avm مغزی چیست ؟

بیماری‌های جراحی مغز و اعصاب بسیار گسترده و پیچیده است و برای درمان نیاز به متخصصانی کارآمد و توانمند در حوزه پزشکی دارد. یکی از بیماری‌هایی که پزشکان متخصص در زمینه مغز و اعصاب به مطالعه، مدیریت و یا درمان آن می‌پردازند، AVM مغزی است. این بیماری چگونه است؟ از علائم، تشخیص و درمان AVM مغزی چقدر اطلاعات دارید؟ آیا تاکنون مطلبی راجع به جراحی AVM مغزی مطالعه کرده‌اید؟ در این مطلب قصد داریم به صورت جامع به این موضوعات بپردازیم.

ناهنجاری شریانی وریدی (AVM) ، ناشی از گره خوردن غیرطبیعی رگ‌های خونی است که شریان‌ها و سیاهرگ‌ها را به هم متصل می‌کند. در نتیجه این گره‌خوردگی، شریان‌ها که مسئول انتقال خون غنی از اکسیژن از قلب به مغز هستند، دچار اختلال عملکرد می‌شوند و خون ضعیف‌شده از اکسیژن را به ریه‌ها و قلب هدایت می‌کنند. علائم AVM مغزی به دلیل اختلال در فرآیند حیاتی اکسیژن‌رسانی رخ می‌دهد. یعنی بافت‌های اطراف ناحیه گره‌خورده، ممکن است اکسیژن کافی دریافت نکنند. از آنجایی‌که رگ‌های خونی در هم پیچیده، موجب تشکیل AVM غیرطبیعی می‌شوند، می‌توانند ضعیف و یا پاره گردند. اگر AVM در مغز رخ دهد و پارگی صورت گیرد، می‌تواند باعث خونریزی در مغز، سکته مغزی و یا آسیب مغزی شود.

محققان هنوز علت دقیق AVM را نمی‌دانند و به طور مشخص معلوم نیست که به چه دلیل رخ می‌دهد. اما، تحقیقات نشان داده است که این بیماری به ندرت و به دلیل ایجاد اتصالات مستقیم و غیرطبیعی بین شریان‌ها و وریدها به وجود می‌‌آید و در اغلب موارد پزشک با انجام جراحی AVM به درمان آن اقدام می‌کند. البته، تغییرات ژنتیکی ممکن است در این مشکل نقش داشته باشند، اما در اغلب موارد، این عارضه ارثی نیست و به طور نامشخص رخ می‌دهد. به ندرت مشاهده شده است که به دلیل سابقه خانوادگی و یا ژنتیک، خطر ابتلا به AVM افزایش یابد. در واقع، بیشتر انواع AVMها ارثی نیستند. اما، ممکن است برخی از شرایط ارثی خطر ابتلا به AVM را افزایش دهند؛ از قبیل تلانژکتازی هموراژیک ارثی که به آن سندرم Osler-Weber-Rendu نیز گفته می‌شود. همچنین، فشار خون بالا و سندرم‌های ارثی مرتبط با مسائل عصبی ممکن است در این بیماری نقش داشته باشند.

یکی از انواع AVM به نام نقص ورید جالینوس باعث علائمی می‌شود که اندکی پس از زمان تولد نمایان می‌گردد. سیاهرگ نقص جالینوس در اعماق مغز قرار دارد و می‌تواند علائمی از جمله: تجمع مایع در مغز (هیدروسفالی) که باعث بزرگ شدن سر می‌شود، وجود رگ‌های متورم روی سر، تشنج، اختلال رشد و احتقان قلب گردد. شایع‌ترین عوارض AVM مربوط به خونریزی و تشنج است. در صورت عدم درمان و نادیده گرفتن بیماری، خونریزی می‌تواند منجر به آسیب عصبی قابل‌توجه و کشنده‌ای در فرد شود. بنابراین بهتر است بعد از بروز علائم AVM مغزی، بلافاصله فرد به پزشک مراجعه کند. اما علائم این بیماری چه هستند؟

علائم avm مغزی

علائم AVM مغزی، بر اساس محل قرارگیری آن در مغز متفاوت است و حتی می‌تواند از فردی به فرد دیگر متمایز باشد. اغلب، اولین علائم و نشانه‌های آن، پس از وقوع خونریزی ظاهر می‌شود. علاوه بر خونریزی، علائم و نشانه‌ها می‌تواند شامل یک یا چند مورد از موارد زیر باشد:

• اختلال پیشرونده در عملکرد سیستم عصبی
• سردرد
• تهوع و استفراغ
• تشنج
• عدم هوشیاری

سایر علائم و نشانه‌های احتمالی این بیماری عبارتند از:

• ضعف عضلات
• فلج در یک قسمت یا ناحیه از بدن
• عدم هماهنگی بین عضلات و مشکلاتی در راه رفتن
• اختلال در انجام وظایفی که نیاز به برنامه‌ریزی دارند
• ضعف در اندام تحتانی
• کمر درد
• سرگیجه
• مشکلات بینایی، از جمله از دست رفتن بخشی از میدان دید، عدم کنترل حرکات چشم و یا تورم بخشی از عصب بینایی
• مشکلات گفتاری یا درک زبان
• احساسات غیرمعمول از جمله بی‌حسی، گزگز یا درد ناگهانی
• از دست دادن حافظه یا زوال عقل
• توهم
• گیجی
• عدم یادگیری یا مشکلات رفتاری در کودکان و نوجوانان

اگر فرد علائم قابل‌توجهی نداشته باشد، علائم آن ناچیز باشد و یا AVM در ناحیه‌ای از مغز قرار داشته باشد که درمان آن برای پزشک دشوار و سخت باشد، ممکن است پزشک تصمیم بگیرد تا وضعیت بیمار را با انجام معاینات منظم کنترل کند.

تشخیص avm مغزی

برای تشخیص AVM مغزی، باید به  جراح مغز و اعصاب مراجعه شود تا ابتدا با انجام معاینات بالینی و گرفتن شرح حال صحیح از بیمار، اقدام به تشخیص و درمان به موقع آن نماید. ممکن است از یک یا چند آزمایش برای تشخیص AVM مغزی استفاده شود و معمولاً تصویربرداری مغز و سیستم عصبی با استفاده از آزمایشات تصویربرداری از جمله این موارد است. آزمایش‌هایی که برای تشخیص AVM مغز استفاده می‌شوند عبارتند از:

• آنژیوگرافی مغزی: این آزمایش که به عنوان آرتریوگرافی مغزی نیز شناخته می‌شود، دقیق‌ترین آزمایش برای تشخیص AVM مغزی است. آنژیوگرافی مغزی، مکان و ویژگی‌های شریان‌های تغذیه‌کننده و وریدهای تخلیه‌کننده را نشان می‌دهد که در برنامه‌ریزی درمان بسیار مهم است. در این آزمایش، لوله بلند و نازکی به نام کاتتر، در شریان کشاله ران یا مچ دست قرار داده می‌شود و با تزریق ماده حاجب از مغز تصویربرداری می‌شود.
• توموگرافی کامپیوتری (CT) اسکن: در سی تی اسکن، از اشعه ایکس برای ایجاد تصویر مقطعی دقیق از مغز استفاده می‌شود. گاهی اوقات در سی تی اسکن (آنژیوگرافی توموگرافی کامپیوتری) ، ماده حاجب از طریق لوله به داخل سیاهرگ تزریق می‌شود تا شریان‌های تغذیه‌کننده‌ و وریدهای تخلیه‌کننده AVM با جزئیات بیشتری مشاهده شوند و تشخیص AVM مغزی بهتر و دقیق‌تر امکانپذیر گردد.
• تصویربرداری رزونانس مغناطیسی MRI: در این روش، از آهنرباها و امواج رادیویی قدرتمند برای ایجاد تصاویر دقیق از مغز استفاده می‌شود. MRI نسبت به CT حساس‌تر است و می‌تواند تغییرات ظریف‌تری را در ارتباط با بافت مغز و تشخیص AVM مغزی نشان دهد. همچنین، در این روش، اطلاعاتی در مورد محل دقیق AVM مغزی و هرگونه خونریزی مرتبط در مغز ارائه می‌شود که برای تعیین گزینه‌های درمانی مهم است. از طرف دیگر، ممکن است ماده حاجب برای مشاهده گردش خون در مغز تزریق شود که به آن آنژیوگرافی رزونانس مغناطیسی گفته می‌شود.

درمان avm مغزی

گزینه‌های درمانی بالقوه‌ای برای درمان AVM مغزی وجود دارد. هدف اصلی درمان، جلوگیری از خونریزی مغزی است؛ اما برای کنترل تشنج یا سایر عوارض عصبی، ممکن است از روش‌های درمانی مختلفی استفاده شود. مناسب‌ترین روش درمانی، با توجه به شرایط سنی، سلامتی فرد، اندازه و محل AVM مغز انتخاب می‌شود. ممکن است از دارودرمانی برای درمان AVM مغزی، در فردی با علائمی از جمله سردرد و یا تشنج استفاده شود. اما جراحی، رایج‌ترین شیوه درمانی این نوع مشکلات مغزی است. چند گزینه جراحی برای حالات مختلف AVM وجود دارد که در ادامه به معرفی آن‌ها می‌پردازیم:

• برداشتن AVM با جراحی. اگر فرد با تشخیص AVM مغزی دچار خونریزی شود و یا AVM در ناحیه‌ای مشاهده شود که پزشک به راحتی بتواند به آن دسترسی پیدا کند، ممکن است جراح مغز و اعصاب برداشتن AVM را توصیه کند. در این روش، جراح، بخشی از جمجمه را به طور موقت برمی‌دارد تا بتواند به AVM دسترسی پیدا کند. سپس، بعد از حذف قسمت ناهنجار شریان وریدی، مجدد آن بخش از جمجمه را جایگذاری می‌کند.
• با استفاده از میکروسکوپ پرقدرت. در این روش، پزشک جراح، به وسیله میکروسکوپ، به درمان AVM مغزی می‌پردازد. متخصص مغز و اعصاب، با استفاده از گیره‌های مخصوصی، AVMرا می‌بندد و با دقت آن را از بافت اطراف مغز جدا می‌کند. سپس، جراح، استخوان جمجمه را دوباره متصل کرده و برش پوست سر را می‌بندد.
• برش یا رزکسیون. این عمل، معمولاً زمانی انجام می‌شود که بتوان AVM را با کمترین خطر خونریزی یا تشنج از ناحیه مغزی جدا کرد. اگر AVM در نواحی عمقی مغز قرار داشته باشد، جراحی با عوارض بیشتری همراه خواهد بود. در این موارد، ممکن است پزشک روش دیگری را برای درمان AVM مغزی انتخاب نماید.
• آمبولیزاسیون اندوواسکولار. آمبولیزاسیون اندوواسکولار نسبت به جراحی قدیمی کمتر تهاجمی است و ممکن است به تنهایی انجام شود و موثر باشد. با این وجود، اغلب قبل از انجام سایر درمان‌های جراحی و برای ایمنی بیشتر روند جراحی، ممکن است این روش استفاده ‌شود و با کاهش اندازه AVM مغز یا احتمال خونریزی همراه باشد. برای درمان AVM مغزی به این شیوه، از کاتتر، ماده حاجب و تصویربرداری اشعه ایکس استفاده می‌شود. کاتتر در یکی از شریان‌هایی قرار می‌گیرد که رگ اصلی خون‌رسانی به AVM است. همچنین، از عامل آمبولیزه‌کننده از قبیل: ذرات کوچک چسب‌مانند مثل میکروکویل‌ها یا مواد دیگر، برای مسدود کردن شریان و کاهش جریان خون به داخل AVM استفاده می‌شود. در برخی از AVMهای بزرگ مغزی، روش آمبولیزاسیون اندوواسکولار ممکن است برای کاهش علائم سکته مغزی به کار رود و با هدایت مجدد خون به بافت مغز استفاده شود.
• رادیوسرجری استریوتاکتیک (SRS) . در این روش درمانی، از تشعشعات دقیق و متمرکزیافته برای از بین بردن AVM استفاده می‌شود. در این شیوه، از هیچ برشی در بدن استفاده نمی‌شود. در عوض، بسیاری از پرتوهای تابشی، به صورت بسیار هدفمند به سمت AVM هدایت می‌شوند تا به رگ‌های خونی آن ناحیه آسیب برسانند و باعث ایجاد اسکار شوند. سپس، رگ‌های خونی AVM اسکارشده به آرامی و پس از مدت 1 تا 3 سال پس از درمان، لخته می‌شوند. این شیوه درمان AVM مغزی در AVMهای کوچک که با جراحی معمولی به سختی قابل برداشت هستند و یا در مواردی که خونریزی تهدیدکننده‌ای در حیات فرد ایجاد نشود، مناسب‌ است.

در حال حاضر، محققان در حال مطالعه راهکارهایی برای پیش‌بینی بهتر خطر خونریزی در افراد مبتلا به AVM مغزی و راهکارهای تشخیصی و درمان AVM مغزی به شیوه‌ای دقیق‌تر هستند تا بتوانند تصمیمات درمانی بهتری را در این خصوص ارائه دهند. برای مثال، نوآوری‌های علمی در فناوری تصویربرداری، مانند تصویربرداری سه بعدی، نقشه‌برداری مجرای مغز و تصویربرداری عملکردی، به دلیل تصاویری که از جریان خون در مناطق خاصی از مغز تولید می‌کند، در حال ارزیابی هستند. این تکنیک‌ها، با توجه به اینکه پتانسیل بهبود، دقت بالا و ایمنی جراحی را در حذف AVMهای مغز و حفظ عروق اطراف دارند، مورد توجه قرار گرفته‌اند. علاوه بر این، پیشرفت‌های مداوم در تکنیک‌های آمبولیزاسیون، رادیوسرجری و میکروسرجری، AVM‌های مغزی را که قبلاً غیرقابل جراحی بودند، اکنون در دسترس‌تر و ایمن‌تر کرده است.

در صورت داشتن هر یک از نشانه‌ها و علائم AVM مغزی مانند سردرد، سرگیجه، مشکلات بینایی، تشنج و تغییر در تفکر یا عملکرد عصبی، باید سریعاً به پزشک متخصص مغز و اعصاب مراجعه شود. در حال حاضر، بسیاری از AVMها به طور تصادفی و اغلب پس از انجام سی تی اسکن یا MRI به دلایلی که به طور مستقیم به AVM مربوط نمی‌شود، تشخیص داده می‌شوند.

نتیجه‌گیری و جمع بندی

در این مطلب با یکی از مشکلات بیماری‌های مغزی عروقی به نام AVM آشنا شدیم که نوعی ناهنجاری شریانی وریدی است و از گره خوردن غیرطبیعی رگ‌های خونی حاصل می‌شود. علل و علائم این بیماری، راه‌های تشخیص و همچنین به راهکارهای درمانی آن اشاره شد. متداول‌ترین راهکار درمانی برای رفع این مشکل و یا مدیریت آن، جراحی AVM مغزی است که توسط متخصص مغز و اعصاب با تجربه انجام می‌شود. لازم به ذکر است که راهکارهای درمانی این بیماری هنوز در حال پیشرفت است و متخصصان در حال تحقیق بر روی روش‌هایی کارآمد برای تشخیص و درمان سریع‌تر این بیماری هستند.