در گذشته‌ای نه‌چندان دور هر کودکی که پر جنب‌وجوش بود، صفت کودک پرانرژی و شلوغ را به خود نسبت می‌داد. در چند سال اخیر در میان افراد جا افتاده است که به هر کودک شلوغ و پر جنب‌وجوش برچسب بیش فعالی زده خواهد شد. به نظر شما کدام حالت درست است؟ آیا هر کودکی که شلوغ و پرسروصدا است به بیش فعالی مبتلا شده است؟ در این مقاله قصد داریم شما را با علائم بیش فعالی در کودکان بیشتر آشنا کنیم. شناخت این علائم به والدین کمک می‌کند که در سنین کودکی این مشکل را بهتر مدیریت کنند و از مشکلات احتمالی که در آینده به کودک آسیب می‌رساند جلوگیری نمایند.
پیش فعالی در کودکان چیست ؟
اختلال کمبود توجه یا بیش فعالی (ADHD) مشکلی مغزی است که اغلب در سنین کودکی شناسایی می‌شود. این اختلال تفاوت‌هایی را در رشد مغز و فعالیت‌های آن ایجاد می‌کند که تأثیری بر تمرکز و توجه، توانایی نشستن و کنترل و خویشتن‌داری کودک خواهد گذاشت. این بیماری بر رفتار کودک در مدرسه، خانه و روابط دوستانه تأثیر می‌گذارد که ناراحتی‌های روحی مختلفی را می‌تواند در آینده برای او به وجود آورد.
طی تحقیقاتی که در زمینه سلامت کودکان و نوجوانان انجام‌شده است؛ زمینه اصلی بروز این بیماری را عامل ژنتیک عنوان کرده‌اند. بااین‌وجود عامل دقیق و اصلی ADHD هنوز ناشناخته است. طبق نظر پزشکان متخصص مغز و اعصاب کودکان کاهش سطح ترشح دوپامین (هورمون فعال‌کننده مغز) که نوعی انتقال‌دهنده عصبی است این حالت را در کودکان و بزرگ‌سالان به وجود می‌آورد.
علائم بیش فعالی در کودکان کدام است؟
همه کودکان گاهی برای گوش دادن، پیروی کردن، در صف ایستادن و بی‌حرکت نشستن تقلا می‌کنند. این شرایط برای کودکان مبتلا به ADHD سخت‌تر خواهد بود و این تقلا کردن و بی‌قراری با شدت بیشتری اتفاق می‌افتد. ازآنجایی‌که ADHD سه نوع متفاوت دارد؛ علائم این سه نوع ممکن است با یکدیگر متفاوت باشد. در ادامه به‌صورت خلاصه شما را با این سه نوع متفاوت از بیش فعالی در کودکان آشنا می‌کنیم:
- نوع ترکیبی ADHD: این نوع از رایج‌ترین مدل‌های بیش فعالی در کودکان است و با رفتارهای تکانشی، بیش فعالی، بی‌توجهی و حواس‌پرتی همراه خواهد بود. در این حالت علائم به‌صورت ترکیبی از بیش فعالی و تکانشی است.
- نوع تکانشی _ بیش فعالی ADHD: این نوع از بیش فعالی در میان این سه گروه کمتر شایع است و رفتارهایی تکانشی و بیش فعالی کمتری به نسبت دو نوع دیگر دارد. مشخصه اصلی این نوع عدم وجود بی‌توجهی در کودکان است.
- نوع بی‌توجه و حواس‌پرت ADHD: این نوع از بیش فعالی عمدتاً با بی‌توجهی و حواس‌پرتی همراه است و نشانه‌ای از بیش فعالی در آن‌ها مشاهده نمی‌شود، اما در گروه اختلالات مربوط به بیش فعالی دسته‌بندی می‌شود.
علائم بیش فعالی در کودکان با توجه به نوع آن
همان‌طور که گفته‌شده بیش فعالی در کودکان 3 نوع متفاوت دارد که هرکدام از آن‌ها علائم متفاوتی دارد. بااین‌حال ممکن است هر کودک علائم متفاوتی را تجربه کند. در ادامه مهم‌ترین علائم بی فعالی با توجه به زمینه اخلال مغزی را به شما معرفی می‌کنیم. البته به خاطر داشته باشید که این علائم بسته به شرایط استرسی و تنش‌زا محیطی ممکن است در هر کودکی به وجود آید، اما این علائم در کودکان مبتلا به ADHD شدیدتر هستند و به‌دفعات بیشتری اتفاق می‌افتند.
علائم مربوط به بی‌توجهی
موارد زیر همگی علائم بیش فعالی در کودکان هستند که مستقیماً تمرکز و توجه را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد. درصورتی‌که فرزند شما علائم زیر را دارد و به‌صورت مداوم رفتارهایی مبتنی بر عوامل زیر انجام می‌دهد بهتر است برای مشورت نزد پزشک متخصص بروید. این علائم به شرح زیر هستند:
- به‌راحتی حواس کودک پرت می‌شود و دامنه توجه کوتاهی دارد.
- اغلب اشتباهات کودک ناشی از بی‌دقتی و بی‌توجهی است. این شرایط برای انجام تکالیف مدرسه نیز اتفاق می‌افتد و اگر کودک مطلبی را به‌درستی فرانگرفته ناشی از کم‌هوشی او نبوده و از بی‌توجهی کودک نشئت می‌گیرد.
- کودک حالتی مشابه فراموشی دارد و اغلب وسایل و اسباب‌بازی‌های خود را در مکان‌های مختلف جا می‌گذارد.
- اغلب در انجام کارهای خسته‌کننده و وقت‌گیر ناتوان است.
- در حالت نرمال به نظر می‌رسد که کودک قادر به انجام و پیروی از دستورالعمل‌ها نیست و به دستورات و اوامر دیگران گوش نمی‌دهد.
- به‌صورت مداوم فعالیت‌ها و وظایف خود را تغییر می‌دهد و از انجام کارهای تکراری آزرده‌خاطر می‌شود.
- کودکان در این شرایط قادر به سازمان‌دهی وظایف نخواهد بود.
- اغلب این کودکان کارهای خود را نیمه‌کاره رها می‌کنند و از به پایان رساندن خرکاری کلافه می‌شوند.
- این کودکان خیال‌پردازی‌های استادانه‌ای دارند و به‌صورت مداوم در حال رویا پردازی هستند.
- عدم توجه به جزئیات و نکات مهم از دیگر علائم این گروه است.
علائم مربوط به بیش فعالی
علائم مربوط به بیش فعالی شاید مشابه علائم بی‌توجهی باشد، اما تفاوت‌های فاحشی نیز با یکدیگر دارد. در ادامه شما را با مهم‌ترین علائم بیش فعالی در کودکان آشنا می‌کنیم.
- از مهم‌ترین علائم این حالت این است که کودک نمی‌تواند در جای خود آرام و قرار داشته باشد. در این شرایط کودکان جز در مواقعی که خواب باشند یا در حال استراحت هستند از حرکت، تکاپو و دویدن دست برنمی‌دارند. این حرکات شامل بالا پایین پریدن نیز می‌شود.
- کودکان برای نشستن و انتظار کشیدن حتی در مواقعی که منتظر ورود به مکان خاصی هستند نیز مشکل‌دارند. این کودکان نمی‌توانند در صندلی خود آرام بگیرند حتی زمانی که به سینما رفته‌اید و فیلم موردعلاقه کودک در حال پخش است.
- اگر مجبور به نشستن و آرام گرفتن روی صندلی باشد به‌صورت مداوم دستان خود را تکان می‌دهد. این شرایط حتی زمانی که در حال خوردن غذا دور یک میز نیز هستید ممکن است اتفاق بیفتد.
- یکی‌دیگر از علائم بیش فعالی در کودکان صحبت کردن بیش‌ازحد است. گاهی والدین از این موضوع شکایت دارند که فرزندشان تنها در زمان خواب از صحبت کردن دست می‌کشد.
- کودکان مبتلا به ADHD برای انجام فعالیت‌های آرام مثل حل کردن جدول مشکل‌دارند. ابن کودکان تمایل دارند که فعالیت‌های حرکتی و هیجانی را بیشتر انجام دهند.
- از دست دادن وسایل یا فراموش کردن موضوعی خاص آن‌هم به‌صورت تکراری از مشخصه‌های دیگر کودکان مبتلا به بیش فعالی است.
- از علائم تکراری بین اختلال بیش فعالی و کم‌توجهی این است که کودکان توانایی به سرانجام رساندن وظیفه یا کاری خاص را ندارند. بیشتر این کودکان مایل هستند که از شاخه‌ای به شاخه‌ی دیگر بپرند و هر کاری را نصفه و نیمه رها کنند.
- رفتارهای هیجانی این کودکان اغلب بدون توجه به دیگران انجام می‌شود و آن‌ها توجه نمی‌کنند که این رفتارها ممکن است باعث آزار یا تعلل دیگران شود.
علائم مربوط به تکانش‌گری
علائم مربوط به تکانش‌گری تفاوت‌های قابل‌تشخیصی با علائم بیش فعالی و کم‌توجهی دارد.
مهم‌ترین علائم این اختلال به شرح زیر است:
- این کودکان اغلب حرف دیگران را قطع می‌کنند. حال این شرایط یا با بی‌صبری همراه است یا برای سرعت بخشیدن به مکالمه بین کودک و طرف مقابل او است.
- یکی‌دیگر از علائم بیش فعالی در کودکان با اختلال تکانش گری این است که کودک برای انتظار و رسیدن نوبت او در بازی‌ها یا شرایط اجتماعی با مشکل مواجه می‌شود.
- کودکان مبتلا به ADHD از نوع اختلال تکانش‌گری اغلب بیش از آنکه سؤال دیگران به پایان برسد کلام آن‌ها را قطع کرده و برای جواب دادن عجله می‌کنند.
- این کودکان به‌صورت مکرر و اغلب بدون فکر کردن برای انجام کارها اقدام می‌کنند که این رفتارها اکثراً با ریسک‌های بالا همراه است. این‌طور به نظر می‌رسد که این کودکان قبل از اینکه فکر کنند عمل می‌کنند.
- واکنش‌های احساسی در کودکان مبتلا به این اختلال بیشتر از حالت معمول است.
چه کسانی بیشتر در معرض خطر هستند؟
نتایج تحقیقات در کشورهای اروپایی حاکی از آن است که حدود 4 تا 12 درصد کودکان به بیش فعالی مبتلا می‌شوند و این در حالی است که ریسک ابتلا در پسران 2 تا 3 برابر بیشتر از دختران است. این شرایط زمانی بیشتر می‌شود که یکی از افراد خانواده به این اختلال مبتلا شوند. مثلاً برای کودکی که برادر یا خواهر او به بیش فعالی مبتلا است ریسک و خطر ابتلا به این اختلال بسیار بیشتر از کودکی است که در خانواده نشانه‌ای از ADHD نیست.
روش‌های درمان بیش فعالی در کودکان
اغلب والدین با مشاهده اولین علائم بیش فعالی در کودکان برای رفع و درمان آن نزد پزشک در کلینیک مغز و اعصاب می‌روند. درمان این اختلال در کودک به عوامل مختلفی بستگی دارد که بخشی از مهم‌ترین موارد آن را در زیر جمع‌آوری کرده‌ایم:
- سن کودک، سابقه پزشکی و شرایط کلی سلامت بالینی
- میزان و وسعت علائم بیماری
- تحمل و سن کودک برای پذیرش و استفاده از روش‌های درمانی با دارو
- صبوری و انتظارات والدین برای روند بهبودی و کنترل اختلال ADHD
- نوع حمایت و ترجیح والدین برای نوع درمان
جمع‌بندی
این روزها با پیشرفت علم و دانش در حوزه پزشکی بیماری‌های متفاوتی شناسایی می‌شود و منبع و ریشه اصلی این بیماری‌ها مورد ارزیابی قرار می‌گیرد. یکی از این بیماری‌ها که در چند سال اخیر بسیار مورد ارزیابی و توجه قرارگرفته است بیش فعالی در کودکان به‌حساب می‌آید. در این مقاله شما را با علائم بیش فعالی در کودکان بیشتر آشنا کردیم. به شما پیشنهاد می‌کنیم، درصورتی‌که فرزند شما علائم گفته‌شده در این مقاله را دارد، برای کنترل و درمان به متخصص مغز و اعصاب مراجعه کنید.
