اثرات تشنج بر مغز

فارغ از اینکه اطلاعات پزشکی داشته باشید یا خیر، احتمالاً در مورد برخی از موضوعات و موارد شنیده، دیده یا خوانده باشید. واژۀ تشنج ، یکی از مواردی است که شنیدن آن به سرعت ذهن شنونده را به از حال رفتن یا بیهوش شدن و از حالت و وضعیت طبیعی و نرمال خارج شدن می‌برد. تشنج، مانند بسیاری از مسائل و مشکلاتی که برای سلامتی افراد بروز می‌کند، می‌تواند دلایل مختلف داشته و اثرات مختلفی را نیز بر بدن ایجاد کند. به طور معمول، قطعاً خواهید گفت اولین عضوی که تحت تأثیر قرار می‌گیرد، مغز است. شاید بله! اما اگر این طور باشد، فکر می‌کنید اثرات تشنج بر مغز چیست؟ آیا اصلاً تشنج اثر منفی بر مغز دارد؟ عوامل و دلایل بروز تشنج چیست؟ پیشنهاد می‌کنیم در ادامه با ما همراه باشید تا اطلاعات لازم را در اختیار شما قرار دهیم.

تشنج چیست؟

به صورت خلاصه در یک جمله، تشنج اتفاقی است که طی آن فعالیت سلول‌های عصبی در مغز مختل شده و این وضعیت باعث ایجاد انقباضات و اسپاسم‌های غیرارادی در عضلات و بروز حرکات نامنظم و بعضاً شدید در بدن می‌شود. تشنج می‌توانند دلایل متفاوتی داشته باشد، از جمله تب بالا و شدید، تومور مغزی ، عفونت‌ها و التهابات مغزی ، ضربه به سر، بیماری‌هایی مانند صرع و قرار گرفتن در معرض تماس با مواد سمی و یا برخی داروها. البته گفتنی است که تشخیص و دلایل آن و بررسی وضعیت بیمار، در حیطۀ وظایف یک متخصص مغز و اعصاب تهران است.

 

در واقع تشنج یک اختلال الکتریکی در مغز است که ظهورات مختلفی دارد و باعث بروز اختلال یا ناهنجاری‌هایی به شکل موقت در حرکت و توان عضلات شود؛ ازجمله پرش عضله، سفتی یا لنگی عضله. همچنین با بروز تشنج، ممکن است سطح هوشیاری فرد نیز مختل شده و رفتارها یا احساسات غیرقابل کنترلی از او سر بزند. تشنج‌ها یکسان نبوده و ممکن است فرد یکبار دچار تشنج شود و یا مانند بیماری صرع، به طور مکرر دچار تشنج گردد. حال باید دید که اختلال در مغز باعث تشنج می‌شود یا اینکه تشنج باعث اختلال در مغز می‌گردد، در ادامه به بررسی اثرات تشنج بر مغز خواهیم پرداخت.

علائم تشنج

علائم تشنج نیز همانند دلایل تشنج، متفاوت هستند؛ به طور معمول علائم تشنج می‌توانند از تغییر ناگهانی تا از دست دادن کامل هوشیاری، احساسات، رفتارها و حرکات متغیر باشند. سفتی یا تکان دادن غیرمعمول اندام‌ها و لرزش در آن‌ها به همراه تغییر سطح هوشیاری، از علائم تشنج محسوب می‌شوند.

به طور کلی تشنج به دو دسته حملۀ تشنج کانونی و حمله تشنج عمومی تقسیم‌بندی می‌شود. در تشنج کانونی، یک بخش از مغز درگیر می‌شود، ولی در تشنج عمومی، کل مغز درگیر می‌گردد.

دلائل بروز تشنج

دلایل و شرایط مختلف می‌تواند باعث بروز تشنج در افراد گردد؛ از جمله موارد و بیماری‌هایی که در ادامه ذکر می‌شوند:

• حملات صرع

فردی که مبتلا به صرع است، احتمال دارد دفعات زیادی دچار تشنج شود و به دلیل اختلالات الکتریکی در مغز، هرازگاهی تشنج کند. افراد دچار صرع، به طور معمول دچار تشنج تونیک-کلونیک می‌شوند که تونیک به معنای سفتی عضلات و کلونیک به معنای تکان دادن عضلات است. البته بسته به شرایط فرد، ممکن است تشنج‌ها متفاوت باشند، به طور نمونه فرد مصروع، ممکن است تشنج Absence را تجربه کند و فقط بی‌حرکت و بدون واکنش به محیط برجای بماند.

• تشنج ناشی از تب

این تشنج بیشتر در کودکان، خصوصاً در سنین 6 ماهگی تا 5 سالگی ظاهر می‌شود و ممکن است تا 5 دقیقه طول بکشد. معمولاً این نوع تشنج‌ها عوارض جدی ندارند، ولی اگر بیش از 5 دقیقه طول بکشند، باید آن را جدی گرفت و بررسی کرد.

• تشنج غیرصرعی

این نوع تشنج‌ها اگرچه شبیه به صرع بوده و به نظر می‌آیند که صرع باشند، اما به دلیل اختلالات الکتریکی که عامل صرع است، در مغز رخ نمی‌دهند. عموماً متخصصان اعتقاد دارند این تشنج‌ها به دلیل استرس‌های روانی رخ داده و به همین خاطر به آن‌ها تشنج‌های روانی غیرصرعی نیز می‌گویند.

• تشنج دیسکینزی حرکتی پاراکسیسمال (PKD)

این نوع، گونه‌ای نادر از تشنج است که عموماً از والدین به فرزندان منتقل شده و پس از تجربۀ یک حرکت ناگهانی مانند مبهوت شدن یا متوقف شدن اتفاق می‌افتد. این بیماری یک سندرم است و زمان آن، به طور معمول 5 دقیقه طول کشیده و داروهای ضد تشنج بر آن تأثیر دارند.

• تشنج ناشی از دارو

برخی از داروها ممکن است برای بعضی از افراد باعث بروز تشنج شوند که باید از سوی متخصص مورد بررسی قرار گیرد.

• تشنج ناشی از می‌گرن

بر اساس برخی شواهد، بیماری می‌گرن ممکن است در برخی افراد باعث بروز حالاتی شبیه به صرع و تشنج شود که به آن می‌گرالپسی می‌گویند. متایز دانستن این موضوع به عنوان نوعی بیماری متفاوت، نیاز به تحقیقات بیشتری دارد.

انواع تشنج

همانطور که در بالا گفته شد، تشنج انواع مختلفی دارد که دو دسته‌بندی اصلی آن، تشنج کانونی و تشنج عمومی هستند.

تشنج کانونی

این نوع تشنج، دو نوع ساده و پیچیده دارد. در تشنج کانونی، تشنج از یک قسمت مغز شروع شده و ممکن است به دیگر قسمت‌ها انتشار یابد. در نوع ساده، سطح هوشیاری فرد از بین نمی‌رود و خود فرد با ظاهر شدن علائمی، متوجه نزدیک شدن به مرحلۀ تشنج می‌شود. در این حالت فرد، هوشیاری داشته و قادر به پاسخگویی و برقراری ارتباط با محیط است، در صورتی که دچار انقباضات و حرکاتی نیز در اندام‌های خود شده است. اما در تشنج پیچیده، ممکن است سطح هوشیاری فرد از بین برود و علائم با شدت بیشتری ظاهر شوند.

تشنج‌های کانونی می‌توانند در اثر هرگونه آسیب کانونی ایجاد شوند که بر مغز اثر گذاشته است؛ آسیب‌هایی مانند ضربه، سکته یا مننژیت. مشکلات رشدی که در کودکان باعث بروز تشنج می‌شوند نیز از همین گونه هستند.

تشنج عمومی

این نوع از تشنج با ظهور موجی از ترشحات عصبی غیر عادی در سراسر مغز، تقریباً به صورت همزمان شروع می‌شود. شایع‌ترین دلیل بروز تشنج عمومی، ایجاد اختلال در عملکرد مدارهای بازدارنده و مدارهای تحریک‌کنندۀ فعالیت الکتریکی مغز است.

گاها تشنج عمومی، می‌تواند به دلیل یک عامل ژنتیکی ایجاد شود که با انجام آزمایش ژنتیک، دلیل آن روشن می‌شود. البته این بدان معنا نیست که لزوماً در خانوادۀ فرد، سابقۀ بروز آن وجود داشته باشد. عواملی مانند مشکلات خواب و محدودیت آن و الکل می‌توانند باعث تشدید حملات تشنج عمومی شوند.

تشنج عمومی، انواع مختلفی دارد:

• تشنج Absence: این نوع که سابقاً به نام تشنج پتی‌ مال شناخته می‌شد، با از دست دادن کامل هوشیاری اتفاق می‌افتد و زمان کوتاهی دارد.
• تشنج اتونیک: این نوع به دلیل اینکه فرد بر زمین می‌افتد، به عنوان تشنج با حمله سقوط نیز نام برده می‌شود. فرد ممکن است علائم دیگر نداشته و فقط بر زمین بیفتد و بعد از گذشت زمانی، به هوش بیاید.
• تشنج کلونیک: این نوع با حرکات دست و پا به صورت تکان‌های تکراری در یک طرف یا در هر دو طرف بدن ظهور می‌نماید. تشنج کلونیک ممکن است در هر سنی رخ بدهد و به صورت جزئی و کانونی، یعنی با هوشیاری، یا به صورت کلی و عمومی‌باشد که عدم هوشیاری فرد را به همراه داشته باشد.
• تشنج تونیک: بر خلاف نوع کلونیک که با حرکات تکانشی تکراری همراه است، تشنج تونیک، سفتی و انقباض عضلات را درپی دارد. صرفاً کشیدگی و منقبض شدن عضلات رخ داده و احتمال دارد در خواب رخ بدهد. اگر در بیداری باشد، ممکن است باعث افتادن فرد شود. در این حالت فرد پس از تشنج، احساس خستگی و کوفتگی می‌کند؛ بروز این نوع در افراد دارای صرع، بیشتر است.
• تشنج تونیک-کلونیک: این نوع نیز سابق بر این به عنوان تشنج گرند‌ مال معروف بود. این نوع در هر دو نیمکره مغز ایجاد می‌شود و با انقباض و تکان‌های ناگهانی در بدن همراه است و ممکن است علائمی مانند از دست دادن کنترل ادرار و گاز گرفتن زبان را نیز داشته باشد.

 

اثرات تشنج بر مغز چیست؟

در مطالعاتی که در زمینۀ اثرات تشنج بر مغز صورت گرفت و سعی بر آن شد تا دریابند اثرات تشنج بر مغز چیست، مشخص شد که تشنج اثر منفی بر مغز دارد و احتمالاً منجر به از دست رفتن سلول‌های خاصی در مغز می‌شود. اما هنوز ثابت نشده است که در تمامی انواع تشنج، وضع به همین منوال است و این موضوع صدق می‌کند. همچنین اگر بخواهیم به سؤال اثرات تشنج بر مغز چیست، پاسخ دهیم، نمی‌توانیم به طور قطعی بگوییم که تشنج، عواقبی بر خلق و خو، تفکر، حافظه و دیگر جوانب زندگی روزمره دارد.

معمولاً تشخیص آسیب‌های مغزی زمینه‌ای که باعث بروز تشنج می‌شود، از اثرات خود تشنج، دشوارتر است. در تشنج‌های شدید معمولاً آسیب مغزی وجود دارد، اما در تشنج‌های خفیف، تشخیص آسیب دشوار است. داده‌های علمی که در حال گسترش است نشان می‌دهد که وقوع تشنج‌های مکرر باعث کاهش کیفیت زندگی و عملکردهای شناختی می‌گردد و احتمالاً به مغز آسیب می‌رساند.

نتیجه گیری و جمع بندی

در مطالعات و تحقیقاتی که صورت گرفت و سمیناری که در زمینۀ بررسی عواقب تشنج و پاسخ به این سؤال که اثرات تشنج بر مغز چیست، برگزار و نتایج آن منتشر گردید، مشخص شد که تشنج‌های مکرر و طولانی مدت، به وضوح باعث آسیب به مغز می‌شوند. تشنج‌های جزئی و مختصر، باعث بروز عملکرد منفی در مغز می‌شوند و احتمال اینکه سلول‌های خاص مغز در آن‌ها از بین برود، وجود دارد. البته گفتنی است که تمام این موارد، بستگی به نوع، شدت و علت بروز تشنج دارد و در همۀ افراد، یکسان نیست.