مشاوره روانشناسی اعتیاد

هر رفتار و عمل نابهنجاری در زندگی قابلیت تبدیل شدن به مقوله اعتیاد را دارد. در واقع این معضل در شکل‌های متفاوتی ظاهر شده و سلامتی جسم، زندگی شخصی و اجتماعی فرد را تحت تأثیر خود قرار می‌دهد. اگر به این موضوع به شکل یک مبحث روانشناسی نگاه کنیم، می‌توانیم این‌گونه بیان کنیم که افراد از رفتارهای مخرب برای رسیدن به آرامش و دریافت حسی متفاوت، استفاده می‌کنند. اعتیاد نوعی بیماری ریشه‌دار بوده که معمولا از حادثه یا مشکلی در گذشته یا یک اختلال روحی و روانی ناشی می‌شود. به همین جهت افراد در طول دوره درمان و بهبودی به مشاوره روانشناسی اعتیاد نیز نیاز پیدا می‌کنند.

 

مشاوره روانشناسی اعتیاد

رفتارهای اعتیادآور مانند استعمال مواد مخدر یا الکل، روشی آسان و سریع برای ایجاد حسی از آرامش و بی‌تفاوتی نسبت به اموری است که شخص در زندگی با آن‌ها دست‌وپنجه نرم می‌کند. در ابتدا این رفتارها ممکن است هر چند وقت یک بار و به ندرت انجام شوند. با گذشت زمان دریافت پاداش و احساس آرامشی که شخص از این رفتارها دریافت می‌کند، روح و جسم او را ارضا نکرده و مجبور به تکرار بیشتر عمل و رفتار مخرب می‌شود. به این ترتیب ما شاهد شکل‌گیری اعتیاد در طولانی مدت خواهیم بود.

در این مرحله اعتیاد به مهمترین موضوع در زندگی شخص تبدیل شده و متأسفانه در جنبه‌های دیگر زندگی او مانند روابط خانوادگی، روابط عاطفی، کار، مسائل مالی و… نیز اختلال ایجاد می‌کند. بسیاری از افرادی که درگیر این مشکل هستند، وجود این موضوع در زندگی خود را انکار کرده و علاقه‌ای به خروج از این مرحله نشان نمی‌دهند.

هدف از دریافت مشاوره روانشناسی اعتیاد

هدف از مراجعه به مراکز درمانی و دریافت مشاوره روانشناسی اعتیاد، کمک به این دسته از افراد در شناسایی مشکل و پذیرفتن آن است. دوره‌های درمانی روانشناسی به شخص کمک می‌کند تا علت اصلی رفتار یا عمل مخربی که به آن مبتلا شده را پیدا کند. البته رسیدن به دلیل اصلی به تنهایی در این مسیر راهنمای شخص نخواهد بود و در قدم بعدی مشاوره روانشناسی اعتیاد به افراد کمک می‌کند تا مشکل خود را پذیرفته و حقیقتِ آن را درک کنند. در واقع پذیرش و درک این واقعیت، مسیر آسان‌تری پیش روی این افراد باز می‌کند.

چه کسانی به مشاروه روانشناسی اعتیاد نیاز دارند؟

تقریبا تمام افرادی که به نوعی با مقوله اعتیاد در شکل‌های مختلف درگیر هستند، به مشاروه روانشناسی اعتیاد نیاز دارند. همان‌طور که برای سلامت جسم به دکتر مراجعه کرده و به تغذیه خود توجه می‌کنیم، برای سلامت روح و روان نیز باید از روش‌ها و راهکارهای درمانی در این خصوص استقبال کنیم.

معمولا اشخاصی که به اعتیاد رو می‌آورند، از موضوع یا مشکلی خاص در زندگی رنج می‌برند. همان‌طور که اشاره کردیم، افراد برای رهایی از افکار و احساسات منفی و همچنین رسیدن به حس آرامش و بی‌تفاوتی به رفتارهای مخرب نزدیک می‌شوند. به این ترتیب همه کسانی که به یک اختلال روحی و روانی مبتلا هستند و از رفتارهای مخرب به عنوان روشی جهت خلاصی از مشکل خود سود می‌برند، برای درمان به مشاوره روانشناسی اعتیاد نیاز دارند.

دسته دیگری از افراد نیز هستند که در زندگی همواره با موضوعاتی مانند استرس، اضطراب، ترس، آشفتگی و… در شکل‌های مختلف درگیر هستند. این اشخاص همیشه در معرض آسیب قرار داشته و معمولا بیشتر از دیگران به سمت اعتیاد و اعمال آسیب‌زننده، کشیده می‌شوند. به این ترتیب افرادی که برای رسیدن به حس آرامش و فرار از اضطراب، ترس و… واکنش‌ها و رفتارهای نابهنجار را انتخاب می‌کنند، برای درمان به مشاوره روانشناسی اعتیاد در کلینیک روانشناسی نیاز دارند.

در جلسات مشاوره روانشناسی اعتیاد چه می‌گذرد؟

امروزه مراکز و مؤسسه‌های درمانی متفاوتی در زمینه اعتیاد مشغول به فعالیت هستند. هر کدام از این مجموعه‌ها روش‌ها و راهکارهای مشخصی را برای درمان مراجعه‌کنندگان خود در نظر گرفته‌اند. در ادامه با چند روش از راهکارهای درمانی مراکز مشاوره روانشناسی اعتیاد آشنا می‌شویم.

گروه‌درمانی

یکی از این روش‌ها گروه‌درمانی است که بسیاری از این مجموعه‌ها نسبت به بازخورد مثبت آن امیدوار هستند. در گروه‌درمانی، تعدادی از افراد آسیب‌دیده دور هم جمع شده و وارد یک جلسه معاشرت و پرسش و پاسخ با راهنمای خود خواهند شد. در این جلسات افراد از احساس تنهایی خود فاصله گرفته و کسانی را در نزدیکی خود می‌بینند که مشکلاتی شبیه به آن‌ها داشته و برای درمان تلاش می‌کنند.

پذیرش حقیقت

نوع دیگری از درمان در جلسات مشاوره روانشناسی اعتیاد، مواجهه با حقیقت و پذیرش است. این نوع راهکار، درمانی بر اساس مواجهه، پذیرش و تعهد است. اگر شخص آسیب‌دیده با واقعیت زندگی خود مواجه شود و مشکل خود را بپذیرد، دوره درمان او به مراتب آسان‌تر خواهد گذشت.

روایت درمانی، رفتار درمانی شناختی، رفتار درمانی دیالکتیکی، مدیتیشن و… از دیگر راهکارهای مؤثر در این مراکز هستند که با توجه به وضعیت جسمی و روحی مراجعه‌کننده، انجام می‌شوند. مصرف بیش از اندازه مواد مخدر یا الکل، سیستم عصبی مغز را تحت تأثیر قرار داده و بستری برای ایجاد بیماری‌های روانی فراهم می‌کند. به همین جهت هدف از مشاوره روانشناسی اعتیاد، جلوگیری از پیشروی بیماری و کمک به بهبود وضعیت جسم، روح و زندگی شخص آسیب‌دیده خواهد بود.

اهمیت مشاوره روانشناسی اعتیاد

یکی از مهمترین مزایای بهره‌مندی از جلسات مشاوره روانشناسی اعتیاد، ورود به یک سیستم حمایتی است. معمولا متخصصان و مشاوران در این جلسات یک سیستم حمایتی طراحی می‌کنند تا افراد در این سیستم احساس امنیت داشته باشند. همچنین کارشناسان به اعضای خانواده و نزدیکان این اشخاص توصیه می‌کنند تا حمایت خود را در طول دوره درمان از آن‌ها دریغ نکنند.

در واقع این افراد در دوره‌ای قرار دارند که بیشتر از پیش حساس و آسیب‌پذیر هستند. به همین جهت در جلسات مشاوره رابطه‌ای مبتنی بر اعتماد باید بین مشاوران و بیماران ایجاد شود. اهمیت این جلسات مشاوره زمانی مشخص می‌شود که بیماران بدون هرگونه قضاوت پذیرفته شده و در مسیر بهبودی خود قرار بگیرند.

 

ایجاد اعتماد بین بیمار و مشاور

بیماران با توجه به شرایط و مشکلاتی که دارند، ممکن است به شکل‌های مختلفی با مشاوران خود ارتباط برقرار کرده و به آن‌ها اعتماد کنند. جلسات مشاوره روانشناسی اعتیاد شرایطی را فراهم می‌کند تا افراد با شخصیت‌های متفاوت در مکانی امن احساس آرامش کرده و در زمانی مناسب به مشاوران خود اعتماد کنند. به محض ایجاد این رابطه قوی و مؤثر، افراد شروع به صحبت درباره زندگی شخصی، مشکلات روحی، تروماهایی که در زندگی با آن‌ها مواجه بوده‌اند و… کرده و در نهایت به پذیرش حقیقت رسیده با مشکل خود مواجه می‌شوند.

چگونه در بیمار حس اعتماد ایجاد می‌شود؟

همان‌طور که اشاره کردیم، اعتماد و صمیمیت در رابطه از مهمترین موضوعات در جلسات مشاوره روانشناسی اعتیاد محسوب می‌شود. برای این منظور کارشناسان و مشاوران باید این اطمینان را در بیماران خود ایجاد کنند که سلامتی و بهبودی آن‌ها از هر مسئله دیگری مهم‌تر است.

توجه به بیماران و همدردی کردن با مشکلات، از دیگر مواردی است که در آن‌ها حس اعتماد ایجاد می‌کند. همچنین فضا و مکانی که افراد آسیب‌دیده در آن قرار می‌گیرند نیز باید حسی از اطمینان و امنیت در آن‌ها به وجود آورد.

اثرات سوء رفتارهای مخرب و اعتیادآور

در این مطلب به اثرات روحی و روانی اعتیاد بر روی افراد آسیب‌دیده اشاره کردیم. در کنار این موضوع نباید از عارضه‌های جسمی مرتبط با این معضل نیز غافل شویم. کاهش عملکرد سیستم ایمنی بدن، مشکلات کبدی، فشارخون بالا، بیماری‌های قلبی، مشکلات تنفسی، بیماری‌های مربوط به معده و کلیه و… از مواردی هستند که خطر آن‌ها سلامتی فرد را تهدید می‌کند.

 

انواع مشاوره روانشناسی اعتیاد

برای مقابله با اعمال و رفتارهای مخرب، روش‌های درمانی متفاوتی وجود دارد. با کمک این راهکارها و ایجاد حسی از اطمینان و اعتماد، بیمار در مسیر بهبودی قرار گرفته و با مشکلات خود روبرو می‌شود.

رفتاردرمانی شناختی

تکنیک‌هایی که در این روش درمانی برای بهبود حال بیماران استفاده می‌شود، آن‌ها را در شناسایی موقعیت‌ها و شرایط تهدیدآمیز، راهنمایی می‌کند. بسیاری از افراد نسبت به رفتار پرخطر خود آگاه نبوده و تصور می‌کنند این عمل یا رفتار هیچ تهدیدی برای سلامت جسم و روح آن‌ها محسوب نمی‌شود. به این ترتیب تکنیک‌های رفتاردرمانی شناختی، آگاهی بیمار را نسبت به رفتارهای خود افزایش داده و به او در درک حقیقت کمک می‌کند.

به‌عنوان‌مثال روان‌ درمانگران این مهارت را دارند که آگاهی بیمار نسبت به محرک‌ها را افزایش دهند. منظور از محرک‌ها، رفتارها، حضور در اجتماعات نامناسب، دسترسی به مواد مخدر و مواردی از این قبیل بوده که میل شخص به انجام اعمال و رفتار نابهنجار را افزایش می‌دهد. جلسات مشاوره روانشناسی اعتیاد شناسایی این محرک‌ها را به بیماران آموزش داده و سپس توانایی اجتناب از این عوامل و مدیریت کردن شرایط را به آن‌ها می‌آموزد.

رفتاردرمانی هیجانی منطقی

معمولا احساسات افرادی که درگیر اعتیاد هستند با هر عامل خارجی تحریک شده و تحت تأثیر قرار می‌گیرد. این افراد توانایی تشخیص احساسات واقعی خود را نداشته و نمی‌توانند به صورت منطقی فکر یا عمل کنند. روش درمانی REBT یا همان رفتاردرمانی هیجانی منطقی به آن‌ها کمک می‌کند تا نسبت به افکار و احساسات خود درک واضح‌تری داشته و روش‌های بهتر فکر کردن، مثبت اندیشی و لمس احساسات سالم را تجربه کنند.

روش دوازده قدم

یکی از قدیمی‌ترین روش‌های مشاوره روانشناسی اعتیاد، راهکار دوازده قدم است که به صورت گروهی انجام می‌شود. همان‌طور که از نام این روش مشخص است، بیماران در دوازده مرحله مسیر بهبودی خود را طی می‌کنند.

 

روش مدیریت دوره درمان و عدم بازگشت به اعتیاد

نام تخصصی این روش مدیریت احتمال وقوع یا CM است که در عدم بازگشت بیمار به اعتیاد نقش مهمی دارد. بسیاری از بیماران پس از کامل کردن دوره بهبودی با گذشت زمان مجدد به انجام اعمال و رفتارهای پرخطر بازمی‌گردند. این روش با ایجاد پاداش مادی، انگیزه افراد در پاک ماندن را افزایش داده و از وقوع عواملی مانند ترک کردن دوره درمانی یا بازگشت مجدد جلوگیری می‌کند.

ایجاد انگیزه در بیمار

یکی دیگر از روش‌های درمانی در مشاوره روانشناسی اعتیاد، ایجاد انگیزه و شوق در فرد است. در این روش از تکنیک‌ها در جهت افزایش انگیزه به منظور تغییر استفاده می‌شود. مشاوران و نزدیکان فرد بیمار همواره باید او را تشویق کرده و در این مسیر او را مورد حمایت خود قرار دهند.

این افراد معمولا با ناامیدی همراه هستند و امید چندانی به تغییر ندارند. به همین جهت پیدا کردن منبع ناامیدی، ایجاد انگیزه و تشویق برای رسیدن به مرحله بهبودی، در درمان آن‌ها نقش مؤثری دارد. متخصصین در مشاوره روانشناسی اعتیاد، نیروی اشتیاق در این افراد را تحریک کرده و با کمک گرفتن از سبک‌ها و راهکارهای موجود نیازهای روحی و روانی آن‌ها را برطرف می‌کنند.

به‌عنوان‌مثال مشاور تصویر واضحی از تفاوت موجود بین وضعیت زندگی شخص در حال حاضر، گذشته و آینده را در برابر چشمان بیمار نمایان می‌کند. این روش به بیماران کمک می‌کند تا از روش‌های موجود برای غلبه بر اثرات روحی، روانی و جسمی اعتیاد، به بهترین شکل بهره‌مند شوند.

نقش مشاور در دوره درمان

همه ما می‌دانیم که بهترین عامل برای ترک رفتارها و اعمال مخرب، اراده خود شخص است. با این حال این افراد برای رسیدن به نیروی درونی خود در مسیر بهبود به حمایت افراد متخصص نیاز دارند. متخصصین در جلسات مشاوره روانشناسی اعتیاد، سبک و روش‌های خود را با توجه به وضعیت بیمار و میزان انگیزه آن‌ها تغییر داده و راهکارها را بر پایه نحوه بهبودی بیماران تطبیق می‌دهند.

کمک به بیمار در «نه» گفتن!

همان‌طور که اشاره کردیم بیماران پس از بهبودی ممکن است در شرایطی قرار بگیرند که مجددا به انجام اعمال و رفتارهای نابهنجار تمایل نشان دهند. به همین منظور متخصصین در جلسات مشاوره روانشناسی اعتیاد باید روش‌هایی را برای جلوگیری از این احتمال در نظر داشته باشد. این برنامه‌ها باید بر اساس وضعیت بیمار و متناسب با نیازهای او طراحی و اجرا شوند.

 

اثرات روانی اعتیاد به مواد مخدر

در این مطلب به این موضوع اشاره کردیم که عواملی مانند اضطراب یا استرس می‌توانند بستر مناسبی برای انجام اعمال و رفتار مخرب فراهم کنند. توجه داشته باشید که بسیاری از افراد نیز پس از دچار شدن به این معضل با اثرات روانی مختلفی روبرو می‌شوند که در ادامه به آن‌ها اشاره کوتاهی خواهیم داشت.

اضطراب

یکی از اثرات سوء استعمال مواد مخدر یا الکل، اضطراب است. این حس ممکن است با علائم جسمی مانند بی‌قراری، تعریق زیاد، افزایش ضربان قلب، اختلال در خواب، اختلالات خلقی و… همراه باشد. به طور کلی اضطراب از عواملی است که با مصرف مواد مخدر به شکل قابل توجهی افزایش پیدا می‌کند.

احساس گناه

احساس گناه از دیگر اثرات روانی اعتیاد محسوب می‌شود که افراد آسیب‌دیده همواره با آن درگیر هستند. این احساس گناه منجر به ترک رفتار مخرب نشده، بلکه با انجام مجدد آن رفتار، شخص سعی در پنهان کردن احساسات خود دارد.

افسردگی

افرادی که درگیر اعتیاد به شکل‌های مختلف هستند، معمولا افسردگی داشته و با احساسات ناخوشایند زیادی مواجه می‌شوند. افکار خودکشی، کاهش انگیزه، ناامیدی، اختلال در خواب، کاهش یا افزایش وزن و… از مهمترین علائم افسردگی در افرادی است که به اعتیاد دچار شده‌اند.

مراحل درمانی

متخصصین و کارشناسانی که مراکز مشاوره روانشناسی اعتیاد را راه‌اندازی می‌کنند، تنها با هدف ترک در این مسیر قدم برنمی‌دارند. این موضوع کاملا درست است که اولین و مهمترین قدم یا هدف در این مسیر، ترک مواد مخدر و هرگونه رفتار نابهنجار است؛ اما روند درمان و بهبود در این مرحله به اتمام نمی‌رسد.

در مرحله بعد متخصصین در جلسات مشاوره روانشناسی اعتیاد، مشکلات روحی و روانی، زندگی شخصی و اجتماعی بیماران را مورد بررسی قرار داده و برای درمان آن‌ها تلاش می‌کنند. این مرحله نیز مانند قدم اول اهمیت بسیاری داشته و به افراد بهبودیافته در پیدا کردن مسیر اصلی زندگی کمک بزرگی می‌کند. در این مرحله روش‌هایی مانند گروه‌درمانی، خانواده‌درمانی، درمان‌های رفتار فردی، کاردرمانی و… برای بیماران در نظر گرفته می‌شود.

در نهایت نیز مشاوران باید برنامه‌هایی را تحت عنوان عدم بازگشت مجدد طراحی کرده تا بیماران پس از بهبود موردحمایت کامل خانواده و نزدیکان خود قرار گرفته و در این مسیر جدید احساس اعتماد و امنیت بیشتری داشته باشند.

ارتباط برقرار کردن با بیماران در دوره درمان

مشاوران در جلسات مشاوره روانشناسی اعتیاد با بیماران ارتباط نزدیکی برقرار کرده که این امر در ایجاد حس صمیمیت و اعتماد نقش مهمی خواهد داشت. معمولا مراکز درمانی از دانش و تجربه متخصصانی استفاده می‌کنند که از صبر و تحمل زیادی برخوردار هستند. صبوری در دوره درمان و بهبود بیماران به آن‌ها کمک می‌کند تا شرایط خود را پذیرفته و از حقیقت فرار نکنند.

یکی دیگر از روش‌هایی که در دوره‌های مشاوره روانشناسی اعتیاد به آن توجه می‌شود، مهارت گوش دادن و شنیدن است. یک فرد در مقام مشاور باید شنونده خوبی بوده و شرایط بیمار را درک کند. از آنجا که خلق‌وخوی این دسته از افراد به صورت مداوم در نوسان بوده و احساسات متفاوت زیادی از خود نشان می‌دهند، گوش دادن به حرف‌های آن‌ها و درک احساسات، تأثیر قابل توجهی بر روی حس اعتماد در بیماران دارد.

نتیجه گیری و جمع بندی

افرادی که در مراکز ترک اعتیاد درمان می‌شوند، معمولا با احساسات ناخوشایندی همچون تجربه گیر افتادن در یک چرخه معیوب، مشکلات عاطفی، احساس گناه و… روبرو هستند. در صورتی که این چرخه و رفتارهای منفی به سرانجامی مطلوب نرسد، در نهایت افراد با مشکلات روحی و روانی جدی مواجه خواهند شد. به همین جهت حمایتی که این افراد پس از بهبودی و خروج از مراکز مشاوره روانشناسی اعتیاد نیاز دارند، نقش مهمی در دور ماندن آن‌ها از عوامل و رفتارهای مخرب خواهد داشت.

اختلالات و اثرات روانی ناشی از اعتیاد، تمام جنبه‌های زندگی افراد را دربرگرفته و کیفیت زندگی آن‌ها را به شکل قابل توجهی کاهش می‌دهد. عوامل خارجی متعددی مانند محیط، استرس، شبکه‌های اجتماعی، جمع دوستان و… ممکن است شرایط لازم برای بازگشت فرد به اعتیاد را فراهم کند. مشاوره روانشناسی اعتیاد کمک می‌کند تا افراد از محیط‌ها و افراد پرخطر دوری کرده و به آن‌ها زندگی بدون حضور مواد مخدر یا رفتارهای اعتیادآور را آموزش می‌دهند. راهکارها و روش‌های درمانی متعددی در زمینه ترک اعتیاد وجود دارد که کیفیت و اثربخشی این برنامه‌ها برای همه به یک شکل عمل نمی‌کند؛ هر برنامه درمانی باید متناسب با نوع اعتیاد و نیازهای فردی شخص تنظیم شده و اجرایی شود.