عوارض تشنج چیست ؟

تشنج seizure در اثر سرعت بالا و ناهماهنگ پیام‌های عصبی-الکتریکی در مغز ایجاد می‌شود،  درواقع در طول تشنج، انفجاری از پیام‌های الکتریکی رخ می‌دهد که کارکرد طبیعی مغز را مختل می‌کند. عوارض تشنج  می‌تواند باعث ناهنجاری‌های موقتی در حرکات بدن (مانند سفت شدن متناوب و تکان دادن دست‌ها و پاها) ، یا از دست دادن هوشیاری یا تغییر سطح هوشیاری شود. تشنج در کودکان خردسال و افراد مسن، بیشتر مشاهده می‌شود. از هر 100 نفر در ایالات‌متحده یک نفر یا به صرع مبتلا است یا تشنج بی‌دلیل (که ناشی از بیماری یا تصادف نیست) را تجربه کرده است. لازم به ذکر است، باآنکه صرع Epilepsy تحت عنوان اختلال تشنج شناخته می‌شود اما با تشنج تفاوت دارد! زمانی که فرد بیش از دو بار تشنج را تجربه کند معمولاً صرع تشخیص داده می‌شود. صرع، نوعی اختلال مغزی است که تمایل به تکرار دارد اما تشنج معمولاً یک‌بار اتفاق می‌افتد.

علائم تشنج

علائم تشنج بسته به اینکه تشنج کدام قسمت از مغز را تحت تأثیر قرار دهد، می‌تواند باعث بروز تغییرات در رفتار، سطح آگاهی و حرکات بدن شود. برخی از انواع تشنج تنها یک قسمت از مغز را درگیر می‌کنند اما برخی دیگر کل مغز را تحت تأثیر قرار می‌دهند.

 

قبل از بروز عوارض تشنج فرد ممکن است هاله را تجربه کند. هاله تغییر در درک ما از جهان (نحوه دیدن، شنیدن، احساس، چشیدن یا بوییدن) است که برای برخی از افراد مبتلابه صرع یا میگرن نیز اتفاق می‌افتد. هاله‌ها معمولاً بین چند ثانیه تا چند دقیقه دوام می‌آورند. در حقیقت هاله نوعی تشنج خفیف است که قبل از تشنج اصلی که باعث از دست رفتن هوشیاری می‌شود رخ می‌دهد و به همین دلیل آن را یک علامت هشداردهنده می‌دانند.

هاله ممکن است شامل بوهای عجیب‌وغریب، احساس دژاوو (جایی که احساس می‌کنید قبلاً بوده‌اید) ، گزگز، اختلالات بینایی، ترس یا شادی باشد. در طول تشنج، علائم تجربه‌شده به نوع تشنج بستگی دارد. ممکن است فرد در حین تشنج هوشیار باشد و پس‌ازآن بتواند وقایع را به خاطر بیاورد یا برعکس اصلاً چیزی را به خاطر نیاورد.

عوارض تشنج

به‌طورکلی پیامدهای ناشی از تشنج شامل موارد زیر است:

• از دست دادن هوشیاری
• بی‌هوشی
• در تشنج غایب (نوعی تشنج مختصر) ، فرد تمرکز خود را بر روی فعالیت خود متوقف می‌کند و به فضا خیره می‌شود و تا پایان شرایط بی‌پاسخ باقی می‌ماند. تشنج غایب در کودکان شایع است و معمولاً هیچ مشکل طولانی‌مدتی ایجاد نمی‌کند.
• احساس گیجی و سردرگمی
• احساس کرختی یا سوزن سوزن شدن بدن
• افزایش بزاق دهان
• افزایش ضربان قلب
• توهم
• اختلال در تمرکز و تفکر
• عدم هماهنگی در پلک زدن (چشمک زدن) ، چرخش چشم به سمت بالا

علائم حرکتی شامل موارد زیر است:

• عضلات بدن سفت و خشک می‌شوند که تحت عنوان فاز تونیک شناخته می‌شود؛ در این شرایط ممکن است فرد زمین بخورد.
• حرکات ناگهانی و سریع (فاز کلونیک)
• سفتی عضلات و تکان‌های متناوب (تونیک-کلونیک)
• شل شدن و از دست دادن قدرت عضلانی (معروف به آتونیک) ؛ در این شرایط ممکن است فرد زمین بخورد.
• رعشه و لرزش
• تکان دادن ناگهانی سر
• حرکات تکراری مثل لب زدن یا جویدن
• حالت‌های عجیب‌وغریب

عوارض تشنج در بسیاری موارد حدود 2 تا 3 دقیقه طول می‌کشد و بدون اقدام درمانی خاصی متوقف می‌شود. تشنج ناشی از تب در کودکان ممکن است چند دقیقه یا حتی یک ساعت ادامه یابد و معمولاً در این شرایط، کودک هوشیاری خود را از دست می‌دهد. در طول تشنج رنگ صورت قرمز یا آبی به نظر می‌رسد و عضلات بدن ممکن است سفت یا دارای تکان و پرش باشد. چنانچه تشنج ناشی از تب کمتر از یک ساعت طول بکشد، برای کودک عوارض طولانی‌مدت و خطری نخواهد داشت.

بعد از تشنج چه اتفاقی می‌افتد؟

پس از پایان تشنج، قبل از اینکه فرد به حالت طبیعی خود بازگردد، یک مرحله بهبودی (فاز پست ایکتال) وجود دارد. در طول این مرحله ممکن است فرد احساس گیجی، خستگی، درد یا تشنگی، احساس ضعف و اضطراب و بیماری، از دست دادن کنترل مثانه یا روده و همچنین سردرد را تجربه کند. بعضی مواقع ساعت‌ها یا روزها طول می‌کشد تا فرد حالت طبیعی خود را به‌دست آورد.

 

انواع تشنج

تشنج، بسته به علت بروز و عوارض ناشی از آن در سه گروه عمده قابل‌تقسیم است:

1. تشنج کانونی
2. تشنج عمومی
3. تشنج ناشناخته

تشنج کانونی: یا تشنج جزئی در یک ناحیه کوچک از مغز (مرکز) شروع می‌شود و ممکن است به سایر مناطق مغز گسترش یابد. فرد در طول حمله، ممکن است کاملاً ازآنچه در حال وقوع است آگاه باشد (تشنج کانونی آگاهانه) یا ممکن است آگاهی او تحت تأثیر قرار گیرد (تشنج کانونی ناآگاه یا تشنج جزئی پیچیده) .

تشنج عمومی: هر دو قسمت مغز را درگیر می‌کند و فرد در این شرایط هوشیاری خود را از دست می‌دهد. این نوع تشنج به دو گروه تشنج عمومی حرکتی و تشنج عمومی غیر حرکتی تقسیم می‌شوند.

• تشنج عمومی حرکتی: تحت عنوان تشنج تونیک-کلونیک نیز شناخته می‌شود و در طی آن عضلات سفت و حرکات غیرارادی دارند.
• تشنج عمومی غیر حرکتی: عوارض تشنج در این نوع متمایز از سایر انواع است به طوری که فرد دچار تغییراتی در آگاهی شده و به یک نقطه خیره می‌شود و حرکات تکراری مانند کشیدن لباس یا لب زدن را انجام می‌دهد.

تشنج ناشناخته: این نوع تشنج به‌عنوان تشنج کانونی یا عمومی قابل‌تشخیص نیست و کاملاً مشخص نیست که از کدام قسمت مغز شروع می‌شود. تشنج ناشناخته معمولاً در خواب رخ می‌دهد.

تشنج ناشی از تب (همچنین به‌عنوان تشنج تب شناخته می‌شود) : تشنجی است که براثر تب در کودکان خردسال رخ می‌دهد، معمولاً هیچ نوع اثر طولانی‌مدتی ندارد.

 

علت تشنج چیست؟

در رابطه با علت تشنج همان‌طور که در ابتدای مقاله اشاره کردیم، تشنج به دنبال موج وسیعی از پیام‌های الکتریکی منتشرشده از مغز رخ می‌دهد که سرعت‌بالای این پیام‌ها مانع از کارکرد طبیعی و نرمال مغز می‌شود اما گاهی سایر عوامل نیز باعث تشنج می‌شوند که شامل:

• صرع (نوعی تشنج تکرارشونده است که ناشی از نقایص مادرزادی در مغز است)
• آسیب به سر (ناشی از تصادف یا ضربه)
• عفونت مغزی
• تومورهای مغزی یا سایر مشکلات پزشکی، ازجمله سکته مغزی
• نقایص مادرزادی
• عوارض برخی از داروهای تجویزی

عوامل تحریک کننده تشنج در افراد مبتلا به این بیماری (صرع) شامل موارد زیر است:

• مصرف مواد مخدر
• مصرف الکل
• قند خون بالا یا بسیار پایین
• چراغ یا نور چشمک‌زن
• کمبود خواب
• استرس شدید
• تب بالا (تشنج ناشی از تب)
• گاهی اوقات، هیچ دلیل یا محرکی برای تشنج یافت نمی‌شود.

 

چگونه به فردی که تشنج دارد کمک کنیم؟

• در هنگام وقوع تشنج، مانع حرکت و لرزش فرد نشوید، درواقع مهم‌ترین وظیفه شما این است که مراقب باشید در حین حرکات غیرارادی، به خودشان آسیب نزنند! فرد را حرکت ندهید مگر اینکه درخطر باشد. زیر سر او چیزی نرم بگذارید، هرگونه اجسام تیز یا ناپایدار را از اطراف او بردارید و در کنار آن‌ها بمانید.
• چیزی در دهان آن‌ها قرار ندهید و مطمئن شوید مایع یا استفراغ، مسیر تنفس فرد را مسدود نکرده است.
• طول زمان تشنج را در نظر بگیرید و به تنفس فرد توجه کنید.
• در کنار فرد بمانید و با آرامش با او صحبت کنید تا زمانی که آگاهی خود را به‌دست آورد.
• پس از توقف تشنج فرد را به پهلو بخوابانید، همچنین توجه داشته باشید اگر فرد استفراغ کرد، باید فوراً به پهلو خوابانده شود؛ چراکه در غیر این صورت مسیر تنفس براثر برگشت محتویات معده مسدود خواهد شد!
• اکیداً در طول تشنج آب یا هر نوشیدنی و خوراکی دیگر به فرد ندهید!
• اگر بعد از تشنج فرد به خواب رفت، مزاحم او نشوید، اما همچنان بر تنفس او نظارت داشته باشید.

چه زمانی باید با فوریت‌های پزشکی تماس بگیرید؟

عوارض تشنج در برخی موارد می‌توانند خطرناک باشند و لازم است که به‌سرعت با فوریت‌های پزشکی تماس بگیرید. این شرایط شامل:

• تشنج بیش از 5 دقیقه ادامه یابد یا حمله دوم به‌سرعت بعد از تشنج اول رخ دهد.
• فرد بیش از 5 دقیقه پس از توقف تشنج نسبت به محرک‌ها بی‌پاسخ باشد.
• فرد مجروح شده باشد.
• فرد مبتلابه دیابت یا باردار باشد.
• می‌دانید، یا معتقدید که این اولین تشنج فرد است.
• غذا، استفراغ یا مایع در دهان او وجود دارد.

درمان تشنج

در بسیاری موارد تشنج در افراد فقط یک‌بار اتفاق افتاده و دیگر تکرار نمی‌شود اما در مواردی که فرد مبتلابه صرع است تشنج به‌صورت متناوب و مکرر رخ می‌دهد و در چنین شرایطی فرد برای کنترل شرایط بیماری خود نیاز به درمان دارویی خواهد داشت.

درمان دارویی

افراد مبتلابه صرع برای کنترل عوارض تشنج به دارو نیاز دارند. داروهای ضد صرع و تشنج معمولاً تا %70 علائم تشنج را کنترل می‌کنند. دستورالعمل‌های پزشک را دنبال کنید و در صورتی که پس از مصرف دارو عوارضی را مشاهده کردید به پزشک خود اطلاع دهید و هرگز سرخود دارو را قطع نکنید زیرا خود، می‌تواند باعث بروز تشنج شود.

کنترل بیماری با رژیم غذایی

در کودکانی که تشنج آن‌ها به دارو پاسخ نمی‌دهد، یک رژیم غذایی خاص به نام رژیم کتوژنیک ممکن است به کنترل برخی از انواع تشنج کمک کند. پزشک یا متخصص شما می‌تواند راهنمایی کند که آیا این روش برای کودک شما مناسب است یا خیر.

عمل جراحی

در مواردی که تشنج به درمان دارویی پاسخ ندهد، جراحی انجام می‌شود. در این روش بافت مغزی که کانون تشنج است، برداشته می‌شود.

تحریک عصب واگ

تحریک عصب واگ شامل کاشت وسیله‌ای مانند ضربان‌ساز در قفسه سینه است. این دستگاه سیگنال‌های الکتریکی ضعیفی را از طریق عصب واگ به مغز ارسال می‌کند. این روش برای کنترل و درمان تشنج‌هایی استفاده می‌شود که به درمان دارویی پاسخ نداده و قابل جراحی نیز نیستند.

تشنج و ایمنی

معمولاً افراد مبتلابه صرع، دارای مدارک شناسایی خاصی هستند که در آن مشخص‌شده در شرایط ویژه نیاز به مراقبت‌های پزشکی دارند. امروزه به لطف پیشرفت‌های تکنولوژی، ساعت‌های هوشمند و مانیتورهای ویژه نیز در دسترس هستند که می‌توانند علائم تشنج را تشخیص دهند و هشدارهایی را برای اعضای خانواده یا مراقبین ارسال کنند. افرادی که تشنج دارند باید هنگام شنا، رانندگی یا حمام کردن احتیاط نمایند.

آیا می‌توان از بروز تشنج پیشگیری کرد؟

تشنج بنا به دلایل مختلفی اتفاق می‌افتد که با شناسایی این عوامل و اجتناب از آن‌ها می‌توان به‌طور مؤثری از وقوع آن پیشگیری کرد حتی در مورد بیماری صرع که نوعی تشنج تکرارشونده است با دوری از عوامل محرک و پیروی از دستورات پزشک می‌توان تا سطح قابل قبولی عوارض تشنج را تحت کنترل درآورد.

عوامل تحریک‌کننده تشنج شامل:

• چراغ‌های چشمک‌زن یا نور چشمک‌زن
• کمبود خواب
• فشار روحی و استرس
• الکل
• مصرف نادرست داروهای تشنج

نتیجه گیری و جمع بندی

افزایش یک‌باره و انفجاری پیام‌های الکتریکی مغز باعث اختلال در فعالیت‌های طبیعی این ارگان شده و نتیجه آن به‌صورت عوارض تشنج نمود پیدا می‌کند. شکل و نوع این عوارض بسته به نقطه شروع در مغز و وسعت منطقه درگیر شده متفاوت است. تشنج انواع مختلفی دارد اما نکته مهم این است که معمولاً این عارضه تکرارشونده نیست و فرد ممکن است تنها یک‌بار به مدت چند دقیقه آن را تجربه کند. اگر مدت‌زمان تشنج زیاد بود و حملات تشنج تکرار شد بیمار حتماً باید موردبررسی و مراقبت‌های پزشکی توسط متخصص مغز و اعصاب قرار بگیرد. بیماری صرع یک نوع تشنج تکرارشونده است که معمولاً ریشه ژنتیکی دارد و از طریق درمان‌های دارویی قابل‌کنترل است. در مواردی خاص برای درمان تشنج و کنترل آن، از روش‌های تهاجمی مانند جراحی و یا نصب دستگاه در قفسه سینه بیمار استفاده می‌شود. همان‌طور که گفته شد، درمان دارویی، در 60 تا 70 درصد افراد، مؤثر است.