپت) ، گلاتامین (رازادین) و ریواستیگمین (اگزلون) اشاره کرد.

• استفاده از داروهای ممتانین یا نامندا

این دارو نیز تا حدودی مثل داروهایی دسته قبلی عمل می‌کند و بر شبکه ارتباطی بین سلولی در مغز، تاثیر می‌گذارد. این داروها، سرعت رشد علائم آلزایمر را به شدت کاهش می‌دهند و برای فازهای حادتر این بیماری، بسیار تاثیرگذارند. معمولا این دسته از داروها، با داروهای دسته قبلی به صورت همزمان تجویز می‌شوند.

 

پیشگیری از آلزایمر

همیشه گفته‌اند که پیشگیری، بهتر از درمان است. هرچند که اگر فرد قرار باشد به آلزایمر مبتلا شود، نمی‌توان از آن جلوگیری نمود، اما به هر حال، با استفاده از روش‌های مختلف و راهکارهای مفید، می‌توان این روند تا حد ممکن، کند کرده و به تاخیر انداخت.

از جمله بهترین راهکارها برای پیشگیری از آلزایمر، می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:

• تغییر سبک زندگی و ورزش

ورزش و تغییر سبک زندگی، نه تنها سلامت هر فرد را تضمین می‌کند، بلکه می‌تواند شانس ابتلا به آلزایمر را نیز تا حد زیاد کم کند. حتی پیاده‌روی و دوچرخه‌سواری نیز مفید هستند. خواب مناسب و به موقع را هم نباید از قلم انداخت.

• اصلاح تغذیه

تغذیه و رژیم غذایی سلامت نیز تاثیر بسزایی در کاهش احتمال ابتلا به آلزایمر خواهد داشت. افزایش مصرف سبزیجات، کاهش مصرف گوشت و مواد غذایی فرآوری‌شده، کاهش مصرف قند و کافئین، همه و همه نقشی مفید خواهند داشت.

• مصرف داروهای مکمل

برخی از پژوهش‌های اثبات کرده‌اند که مصرف روزانه مکمل امگا 3 و یا ویتامین ای، می‌تواند روند ابتلا به این بیماری را تا حد زیاد کاهش دهد.

• افزایش فعالیت ذهنی

یکی از مهم‌ترین راهکارها برای کاهش ابتلا به آلزایمر، افزایش فعالیت‌های ذهنی و فکری است. مطالعه کتاب، حل کردن جدول، انجام کارهای پیچیده، باغبانی، حتی افزایش ارتباط اجتماعی با دیگران و به صورت خلاصه بهبود کیفیت زندگی، همه و همه می‌توانند روند ابتلا به این بیماری را کند و کندتر کنند.